محدودیت اهرم‌های فشار

برای چندین سال متوالی است که اسرائیل عادت کرده است در فواصل معینی مواضع نیروهای ایران را در سوریه مورد حمله قرار دهد. در ماه‌های اخیر اسرائیل در سطح گسترده‌ای به ابزارآلات (نظامی و مهمات) ایرانیان در سوریه حمله هوائی کرده است تا باعث بالارفتن تنش میان آمریکا و ایران شود.
رسانه‌های خبری آمریکا پیش تر گزارش داده بودند که دونالد ترامپ به وزیر امور خارجه جنگ طلب خود پمپئو اختیار تام داده بود تا هرگونه که او مایل است برای مجازات ایران اقدام کند به شرط آنکه اقدامات او باعث بروز "جنگ جهانی سوم" نشود. البته کاخ سفید این گزارش را تائید نکرد اما بنظر میرسد دولت ایران نگران است که ایالات متحده آمریکا به نشان دادن چراغ سبز به اسرائیل جهت بمباران امکانات (نظامی) ایران در سوریه ادامه دهد.
اهرم‌های فشار ایالات متحده در سوریه محدود می‌باشد و فقط منحصر به نیروی هوائی و حضور در منطقه شمال شرقی سوریه جهت کنترل میادین نفتی است. با این وجود بایدن اعلام کرده است مقابله با حضور و نفوذ ایران در سوریه یکی از اولویت‌های سیاست خارجی دولت او خواهد بود. ایران با ارسال سلاح و تجهیزات نظامی به سوریه، حکومتی که مردم خود را سرکوب می‌کند و نیز همکاری (نظامی) با متحدان و شرکای غیر دولتی خود در عراق و لبنان موجبات بی ثباتی منطقه را فراهم کرده است. دولت ترامپ این معضل را بخوبی تشخیص داده بود اما سیاست همه یا هیچ (all-or-nothing policy) او اهرم‌های فشار واشنگتن علیه تهران رابطور غیر واقعی ارزیابی کرده بود که همین امر باعث شد که نفوذ ایران در سوریه بیشتر و محکمتر گردد. بدیهی است تیم سیاست خارجی بایدن برای تغییر این روند می‌بایست با شرکاء خود در منطقه و اروپا همکاری کند و نیز این واقعیت را بپذیرد که ایران مرتبه‌ای از نفوذ خود را در سوریه بدون برو برگرد حفظ خواهد کرد. همچنین آمریکا (با سیاسیت واقع گرایانه خود) قبول کند که اهرم‌های فشار آن در سوریه محدود می‌باشد. آمریکا صرف نظر از کنترل میادین نفتی شمال سوریه بهتر است از اهرم تحریم اقتصادی در سوریه و ایران استفاده کند. زیرا این دو کشور به شدت به کاهش تحریم آمریکا که بمثابه یک اهرم فشار بکار رفته است، نیاز دارند.

ایران و سوریه

از زمان وقوع انقلاب اسلامی در ایران در سال ۱۹۷۹ روابط ایران با همسایگان عرب خود همواره در بهترین و بدترین حالت در نوسان بود. در خلال جنگ هشت ساله ایران و عراق، بیشتر کشورهای عربی منطقه در کنار صدام حسین علیه ایران قرار گرفتند. در میان کشورهای عرب فقط سوریه بود که در طول دو دهه پس از جنگ حافظ اسد و بشار جانشین او به دوستی خود با جمهوری اسلامی وفادار ماندند. بدیهی است برای ایران جهت بقای قدرت (قدرت نمائی) در منطقه، داشتن چند متحد و یک دولت دوست مانند سوریه جنبه حیاتی دارد.
هنگام شروع ناآرامی در سال ۲۰۱۱ در سوریه این ایران بود که به رژیم اسد یاری رساند تا مخالفین خود را در سوریه سرکوب کند. آنچه ایران تصور می‌کرد که کمک به سوریه کارزاری موقت و زود گذر است، اما بزودی دریافت که کارزاری دراز مدت است تا جائیکه فرماندهان بلند پایه سپاه همراه با نیروهای شبه نظامی با مداخله نظامی تمام عیار وارد جنگ شدند و از اسد حمایت همه جانبه کردند. برای آمریکا برآورد نیروهای ایرانی و شبه نظامیان وابسته به آن که هنوز در سوریه حضور دارند، دشوار می‌باشد. اما بنا بر گزارشات سازمانهای اطلاعاتی بعد از تقویت دولت بشار اسد بسیاری از نیروهای ایرانی خاک این کشور را ترک کرده‌اند. طبق همین گزارشات هنوز تعدای از فرماندهان و نیروهای عملیاتی جهت نظارت بر ادامه عملیات و تامین منافع ایران در سوریه همچنان باقی مانده‌اند.
تهران سوریه را بمثابه بازوی مهم "محور مقاومت" خود میداند که از این طریق می‌تواند تسلیحات و تجهیزات نظامی به حزب الله لبنان منتقل کند. ممکن است یک دولت بعد از دولت اسد نه تنها با نفوذ ایران در سوریه مخالفت کند بلکه دولتی با ترکیب سنی روی کارآید و با رقبای منطقه‌ای ایران مانند عربستان سعودی همسو گردد. در حال حاضر ایران برای بقای خود در منطقه به یک دولت دوست و وفادار مانند سوریه نیازمند است.

