او درباره‌ی اهمیت و نقش این نه نفر در عملیات‌های سازمان می‌گوید: «این نه نفر جزو لیدرهای گروه‌ها بودند. مصطفی خوشدل و کاظم ذولانوار جزو بچه‌های رده بالای سازمان مجاهدین خلق بودند. از نظر اخلاقی، رفتاری، فکری و عملی بچه‌های بسیار برجسته‌ای بودند. ساواک هم فهمید اینها در زندان سازماندهی می‌کنند، افراد را آموزش می‌دهند، هفت نفر دیگر که چپ بودند هم جزو بچه‌های قدیمی و جاافتاده و کارکشته بودند، اینکه این نه نفر را کشتند، چون تأثیرگذار بودند. کسی باور نمی‌کرد این نه نفر فرار کنند، رژیم هم دروغ زیاد می‌گفت. حرف‌هایشان را کسی باور نمی‌کرد. اینکه می‌گفتند اینها را زدیم معلوم بود که دروغ می‌گوید. کسی که فرار می‌کند، باید متفاوت تیرخورده باشند اما اینها نوع تیرباران شدنشان مشخص بود. اما بعد از انقلاب ساواکی‌هایی مثل تهرانی اعتراف کرد. در آن زمان دیگر صد درصد قطعی شد ساواک آنها را کشته است.»

علی حسینی: از همان لحظات اول فرض بر این بود که اینها را کشته‌اند

علی حسینی دبیرکل کانون زندانیان پیش از انقلاب درباره‌ی کشته‌شدن این نه نفر و فضای زندان به انصاف نیوز می‌گوید: «این اتفاق در زندان اوین افتاد و من دربند زندان قصر بودم. در آن زمان در زندان دو نوع تشکیلات داشتیم؛ از جمله ‌صنفی و سیاسی. در تشکیلات صنفی به نوبت یکی شهردار و مسئول بند می‌شد. از طریق همین تشکیلات اخبار و اطلاعات را ردوبدل می‌کردیم و با هم کار می‌کردیم. از طریق تشکیلات درون زندان و بچه‌ها متوجه‌ی کشته‌شدن این نه نفر شدم. از همان لحظات اول هم فرض بر این بود، اینها را کشته‌اند. هیچ تصوری نداشتیم که در هنگام فرار کشته شدند. اما به طور رسمی پس از انقلاب ماجرا را فهمیدیم.

در آن زمان اخبار و مطالب را ساواک آن‌طور که می‌خواست اعلام می‌کرد. بعد از انقلاب رسماً اعلام شد اینها را بردند و اعدام کردند. در سال ۵۴ فکر می‌‎کردیم ساواک دست به کارهایی بزند اما فکر نمی‌کردیم این نه نفر را این‌طور اعدام کنند. اما مطمئن بودیم یک کاری می‌کند. اما اینکه این کارهای ساواک اثر تخریبی داشته باشد و بچه‌ها انگیزه‌ی خود را از دست بدهند، اصلاً این‌طور نبود. کسی در زندان وحشت‌زده نبود، بلکه باعث نفرت بیشتر می‌شد و انگیزه‌ای برای تداوم مبارزه در زندان و بیرون زندان را برای دوستان ایجاد کرده بود.

افرادی که می‌بریدند، هدف آنها آزاد شدن بود

این فعال سیاسی پیش از انقلاب زندانیانی که پیش از انقلاب با ساواک همکاری می‌کردند، را بریده می‌خواند و می‌گوید: «بالاخره در شرایط زندان عناصری بودند که بریده باشند اما اولاً تعداد آنها انگشت‌شمار بود و در وهله‌ی دوم دوستان اینها را شناسایی می‌کردند و متوجه می‌شدند. بالاخره در زندان شب و روز با هم بودیم و می‌فهمیدیم چه کسانی با ساواک همکاری می‌کنند، مثلاً فرض کن در اتاقی نشستم و یک کاری انجام می‌دهم و پلیس نباید بفهمد بعد پلیس اسم مرا می‌خواند. وقتی چند بار این اتفاق افتاد، جمع‌بندی می‌کنید تا بفهمید چه کسی خبرچین بوده. افرادی که از فعالیت می‌بریدند، اینها به‌مرور شناسایی می‌شدند، یا آزاد می‌شدند و یا جای آنها را تغییر می‌دادند. بالاخره بند سیاسی بود و ما آنجا چوب نبودیم.

آدم‌های سیاسی و چریک بودند و کار امنیتی کرده بودند. ساده که نبودند. افرادی که می‌بریدند، هدف آنها آزاد شدن بود. به‌ندرت پیش می‌آمد کسی مأمور ساواک باشد اما در زندان لو نرفته باشد. الان اسم کسی را می‌دانم اما به‌خاطر آبرو نامش را نمی‌گویم. بعد از انقلاب فهمیده بودیم طرف بریده است و وقتی پرونده‌های ساواک به دست ما افتاد فهمیدیم فلانی در زندان مأمور ساواک بوده است.»

