زیتون
مهسا محمدی
تنها گزاره‌ی قطعی که درباره طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی و ساماندهی پیام‌رسان‌های اجتماعی» مجلس می‌توان گفت این است که طرح مانند طراحانش سراسر ابهام و تناقض است.
به گفته خود نمایندگان طرح ابتدا ۲۰ ماده‌ای بود و سپس ۵۰ ماده‌ای شد در آخر هم یک طرح ۳۷ ماده‌ای به مجلس ارائه شده. مدافعان طرح دایم در حال پس گرفتن مواد طرح منتشر شده اولیه هستند و گفته می‌شود طرحی که در حال بررسی است با طرح اولیه ۷۰ درصد متفاوت است اما به هر روی با آخرین تصمیم نمایندگان مبنی بر اجرای اصل ۸۵ درباره این طرح، مواد آن تنها بعد از تصویب در کمیسیون مشترک در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.
واکنش‌ها به طرح سه روز بعد از اعمال اصل ۸۵ قانون اساسی درباره آن همچنان ادامه دارد و نه تنها کمتر نشده که بالا گرفته است. کارزاری مجازی علیه آن شکل گرفته و حزب اصلاح‌طلب اتحاد ملت درخواست مجوز کرده که در مخالفت با طرح تجمع برگزار کند. واکنش‌های کاربران شبکه‌های اجتماعی هم ادامه دارد. آش آنقدر شور شده که صدای مقامات حاکمیتی مانند محسن رضایی را هم در آورده و قالیباف هم یک روز بعد از رفتن طرح به کمیسیون‌ها آمده و گفته که «مسدودسازی پلتفرم‌های پرکاربرد مانند اینستاگرام و واتساپ، برنامه مجلس نیست». مرکز پژوهش‌های مجلس هم در گزارشی در پاسخ به این سوال که «آیا با تصویب این طرح واتساپ، اینستاگرام، گوگل و سایت‌های پرمراجعه خارجی که توسط کسب‌وکارها مورد استفاده قرار می‌گیرد، فیلتر خواهد شد؟» پاسخ داد: «خیر هیچکدام فیلتر نمی‌شوند چون هیچ نمونه جایگزینی ندارد همچنین برای بازاریابی بین المللی و جهانی سازی محتواهای فاخر ایرانی به استفاده از این سرویس ها نیاز داریم.»
موافقان متناقض
آنچه از گفته‌های نمایندگان موافق طرح برمی‌آید این است که قرار است برای این پلتفرم‌های پرکاربرد مانند اینستاگرام و واتزاپ فرصتی (احتمالا ۴ ماهه) برای پذیرش شروط مجلس و اینکه در داخل کشور نمایندگی ایجاد کنند، تعیین شود. در صورت عدم پذیرش پای آنها از ایران بریده می‌شود و جانشین‌های داخلی آنها به بازار می‌آیند. البته در این میان تناقض‌گویی فراوان است و نصیرایی، سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس و مدافع طرح می‌گوید که «تا زمانی که اپلیکیشنی مشابه برنامه‌هایی نظیر اینستاگرام یا تلگرام برای جایگزینی در دسترس مردم قرار نگیرد اجازه فیلتر داده نمی‌شود. زمانی این اجازه داده می‌شود که یک پلتفرم جایگزین ایجاد شود.»
از میان این دو کار؛ یعنی طراحی معادل‌های داخلی اپلیکیشن‌هایی مانند واتزاپ و اینستاگرام از یک سو و مسدود کردن آنها و همزمان ممنوعیت استفاده از فیلترشکن‌ها برای اطمینان از عدم دستیابی به آنان از سوی دیگر، به نظر می‌رسد که تنها دومی در دایره ممکنات جمهوری اسلامی جای دارد.
تجربه سالیان اخیر نشان داده که با وجود ایجاد بازار انحصاری داخلی و سرمایه‌گذاری‌های هنگفت، امکان ساخت یک اپلیکیشن ساده پیام رسان داخلی هم تا به امروز وجود نداشته و پروژه‌های شکست خورده‌ای مانند؛ سروش، گپ و شاد شاهد این مدعاست.