بهره برداری از تمام کانال‌ها

طی چهار سال گذشته دولت ترامپ سیاستی غیر متجانس، نا منسجم و مبهم در قبال سوریه دنبال کرده بود که از طرفی به اعتبار ایالات متحده آمریکا خدشه وارد کرد و از طرف دیگر دست ایران را در این کشور باز گذاشت و موجب تقویت حضور آن شد. ایالات متحده آمریکا چندین بار از سیاست‌ها و تعهدات خود در قبال نیروهای دمکراتیک سوریه (SDF) که منافع آمریکا را در منطقه تامین می‌کردند و مخالف دولت اسلامی و یا همان داعش (۱) بودند، عقب نشینی کرد. این تصمیمات و سایر مواضع آمریکا و نیز سخنان تند و تیز ترامپ نشان داد که سیاست او در مقابل ایران در سوریه از اولویت برخوردار نیست.
دولت بایدن باید بپذیرد که گزینه‌های ما (آمریکا) جهت مقابله با ایران در سوریه محدود است. اما با وجود این محدودیت، بایدن می‌تواند اقداماتی موثر در این مورد بدون از دست دادن وقت انجام دهد. برای مثال، نیروهای دمکراتیک سوریه که در حال حاضر به دستور واشنگتن گفتگوهایشان را با رژیم سوریه متوقف کرده‌اند را اجازه دهد دوباره آغاز شود و همچنین از نزدیک با روسیه همکاری کند. به سخنی دیگر اگر یک بازوی نیرومند در منطقه باشد که به شدت مخالف نفوذ ایران در سوریه است همین نیروی دمکراتیک سوریه (دست نشانده ما در منطقه -م) می‌باشد. شبه نظامیان مورد حمایت ایران در امتداد رود فرات (the Euphrates River) و شهرهای پرجمعیت دیرالزور (Deir ez-Zor) و قامیشلی (Qamishli) بی وقفه به نیروهای دمکراتیک سوریه حمله می‌کنند و به آنها صدمه می‌زنند. بدیهی است که اگر نیروهای دمکراتیک سوریه در کنار روسیه قرار بگیرند نه تنها موجب حذف تدریجی شبه نظامیان ایران می‌شوند بلکه بمثابه نیروهای مدافع واقعی منافع ایالات متحده آمریکا به ایجاد ثبات در منطقه یاری می‌رسانند.
سیاست کنونی آمریکا خودداری و امتناع از عادی سازی روابط با رژیم بی رحم اسد می‌باشد. اما بسیاری از کشورهای عربی در حال حاضر بدنبال برقراری روابط دیپلماتیک با سوریه با رضایت و بدون رضایت آمریکا هستند. اخیرا عمان سفیر خود را به دمشق فرستاد و اوائل سال جاری امارات متحده عربی سفارت خود را در این کشور بازگشائی کرده است. ایالات متحده آمریکا می‌تواند کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را در گشودن باب گفتگو با سوریه ترغیب کند تا بدین وسیله نشان دهد که ارتباطات آنها با این کشور را مجاز می‌داند.
ایالات متحده آمریکا مدتها است که یک کانال ارتباطی دیپلماتیک با روسیه در مورد سوریه برقرار کرده است. با توجه به اینکه آمریکا می‌بایست نفوذ و منافع محدود روسیه در تعامل با ایران را بپذیرد باید با روسها در جهت تامین منافع آمریکا نیز همکاری نماید. مسکو و تهران درصدد اعلان پیروزی اسد بر دشمنانش می‌باشند و مصمم‌اند که از این پیروزی بهره برداری کنند. در نتیجه ممکن است میان این دو کشور در این مورد شکاف ایجاد گردد که (آمریکا) می‌بایست از این شکاف که روز به روز عمیق تر می‌شود نهایت استفاده را ببرد. ایالات متحده آمریکا در این مورد می‌تواند روسیه را تحت فشار قرار دهد تا این کشور را وادار سازد نیروهای ایرانی و شبه نظامیان وابسته به آن را از مناطق درۀ فرات و نواحی مرزی با اسرائیل بیرون کند و یا حداقل در این زمینه با ما همکاری داشته باشد. در ازای کمک روسیه به ما، آمریکا می‌تواند مناطقی را که برایش در سوریه مهم نیست اما از نظر روسیه آن مناطق حائز اهمیت می‌باشد تا بتواند اهداف خود را در جهت کنترل مجدد رژیم اسد و بطور کلی سوریه پیاده کند مانند پایگاه تنف (Tanf) آمریکا، به روسیه واگذار نماید. ایالات متحده