با کشتن آن نه نفر سازماندهی ما از بین نرفت، بلکه تداوم پیدا کرد

او ادامه داد: «این نه نفر مهره‌های خاصی بودند که انتخاب شدند و کشته شدند. ساواک می‌دانست در زندان فعالیت می‌کنند. اینکه در بیرون یک عملیات چریکی موفق انجام می‌شد، بر زندان تأثیر داشت. با کشتن آن نه نفر سازماندهی ما در زندان از بین نرفت. بلکه تداوم پیدا کرد. با روزنامه‌ها در زندان ارتباطی نداشتیم. دو روزنامه به زندان می‌آمدند؛ اما آنها را می‌بریدند یعنی اخباری که ساواک احساس می‌کرد، نباید ما متوجه بشویم را می‌بریدند. ملاقاتی‌ها هم که می‌آمدند به‌راحتی نبود، وسط هر دو میز یک پاسبان ایستاده بود. به‌راحتی نمی‌توانستیم اخبار بیرون را بگیریم اما بالاخره با ایما و اشاره یک چیزی را سربسته متوجه می‌شدیم.

ساواک برای تضعیف روحیه اصلاً نمی‌خواست خبر کشتن این نه نفر را پنهان کند. یک تلویزیون در زندان داشتیم و حتی در آنجا هم اعلام کردند. خبر مخفی‌ای نبود. معمولاً بدترین آدم‌ها را به‌عنوان نگهبان‌های زندان قرار می‌دادند. این نگهبان‌ها تحت تأثیر رفتار زندانیان تغییر می‌کردند، برخی از مأموران واقعاً جلاد بودند. اما بعد از دو سه سال به یک آدم‌هایی تبدیل شدند که از بیرون خبر می‌آوردند. مثلاً آقای مرادی یکی از آنها بود.»

او در انتها درباره‌ی امکان پیگیری خانواده‌ها از وضعیت فرزندانشان گفت: «جواب کسی را نمی‌دادند تا کسی بخواهد پیگیری کند، خانواده‌ی افراد به‌اندازه‌ی بقیه از این قضایا خبر بودند.»

شریعتی: «سلام بر شهید زنده»

احسان شریعتی- فیلسوف و فرزند دکتر علی شریعتی- به نقل از هم‌بندی‌های پدرش درباره‌ی شکنجه‌هایی که مصطفی خوشدل یکی از آن نه نفر در زندان تحمل می‌کرد، به انصاف نیوز گفت: «این افراد محاکمه شده از چهره‌های شناخته‌شده‌ی سیاسی بودند و مسئولین جریانات به حساب می‌آمدند؛ بنابراین این حادثه بسیار مهم است. مصطفی جوان خوشدل همزمان در کمیته مشترک ضدخرابکاری شهربانی ساواک حضور دارد. دکتر شریعتی ۱۸ ماه در سلول انفرادی آنجا بود. از هم‌بندی‌های ایشان برای من نقل شده است خوشدل بسیار زیر فشار و شکنجه بود و یک روز دکتر شریعتی او را می‌بیند و خطاب به او می‌گوید «سلام بر شهید زنده» و این تعبیر از آن زمان رایج می‌شود و پارادوکسیکال است.

کمیته محل تخلیه اطلاعاتی و شکنجه‌گاه بود. وقتی‌که چریک‌ها را بازداشت می‌کردند در ابتدا به آنجا می‌بردند تا تخلیه اطلاعاتی شوند. فقط استثنائا دکتر شریعتی در آنجا دو سال بود. دکتر شریعتی به دلیل جوان و مقاوم بودن بر او [خوشدل] تاکید خاصی می‌کرد. با هم هم‌بند بودند اما امکان گفت‌وگو نداشتند و از طریق مورس، تلگرافی یا یادداشت روی دیوار با هم ارتباط داشتند. دکتر براهنی، احمدرضا کریمی و یکی از چریک‌های فدایی خلق در سلول دکتر شریعتی بودند و نقل می‌کردند این فدایی آهنگ معروف «زرین جان» را برای ما می‌خواند.»

احسان شریعتی درباره‌ی اهمیت بازخوانی این حوادث برای نسل جوان گفت: «برای نسل جوان نسبت به دوران پیش از انقلاب یک نوستالژی وجود دارد و فکر می‌کنند در آن دوران همه چیز بر وفق مراد بوده است و مردم در حال خوشگذرانی و کاباره بوده‌اند اما باید نسبت به آینده‌ای فکر کنیم که از گذشته و حال بهتر باشد نه اینکه گذشته گرا باشیم. به‌ویژه اینکه به‌خاطر حوادثی که بعداً در ارتباط با درگیری‌های داخلی دهه ۶۰ به وجود آمد، مبارزات و تلاش‌ها در پیش از انقلاب را تحت تأثیر قرارداد. بسیاری از اسامی ساختمان‌ها و نمادها و معابری که به نام این شهدای پیش از انقلاب بود گاهی تغییر می‌کند. البته برخی از آنها مثل بیمارستان لبافی‌نژاد، شریف واقفی باقی‌مانده است. مثلاً خیابان ولیعصر قبلاً مصدق بود. خیابان فاطمی، ستارخان و یا دکتر شریعتی هم تغییر نکرد. این اسامی می‌توانست به دلیل تغییر بینش نامشان عوض شود، البته نمی‌توانیم به حوادث تاریخی بنابر ذائقه‌ی امروز نامی بدهیم.»