دانیال دایان - ایران وایر
افغانستان به دست «طالبان» سقوط کرد. «عبدالله عبدالله»، رییس «شورای عالی مصالحه افغانستان» در پیامی ویدیویی گفت «محمد اشرف غنی»، رییس‌جمهوری این کشور افغانستان را ترک کرده است. طالبان طی دو ماه اخیر، نخست شهرستان‌ها و سپس شهرها را یکی پی دیگری تصرف کردند. با تسلط طالبان بر افغانستان، فعالیت رسانه‌های آزاد محلی در غرب افغانستان متوقف و فعالیت بخش‌هایی از رسانه‌های بزرگ در کابل هم مختل شده است.
بر اساس آمار نهاد «نی» یا همان حامی رسانه‌های افغانستان، تنها در استان «هرات»، ۲۰ تلویزیون، ۲۲ رادیو و ۱۰ رسانه چاپی از فعالیت بازمانده‌اند و هیچ چشم‌انداز روشنی برای از سرگیری فعالیت این رسانه‌ها وجود ندارد.
به نظر می‌رسد آزادی بیان و رشد رسانه‌ها که از بزرگ‌ترین دست‌آوردهای دو دهه اخیر افغانستان بوده، با خطر جدی مواجه شده است.
از روز پنج‌شنبه ۲۱ مرداد ۱۴۰۰، با پیش‌روی طالبان به قلب شهر هرات، اهالی رسانه‌های محلی از ترس حمله طالبان کار خود را متوقف کردند. در حال حاضر، رسانه‌های هرات چشم‌اندازی برای ادامه فعالیت‌های خود ندارند و مسوولان رسانه‌ها هم با تردید به آینده می‌نگرند.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
برخی از زنان فعال در رسانه‌ها نیز فعالیت خود را متوقف کرده‌اند. نه فقط در هرات بلکه در کابل هم بسیاری از کنش‌گران و اهالی رسانه‌ها در محل‌های امن پناه گرفته‌اند. البته لازم به ذکر است که برخی از رسانه‌ها هم‌چنان به فعالیت‌های خود ادامه می‌دهند.
از سوی دیگر، بنا به اطلاع «ایران‌وایر»، مختل شدن وضعیت بانک‌ها، مدیران رسانه‌ها را در تامین معاش (دستمزد) کارمندان خود با مشکل مواجه کرده است و برخی از رسانه‌های بزرگ ناچار شده‌اند که فعالیت بخش‌هایی را متوقف کنند. در این میان، عموم زنان اهل رسانه در خانه‌های خود یا اقوام‌شان پناه گرفته‌اند و تا مشخص شدن وضعیت آشفته افغانستان و تعیین سیاست‌های طالبان در خصوص رسانه‌ها، ترجیح داده‌اند کار را متوقف کنند یا از سوی مسوولان رسانه‌ها برای حضور در محل کار منع شده‌اند.
«ذبیح‌الله مجاهد»، سخنگوی گروه طالبان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که مخالف فعالیت آزاد رسانه‌ها نیستند و از تداوم فعالیت آن‌ها حمایت می‌کنند اما در ادامه صحبت‌هایش تاکید کرد که از مالکان رسانه‌ها می‌خواهد در محتوایی که ارایه می‌دهند، تغییراتی مبتنی بر «شریعت اسلامی» به وجود بیاورند.
با این وجود، اهالی رسانه در نگرانی به سر می‌برند و بسیاری از رسانه‌های محلی کار خود را متوقف کرده‌اند تا سیاست‌های طالبان در خصوص رسانه‌ها مشخص شود و به دنبال تضمینی برای امنیت جانی خود هستند.
«مقصود احراری» که پس از سقوط رژیم طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، سه رسانه تصویری تاسیس کرد و امتیاز دو رسانه را به فروش رساند، در حال حاضر پنج سال می‌شود که مسوولیت تلویزیون «آسیا» را برعهده دارد.
او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که از ترس حمله طالبان و همین‌طور نگرانی از چپاول تجهیزات این شبکه، فعالیت رسانه را تا زمان نامعلوم متوقف کرده است.
به گفته مقصود احراری، تا زمانی‌که طالبان تضمین ندهد که امنیت جانی او و کارکنان رسانه‌ها تامین می‌شود، رسانه‌اش را راه‌اندازی نخواهد کرد.
او با چیره شدن طالبان بر جغرافیای افغانستان، هر چند امیدی برای فعالیت آزاد رسانه‌ها ندارد اما با وجود این، از طالبان می‌خواهد که به فعالیت رسانه‌های آزاد احترام بگذارند زیرا این به نفع حکومت‌داری شفاف و مردم است: «ما هنوز اطمینان نداریم که به ما در رسانه حمله نشود و به نظرم بهترین کار، توقف نشریات است. ما در طول فعالیت نشریاتی خود همواره بی‌طرف بوده و خواهیم بود. درخواست ما از گروه طالبان این است که به ما اجازه فعالیت آزاد بدهد.»
