عبدالکریمی: دلیل این اشتیاق دهن‌کجی به وضعیت فرهنگی فعلی است

بیژن عبدالکریمی-فیلسوف و استاد دانشگاه- به واکاوی استقبال ایرانیان از جشن کریسمس در چند سال اخیر پرداخت و به انصاف نیوز گفت: «دلیل این اشتیاق دهن‌کجی به وضعیت فرهنگی فعلی است و کاملا دلیل روشنی دارد. هر زمانی به لحاظ روحی و فرهنگی به جامعه فشار می‌آید، جامعه واکنش‌های خاص خود را نشان می‌دهد. این حوادث نمود است و علت نیست. در حقیقت معلول و نشانه هستند، مثل نشانه‌های بیماری‌ای که در یک جامعه بروز پیدا می‌کند. مثل خال و جوشی که در صورت می‌زند. این مسائل نشانه‌ای از نوعی جدایی و پشت کردن از سنت تاریخی و محافل فرهنگی است که در میان جوانان رشد پیدا کرده و به نوعی عکس‌العمل اجتماعی است مثل اینکه جوانی مدل موی خود را برخلاف مدل موی متعارف درست می‌کند.

یعنی به اصطلاح موی خود را بلند می‌کند یا به حالت تاج خروس در ‌آورد. نوعی زبان اجتماعی است. وقتی زبان مستقیم وجود ندارد و جامعه نمی‌تواند خواسته‌های خود را به قدرت سیاسی و وضعیت حاکم بر جامعه به نحو مستقیمی بگوید در پاره‌ای از کنش‌ها آنها را بیان می‌کند. مردم به دنبال زندگی هستند و آنچه برای آنها مهم است، اصل زندگی و شادی است. اینها بهانه و به نحوی واکنشی به فرهنگ سنتی هم محسوب می‌شود. به یک اعتبار یعنی مرز میان نظام‌های اعتقادی و دینی ریخته می‌شود.»

نوعی سکولاریسم و تهی کردن شعائر

او در پاسخ به اینکه این نزدیکی چه تاثیری بر روابط میان ادیان در ایران می‌گذارد، توضیح داد: «نکته‌ی مثبتی است اگر این مسئله بر فرقه‌گرایی دینی غلبه کرده باشد اما فرض کنید یک انسان اندیشمند بر اساس وحدت متعالی ادیان بتواند با ادیان دیگر ارتباط برقرار کند، بسیار انسانی و متعالی است. اما با توده‌هایی مواجه هستیم که اساساً تفکر و فرهنگ و حتی دیانت در معنای -دین آگاهانه- در زندگی آنها چندان جایی ندارد.

در حقیقت این نوع مناسبات به‌هیچ‌وجه به معنی رسیدن به وحدت متعالی ادیان نیست. بلکه نوعی سکولاریسم و تهی کردن شعائر است. شعائری مثل کلیسا و یا عاشورا با این نوع مناسبات فعلی از درون دچار تحول می‌شود و نوعی کارناوالیسم را شاهدیم و به مراسمی برای لذت تبدیل می‌شود. پس ربطی به وحدت متعالی ادیان ندارد.

اگر این نوع کنش‌ها بر اساس رویکرد میل به حقیقت ادیان بود، می‌توان گفت ارتقای فرهنگی به حساب می‌آمد اما در واقع به معنای این است که می‌توان برای سفر سیاحتی به مکه رفت و همانطور می‌توان به خانه‌ی یک مسیحی و جشن تولد یک همسایه بروید؛ تاکمی شاد باشند. نه اینکه مسیح را به‌عنوان پسر خدا و کسی که با خداوند ارتباط دارد، قبول کنیم و جشن میلاد را برای کسی که در ساحت قدس مأوا داشته، برپا کنیم. این مفاهیم وجود ندارد. در واقع نوعی ابراز انزجار و نفرت به شکلی تلقی از دیدگاه‌های متحجرانه است که در جامعه دیده شده است. این نوع از دین انحصارطلب است و بخشی از جامعه با این نوع از رفتارها استفراغ می‌کنند.»

میبدی: هرکس قصه‌ی شوقش به زبان دیگری است

فاضل میبدی درباره‌ی استقبال ایرانیان غیرمسیحی به جشن کریسمس و ارتباط ادیان جهان به انصاف نیوز گفت: «ما معتقد هستیم ادیان از یک منشأ سرچشمه می‌گیرند و ریشه‌ی کتاب‌های آسمانی آنها یکی است اما هرکس قصه‌ی شوقش به زبان دیگری است. روح ادیان یکی‌ست و قرآن هم در آیات به آن اشاره کرده است که یهودا و نصارا همه در صورت ایمان به خداوند رستگار هستند. مرزهای بین ادیان را پیروان ادیان درست کرده‌اند وگرنه از نگاه قرآن و عرفان این مرزها وجود ندارد. اگر تمام ادیان در کنار یکدیگر برابرانه و برادرانه زندگی کنند، دنیا گلستان می‌شود. کریسمس بسیار مبارک است چون تولد عیسی مسیح است، در چندین جای قرآن از مسیح و انجیل اسم برده شده است.»