با فرض محال موفقیت این پروژه‌ها، بندهای دیگر این طرح که در پیش‌نویس منتشره بر آنها تاکید شده برای کاربران نگرانی جدی در مورد حفظ حریم خصوصی‌شان به وجود آورده و آنچه که از اظهارات کاربران شبکه‌های اجتماعی برمی‌آید این است که به قیمت از دست دادن ارتباطات مجازی‌شان هم که شده از این پلتفرم‌های جایگزین استفاده نخواهند کرد.
نمایندگان مدافع طرح برای نشاندن آتش منتقدان می‌گویند که کاربران نباید نگران باشند و تا جایگزین کارآیی برای اپلیکیشن خارجی پیدا نشود اینستاگرام و واتزاپ از دسترس خارج نمی‌شوند. مسئله ای که در این میان مطرح می‌شود علاوه بر اختلاف بر سر «کارآیی» یک اپلیکیشن در نظر آنان و کاربران، این سوال مطرح می‌شود که اگر با صرف هزینه‌های کلان از بودجه عمومی (مانند آنچه در مورد سروش، گپ و شاد اتفاق افتاد) این اپلیکیشن‌ها نتوانند همان کارآیی حداقلی مد نظر این نمایندگان را هم تامین کنند و اپلیکیشن‌های خارجی باقی بمانند چه کسی پاسخگوی ثروت برباد رفته در این میان خواهد بود؟
نیما نامداری، عضو هیأت مدیره نظام صنفی رایانه ای، در یادداشتی درباره تبصره دوم ماده ۲۷ طرح نوشته است که بر اساس آن برای سال ۱۴۰۰ چیزی حدود هزارمیلیارد تومان بودجه برای سرویس‌های داخلی درنظر گرفته می‌شود و « این یعنی یک رانت هزار میلیارد تومانی در اختیار تعدادی مدیر دولتی قرار می‌گیرد که به اسم حمایت از سرویس‌های داخلی آن را هدر بدهند.»
همزمان این سوال هم مطرح است که اساسا چه ضرورتی نمایندگان را به انجام این کار در وضعیتی که کشور درگیر مشکلات بی‌آبی و کروناست مجاب کرده است. این انتقاد را می‌توان در استدلال‌های نمایندگان مخالف طرح دید و گروهی از منتقدان مانند پروانه سلحشوری، نماینده پیشین مجلس از این هم فراتر رفته و معتقدند که اساس مطرح شدن این طرح تلاش برای به حاشیه راندن و فراموش شدن آن چیزی است که در خوزستان می‌گذرد.
در این میان با وجود کوتاه آمدن بعضی از نمایندگان از طرح اولیه‌شان رییس سازمان پدافند غیرعامل ایران در واکنش به حواشی این طرح و با حمایت از آن می‌گوید: «پیش‌نویس طرح مجلس برای قانون‌گذاری در عرصه سایبری به نوبه خود یک اقدام مبارک است و باید این اقدام مجلس را به فال نیک گرفت.»
غلامرضا جلالی گفته که «اغلب انتقادها» یا ناشی از «سوءبرداشت‌ها» نسبت به این طرح است یا «فضاسازی رسانه‌ای از سوی افرادی است که منافع آنها در ولنگاری مدیریتی فضای مجازی است».
چاره چیست؟
همزمان با رفتن طرح به کمیسیون مشترک و تصویب بررسی اجرای آزمایشی آن مخالفان این طرح در کارزاری مجازی برای لغو آن طوماری را امضا کرده‌اند. این کمپین مجازی تابحال ۸۵۰ هزار نفر امضاکننده داشته است که رکورد تعداد امضاها در این پلتفرم در ایران را شکسته است.
در طومار خطاب به محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس نوشته شده :«تجربیات محدودکننده و سیاست‌های اشتباه قبلی از جمله فیلترینگ ناموفق تلگرام و کلاب‌هاوس، و شکست خوردن پروژه‌های قبلی با هزینه‌های گزاف نظیر پیام‌رسان‌های ملی، موتور جستجوی ملی، سیستم عامل ملی و...، بارها نشان داده پیش‌بینی‌ها و توصیه‌های متخصصان دلسوز چقدر درست بوده است.»