آمریکا همچنین باید با آنکارا و مسکو توامان همکاری نماید تا بدین وسیله تهران را از سوریه بیرون راند. برای شروع، آمریکا می‌تواند در مورد هسته‌های تروریستی در ادلب که در واقع آخرین سنگرهای باقی مانده مخالفان سوریه می‌باشد و ظاهرا محل زندگی برخی از اعضای داعش، القاعده و دیگر افراطیون است، بحث‌های سه جانبه را با ترکیه و روسیه آغاز کند. البته این کار ساده‌ای نیست و به درایت بسیار احتیاج دارد. زیرا از طرفی روابط آمریکا با ترکیه نابسامان است و از طرف دیگر مسکو با آنکارا در مورد اینکه کدام یک از گروه‌ها تروریست می‌باشند، اختلاف نظر دارند. در این میان رجب طیب اردوغان (Recep Tayyip Erdogan) رئیس جمهور ترکیه نشان داده است که به مناقشه در شرق اروپا و شمال آفریقا تمایل دارد. با این وجود واشنگتن می‌تواند در حالیکه موقعیت خود را در شمال شرق سوریه تقویت می‌کند در همانحال برای ریشه کن کردن هسته‌های تروریستی تلاش نماید تا بدین وسیله بتواند خود را بمثابه یک بازیگر مهم در مناسبات دیپلماتیک آینده معرفی کند.
بدون تردید ایالات متحده آمریکا می‌بایست به همکاری نزدیک خود با اسرائیل ادامه دهد تا ضمن باز گذاشتن دست اسرائیل در از بین بردن تهدیداتی که در نزدیکی مرزهای خود با سوریه با آن مواجه است، این کشور را در هرگونه مذاکره‌ای که در مورد ایران و شرکایش در منطقه صورت می‌گیرد، سهیم سازد. همچنین ایالات متحده آمریکا ممکن است بتواند از مذاکراتی که به طور جداگانه با اسرائیل و روسیه انجام می‌دهد زمینه را برای مذاکرات سه جانبه مهیا سازد تا در آن مذاکرات آمریکا و اسرائیل بتوانند روسیه را متقاعد سازند تا تعهداتش را در منطقه مسئولانه انجام دهد. (به نفع اسرائیل- م) علاوه بر آن، مذاکرات سه جانبه (آمریکا، اسرائیل و روسیه) ممکن است به مبادله اطلاعات در مورد انتقال تسلیحات ایران و تهدیدات احتمالی این کشور منجر شود که برای اسرائیل بسیار مفید می‌باشد.
دولت بایدن پروندۀ پیچیده‌ای در مورد خاورمیانه به ارث برده است. این پرونده فقط مختص به تنش میان ایران و اسرائیل نیست بلکه سوریه هم در بر می‌گیرد. سیاست دولت قبلی ارزیابی غلط و غلو آمیزی از نقش ایران در سوریه و توانائی ایالات متحده آمریکا در عقب راندن این کشور از سوریه ارائه داده بود. دولت جدید باید در حال حاضر این واقعیت را بپذیرد که ایران نه از سوریه خارج خواهد شد و نه حتی مایل است که نفوذ خود را در این کشور کاهش دهد. در نتیجه اتخاذ یک سیاست واقع بینانه در این مورد به ایالات متحده آمریکا کمک خواهد کرد تا ضمن کاهش تنش در منطقه، مانع از ضرر و زیان هائی گردد که سیاست خارجی دولت پیشین برای آمریکا در منطقه ایجاد کرده بود.

* الزابت دنت (Elizabeth Dent): محقق و پژوهشگر غیر ساکن (Non- Resident) موسسه خاور میانه در مورد موضوع مقابله با تروریسم و افراط گرائی می‌باشد. وی پیش تر در مورد موضوع ائتلاف جهانی در شکست داعش در وزارت امور خارجه آمریکا خدمت می‌کرد.
آریانه طباطبائی (Arianeh Tabatai): محقق و پژوهشگر ارشد در دانشگاه کلمبیا و عضو موسسه اتحاد برای دمکراسی و امنیت (Alliance for Securing Democracy) در آمریکا می‌باشد. طباطبائی نویسنده کتاب "بدون پیروزی، بدون شکست: استراتژی امنیت ملی ایران" است. نامبرده در حال حاضر مشاور ارشد بایدن- هریس در وزارت امور خارجه آمریکا است.
۱- رجوع شود به سخنان هیلاری کلینتون و ترامپ به این آدرس‌ها:
https://www.dailymotion.com/video/x2f52cp
https://www.theguardian.com/us-news/2016/jan/03/hillary-clinton-and-barack-obama-created-isis-says-donald-trump