روحانیت با هرچیزی مخالفت کرد، بازتاب آن به گونه‌ی دیگری شد

او درباره‌ی ارتباط خودش با ایرانی‌های مسیحی‌ها می‌گوید: «اگر یک مسیحی را ببینم و بشناسم حتما کریسمس را به او تبریک می‌گویم و به او احترام می‌گذارم و همچنین اگر یک زردشتی را ببینم هم به او اعیادشان را تبریک می‌گویم. هرکسی آیینی که دارد برای خودش محترم است و به عقاید باید احترام گذاشت و تولد پیامبر آن دین هم تبریک گفت. خداوند در قرآن به عیسی مسیح سلام می‌دهد. عیسی در قرآن پیامبر بزرگی است. همدلی و هم‌زبانی مردم بسیار کار قشنگی است و هر کاری که باعث شود خصومت‌های میان ادیان و مذاهب از بین برود چیز خوبی است.

برخی از روحانیون با مسائلی مثل جشن کریسمس و درخت سرو مخالفت می‌کنند. روحانیت با هرچیزی مخالفت کرد، بازتاب آن به گونه‌ی دیگری شد. مثلا باید به چهارشنبه‌سوری، عید نوروز و این سنت‌ها و آیین‌های ایرانی احترام گذاشت. اگر بخواهیم به نام اسلام با آداب‌ورسوم مردم در بیافتیم، نتیجه‌ی آن برعکس می‌شود. به‌ویژه در ایران که کلیسا و مسیحیان زیادی وجود دارد و در کنار مسلمان‌ها زندگی می‌کنند، باید کریسمس را به همه‌ی مسیحیان عالم تبریک گفت. این رابطه‌ی متقابل باید وجود داشته باشد و با این داستان‌ها برخورد سیاسی نکنیم. اینکه مردم در روز کریسمس شادی کردند، مشکلی ندارد، نفس شادی کردن خوب است. در فرهنگ اسلام شادی مسئله‌ی مهمی است و نباید مانع آن شد، چون یکی از مشکلاتی که جامعه‌ی ما را رنج می‌دهد، پریشانی مردم است و این روان‌پریشی بسیار خطرناک است.

نرسسیانس: جنبه‌ی اقتصادی دارد

امیلیا نرسسیانس-استاد ارمنی انسان شناسی در دانشگاه تهران- عامل جشن گرفتن کریسمس توسط غیر مسیحی‌ها در ایران را اقتصادی می‌داند و می‌گوید: «این مسئله بیشتر جنبه‌ی بورس پیدا کرده است و از نقطه نظر اقتصادی قابل تأمل است. در زمان کودکی وسیله‌های کریسمسی را در خانه درست می‌کردیم چون نمی‌توانستیم بخریم. الان چین این کار را انجام می‌دهد، یک عده‌ای این وسایل را خریدوفروش می‌کنند. جنبه‌های اقتصادی آن را بیشتر در چشم می‌آورد و به‌ویژه که الان دسترسی به آنها آسان‌تر و ارزان‌تر است. اساساً خیلی از هم‌وطنان ما با اینکه مسیحی نیستند اما از این خیابان‌هایی که وسایل کریسمس را می‌فروشند، می‌گذرند و به آن جذب می‌شوند.

بالاخره یک ایامی غیرعادی است. بابانوئل و چراغانی‌ها مردم را جذب می‌کند. فکر می‌کنم مردم دوست دارند که خوشحال باشند و دنبال بهانه‌ای برای شادی هستند و می‌توانند خلأ شادی خود را جبران کنند. مثلاً من دیدم بسیاری از مردم از این خیابان‌ها عکس‌برداری می‌کنند. مثلاً بچه‌هایی با بابانوئل عکس می‌گیرند و از همه مهم‌تر این کارها رایگان است. فرهنگ، رایگان و آسان در دسترس مردم قرار می‌گیرد. به علاوه‌ی اینکه ازنقطه‌نظر انسان شناسی بنا نیست حتماً مسیحی باشید تا مثلا چند لحظه با یک سری از آدم‌ها همگون شوید. شادی گذری است و مجموعه‌ی همه‌ی اینها باعث می‌شود که مردم از کریسمس استقبال کنند.