در این میان از میان احزاب معدودی غیر اصولگرا که در ایران وجود دارند، حزب اصلاح‌طلب اتحاد ملت هم در بیانیه‌ای خطاب به وزارت کشور درخواست مجوز برای برگزاری تجمع در اعتراض به این طرح را داده است.
در بیانیه این حزب اصلاح‌طلب آمده است: «این طرح ضدمردمی دسترسی به خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی را برای شهروندان به‌شدت محدود می‌کند» و «علاوه بر محدودکردن امکان تبادل خبر و اطلاعات تأثیر بسزایی در فضای «کسب و کار» خواهد داشت و زندگی و معیشت بسیاری از شهروندان را با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌کند.»
اتحاد ملت تاکید کرده اگر ستاد ملی کرونا صلاح بداند و این تجمع برگزار شود، آن را در محیط باز و با مراعات پروتکل‌های بهداشتی برپا خواهد کرد.
اما چاره‌جویی برای مواجهه با نقشه‌ای که «مجلس انقلابی» برای مردم کشیده به کمپین و درخواست تجمع محدود نماند و گروهی چشم به وعده ایلان ماسک، مالک شرکت خصوصی اسپیس ایکس آمریکا، برای آوردن اینترنت ماهواره‌ای به ایران دارند.
این وعده که به گفته کارشناسان تا تحقق آن راه بسیاری در پیش است و موانع تکنیکی و اقتصادی فراوانی وجود دارد چنان جدی گرفته شده که در ایران تصاویری از ابزارهای دریافت اینترنت ماهواره‌ای در شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود.
پحش ویدئویی از رییس مرکز ملی فضای مجازی که در آن مدعی شده تهران زیر پوشش اینترنت ماهواره‌ای رفته است هم این ظن را تقویت کرد. ابوالحسن فیروزآبادی جزئیاتی را هم درباره قیمت و مشخصات تجهیزات جدید دسترسی به اینترنت ماهواره ای که به تازگی آغاز بکار کرده، ارائه کرده است.
ایلان ماسک ماه گذشته اعلام کرده بود که با راه اندازی مجموعه ماهواره‌های استارلینک از اوایل شهریور امسال اینترنت ماهواره ای برای مردم جهان راه اندازی می‌شود و به این ترتیب تمام نقاط زمین به جز قطب زیرپوشش آن قرار می‌گیرد. او گفت که این پوشش برای کشورهای خاورمیانه از جمله عراق و افغانستان رایگان است.
چاره‌‌ی گروهی از ایرانیان هم تلاش برای مهاجرت و رفتن از ایران است. بنابر گزارش خبرگزاری انتخاب سرچ کلمه ی «مهاجرت» در ایران در پی مطرح شدن این طرح افزایش یافت.
شاید به جرئت بتوان گفت آنچه اینترنت و شبکه‌های مجازی طی یک دهه اخیر با جمهوری اسلامی کرد را مجموعه اپوزسیون نظام نتوانست طی ۴ دهه اخیر بکند، از این رو دور از ذهن نیست که حاکمیت بخواهد خود را از شر این دشمن مذاکره‌ناپذیر و افشاگر خلاص کند. از همین روست که نقدی، معاون هماهنگ کننده سپاه پاسداران هم در این جنگ به کمک مجلسیان آمده و مخالفان این طرح را که از نمایندگان مجلس گرفته تا دولتی‌ها و کسب و کارهای خصوصی و کاربران شبکه‌های اجتماعی را شامل می‌شود «یک مشت منافق کامنت‌گذار که در سالن‌های هدایت جنگ روانی در فضای مجازی در ریاض و آلبانی و دبی و لس‌آنجلس نشسته اند و با شیفت های شبانه روزی که با پولهای نفتی عربستان! اسرائیل و سازمان سیا با انبوه پیامها خود راجای افکار عمومی ایران جازده اند» خوانده و به نمایندگان دلگرمی داده و گفته از اینان نترسند. حال این جنگی است که از رهگذر آن رانت و سودی هم نصیب مجریان می‌شود و چه از آن بهتر.