در دوران حاکمیت رژیم طالبان در نیمه دوم دهه ۹۰ میلادی، فعالیت تلویزیون‌ها متوقف بود اما یک رادیو با نام «صدای شریعت» برای تبلیغ دیدگاه طالبان و پخش مسایل دینی فعالیت داشت. در آن زمان، در این رادیو حتی پخش موسیقی هم ممنوع بود. همین حافظه تاریخی، به ویژه میان اهالی رسانه، بر وحشت بازگشت به دوران تاریک افزوده است.
طی ۲۰ سال اخیر، پس از سقوط حکومت طالبان، رشد رسانه‌های آزاد از مهم‌ترین دست‌آوردهای جامعه افغانستان بود؛به ویژه حضور پررنگ زنان در رسانه‌ها و شکستن سد انتشار تصاویر آن‌ها، موسیقی و رقص.
از نگاه طالبان، تمام این برنامه‌ها، «غیراسلامی» و «غیرشرعی» هستند.
«عبدالله سلجوقی»، مدیر مسوول رادیو و تلویزیون «معراج» در هرات است. او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» یادآور می‌شود که طالبان مخالف شدید پخش موسیقی و هم‌چنین برنامه‌هایی از این جمله هستند و به همین خاطر آن‌ها هم فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.
او منتظر مشخص شدن سیاست طالبان در قبال رسانه‌ها است که آیا نسبت به دوران حاکمیت قبلی نرمشی وجود دارد یا نه؟
سلجوقی با اشاره به حضور همکاران زن در رسانه خود می‌گوید تاکنون بحثی در مورد فعالیت زنان در رسانه‌ها مطرح نشده است و باید طالبان در این مورد نیز موضع‌گیری کنند تا در صورت از سرگیری برنامه‌های این رسانه، همکاران‌شان به محل کار خود بازگردند.
حضور زنان در رسانه‌های افغانستان پررنگ است و یکی از دست‌آوردهای این حوزه شمرده می‌شود. اما با تسلط طالبان، زنان هیچ امیدی به برگشت به سر کار ندارند. فضای ناامیدی بر افغانستان چیره شده است زیرا بنا بر تاریخ گذشته، طالبان مخالف شدید کارکردن زنان در اداره‌های دولتی و حضور آن‌ها در رسانه‌ها است.
«یگانه» نام مستعار یکی از مجری‌های تلویزیون است که با سقوط هرات به دست طالبان، به گونه پنهانی زندگی می‌کند. او هراس دارد که با افشا شدن هویتش، طالبان او را تیرباران کنند.
یگانه حالا در خانه یکی از اقوام خود زندگی می‌کند و تجربه کار در رسانه، زندگی او را زیر سایه «امارت اسلامی طالبان» سخت‌تر کرده است.
او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید بر این باور است که هیچ تغییر مثبتی در رفتار طالبان مبنی بر حمایت از حقوق زنان پیش نیامده است و آن‌ها هم چنان همان گروه بنیادگرایی هستند که فعالیت زن را در عرصه خانه تعریف می‌کنند: «من خیلی خوشحال بودم که هر روز به تلویزیون میرفتم اما حالا از وقتی که طالبان آمده‌اند، در خانه هستم و این خیلی برای من زجر آور است. چرا ما زنان افغانستانی این قدر بدبخت باشیم که یک گروه تندروی اسلام‌گرا برای ما محدودیت وضع کند؟ من به درستی می‌دانم که دوباره با حاکمیت طالبان، اجازه رفتن روی پرده تلویزیون را به من نمی‌دهند و طالبان زندگی حرفه‌ای من را تباه می‌کند.»
«احمدالله وثیق»، مسوول فرهنگی طالبان در هرات است که در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید تاکنون هیچ تصمیمی مبنی بر فعالیت زنان در رسانه‌ها انجام نشده است.
او تأکید دارد که رسانه‌ها باید فیلم‌های «مبتذل» را پخش نکنند و از پخش موسیقی نیز خودداری کنند.
مقصود این عضو فرهنگی گروه طالبان از فیلم‌های مبتذل، برهنه بودن قسمت‌هایی از بدن زنان در تلویزیون است.
نهاد نی یا همان حامی رسانه‌های آزاد افغانستان از گروه طالبان می‌خواهد که اجازه فعالیت به رسانه‌ها بدهند.
«حامد مومن»، رییس این نهاد در صحبت با «ایران‌وایر» می‌گوید فعالیت تمام رسانه‌ها در غرب افغانستان متوقف است و رسانه‌ها منتظر هستند که سیاست نشر رسانهای گروه طالبان مشخص شود.
او تأکید دارد که پس از اعلام سیاست طالبان، در مشاوره با جامعه رسانهای، در مورد فعالیت یا عدم فعالیت تصمیم‌گیری خواهند کرد.
با کنترل دوباره افغانستان توسط گروه طالبان پس از دو دهه، فعالان رسانهای و خبرنگاران بیش از هر قشری نگران هستند. زیرا آن‌ها اعتماد کمی نسبت به کسب مجوز برای فعالیت در رسانه‌های آزاد دارند.
بسیاری از اهالی رسانه در افغانستان از جامعه جهانی، نهادهای حقوق بشری و نهادهای حامی رسانه‌ها می‌خواهند که به طالبان فشار بیاورند تا رسانه‌ها بتوانند آزادانه به فعالیت خود ادامه دهند و هیچ محدودیتی علیه آن‌ها وضع نشود.