از نظر ارمنی‌ها تولد حضرت مسیح پنجم ژانویه است

رابطه‌های میان‌فرهنگی در ایران بسیار مهم است و مثلاً در ایام سوگواری‌ها ارمنی‌ها هم بنوعی مشارکت می‌کنند، رابطه‌ی میان‌فرهنگی در هر جای دنیا معقول و مقبول است. این هم یک‌جور تعامل فرهنگی است. البته ۲۵ دسامبر کریسمس مسیحی‌های ارمنی نیست و ما پنجم ژانویه را جشن می‌گیریم و فکر می‌کنیم روز تولد حضرت مسیح آن روز است.»

این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا استقبال غیرمسیحی‌ها از کریسمس و زرق و برق‌های آن به‌خاطر دین زدگی است، می‌گوید: «من موافق نیستم، خود شما هم می‌گویید زرق‌وبرق است، پس بیشتر مسئله شادی است. چون بسیاری حتی نمی‌دانند، تولد حضرت مسیح پنجم ژانویه است. بسیاری از دوستان کریسمس را به من تبریک می‌گویند و برایم کارت‌پستال می‌فرستند. هم وطنان مسلمان نمی‌دانند ما این روز را جشن نمی‌گیریم و فقط می‌خواهند یک کار خوب انجام دهند، در حالی که تبریک بی‌ربطی است.

نظریان: غیرمسیحی‌ها در ایران رنگ و لعاب این جشن را دوست دارند

آرمن نظریان- ارمنی و مشاور امور ادیان و مذاهب شورای پنجم شهر تهران- دلیل استقبال ایرانیان غیر مسیحی از کریسمس را شادی کردن می‌داند و در این‌باره توضیح می‌دهد: «مردم با فشار اقتصادی موجود به سمت هرچیزی که باعث خوشحالی آنها شود، می‌روند، اگر به برخی از خانواده‌های لاکچری و طبقه متوسط و ضعیف نگاه کنید، یک درخت کوچک در خانه می‌گذارند. مسیحی‌ها همیشه درخت مصنوعی را در خانه دارند و این درخت‌هایی که برای فروش در مغازه‌ها است، اتفاقاً بیشتر برای غیر مسیحی‌های ایرانی است. چون یک ارمنی ده تا درخت که در خانه نمی‌گذارد.

خیابان میرزای شیرازی تهران پر از مغازه‌هایی است که درخت می‌فروشند. یک روز صبح تا شب اگر آنجا را رصد کنید؛ می‌بینید غیر مسیحی‌ها از آنها می‌خرند. حتی برخی برای کریسمس مهمانی می‌گیرند. غیرمسیحی‌ها در ایران رنگ و لعاب این جشن را دوست دارند یا اینکه یک دوست مسیحی دارند و می‌خواهند با آن مشارکت کنند. وجود شبکه‌های اجتماعی هم بی‌تأثیر نیست، چون هر کاری می‌کنند عکس آن را در اینستاگرام هم می‌گذارند. این جشن گرفتن باعث نزدیکی و همبستگی می‌شود و اینکه همه باهم هستیم را نشان می‌دهد.»

واژه‌ی اقلیت اشتباه است

او درباره‌ی دلیل سیاسی این اشتیاق برخی مردم از کریسمس می‌گوید: «دین زدگی بر آن تأثیر دارد، البته نمی‌گویم وقتی درخت کریسمس می‌گذارند، می‌خواهند مسیحی شوند، مسلمان‌زاده هستند و خواهند بود. به یک نوعی دهن‌کجی است، مثلاً می‌گویند الان که نمی‌گذارید روز کوروش را جشن بگیرم می‌روم و درخت کریسمس را در خانه می‌گذارم. البته فقط برخی اینظور فکر می‌کنند. اما این مسئله نشان می‌دهد، دیگر ادیان هم در یک کشور اسلامی مناسک دینی خود را انجام می‌دهند و حتی مجوز یک سری از مراسم را از وزارت کشور و اماکن می‌گیرند و منعی ندارند. البته امسال به خاطر کرونا کسی درخواست برگزاری مراسم در باشگاه‌های ارامنه را نداده است.

فارغ از این مسائل، ایرانی‌ها زرق‌وبرق را دوست دارند و همیشه در تاریخ حتی در بدترین شرایط ملت شادی هستند و در قحطی هم عید نوروز را جشن گرفتند. در بیست سال اخیر کریسمس را هم جشن می‌گیرند؛ اما مثلا جشن سال نو یهودی را برگزار نمی‌کنند. چون حضرت مسیح پیامبر صلح و دوستی بوده و این هم تأثیرگذار است و اینکه مدل برگزاری جشن هم قشنگ است و به عید نوروز شبیه است؛ مثل بابانوئل و عمونوروز سال نو.»

او در پایان درباره‌ی استفاده از واژه‌ی اقلیت درباره‌ی ادیان توضیح داد: «البته واژه‌ی اقلیت اشتباه است و امیدوارم یک روزی جا بیافتد؛ باید گفت ایرانی‌های غیرمسلمان. اقلیت بنوعی جداکردن است.»