مثال الالوسی، عضو سابق پارلمان و رهبر «حزب خلق» عراق که یکی از متولیان همایش صلح و بازگشت است و تحت تعقیب «شورای عالی قضایی» این کشور قرار دارد، در این همایش با اشاره به عدم دخالت مقامات حکومت اقلیم کردستان عراق، درباره اهداف و چگونگی برگزاری همایش اربیل گفته است: «اگرچه قبلا با گروه‌های سنی و طوایف سنی و شیعی عراق درباره خواست استقلال عراق در تصمیم‌گیری، سیادت سیاسی خود و رهایی از نفوذ شبه‌نظامیان و ایران رایزنی و بحث کرده بودیم اما در نشست اربیل، این خواست یک‌صدا و به جد مطرح شد.»

او در بخش دیگری از صحبت‌هایش تاکید کرده است: «شرکت کنندگان این همایش جملگی عرب شیعی و سنی بودند با این هدف که پیام واقعی ما به گوش همه برسد؛ از جمله این که حکومت مرکزی و اکثر رهبران سیاسی تمایل دارند عراق یک کشور مستقل و دارای روابط عادی با اسرائیل باشد. اما خواست و تمایل آن‌ها، تحت فشار شبه‌نظامیان و سپاه پاسداران، تضعیف شده و خودشان نیز به دست همین گروه‌ها در حال نابودی هستند.»

مثال الالوسی ضمن تاکید دوباره بر ضرورت ایجاد روابط با اسرائیل، معتقد است: «عراق باید از دخالت‌ها و نفوذ ایران رهایی یابد. دولت عراق نباید بخشی از سیاست‌های حزب‌الله، حماس و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باشد. از این نظر، توافق اسرائیل ضامن برقرای صلح به جای ارعاب، خشونت و ترور است.»

الالوسی تاکید کرده است که روسای طوایف و عمده افرادی که در این همایش شرکت کرده‌اند، از ترس ایران و شبه‌نظامیان وابسته به این کشور در عراق امنیت ندارند و جان‌شان در خطر است.

«سحر کریم الطایی»، کارمند وزارت فرهنگ عراق و از گردانندگان اصلی همایش صلح و بازگشت اربیل درباره اهداف این همایش به رسانه‌های محلی اقلیم کردستان گفته است: «ما خواهان پیوستن به توافق ابراهیم و به دنبال عادی سازی روابط با اسرائیل هستیم. هیچ نیرویی، محلی یا خارجی، حق ندارد مانع این درخواست شود.»

مقامات جمهوری اسلامی تاکنون در رابطه با همایش اربیل واکنش نداشته‌اند اما بی‌شک نزدیک شدن اسرائیل به مرزهای خود را برنمی‌تابند.

«علی عونی»، تحلیل‌گر مسایل عراق و عضو دفتر سیاسی «حزب دمکرات کردستان عراق» در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» با اشاره به جنجالی که پیرامون این همایش در اربیل برگزار شده است، می‌گوید: «شعار اصلی همایش صلح و بازگشت در پرتو قانون اساسی عراق است و به گمان من، مجوز همایش نیز تحت همین عنوان به مرکز ارتباطات صلح به عنوان یک نهاد مدنی صادر شده است، نه عادی‌سازی روابط عراق با اسرائیل. چون اقلیم کردستان جزو نیروهای اصلی و تاثیرگذار در رابطه با برقرای امنیت و صلح و بازگشت مردم آواره به عراق پس از حمله داعش بە این کشور بوده است.»

اندیشکده امریکایی «مرکز ارتباطات صلح» که بانی همایش اربیل بوده است، از سوی «جوزف برود»، کارشناس امریکایی و از یهودیان عراقی‌تبار مدیریت می‌شود.

عونی با حمایت از بیانیه حکومت اقلیم کردستان در غیرقانونی خواندن همایش اربیل، خواست و دعوت برای ایجاد روابط عادی با عراق را خارج از سیاست حکومت اقلیم کردستان می‌داند: «سیاست خارجی عراق از سوی حکومت مرکزی تعیین و مشخص می‌شود، نه اقلیم کردستان؛ به عنوان مثال، اگر حکومت عراق تصمیم بگیرد روابطش با اسرائیل عادی شود، بی‌شک اقلیم کردستان نیز بخشی از تصمیم خواهد بود و بالعکس. مضاف بر این‌ که مساله عادی سازی روابط با اسرائیل منوط به کُردها یا حکومت اقلیم کردستان نیست بلکه اقلیم کردستان نیز بخشی از منظومه عراق و تابع سیاست خارجی این کشور است.»

او دلیل انتخاب محل برگزاری همایش در اربیل را طبیعی و عادی می‌داند چون به گفته او، پس از حمله گروه تروریستی داعش به عراق و آغاز جنگ و ناامنی، بسیاری از شهروندان عراقی، از جمله روسای قبایل و طوایف سنی و شیعی آواره شده و به اقلیم کردستان پناه آورده و ماندگار شده‌اند: «آن‌ها نیز هم‌چون دیگر اعضای جامعه، دارای نهادهای مدنی ویژه خودشان هستند و هم‌چون سایر نهادهای مدنی دیگر، به طور رسمی فعالیت می‌کنند و در کنار فعالیت‌های مدنی هم کار و کسب خودشان را دارند.»

علی عونی در رابطه با لحن تند برخی مقامات دولتی و رهبران مذهبی عراق به دلیل فراهم شدن امکان همایش در اقلیم کردستان برای روسای طوایف و قبایل شیعی و سنی می‌گوید: «عموما روابط احزاب و نیروهای سیاسی عراق، به‌ویژه گروه‌های شیعی با اقلیم کردستان مطلوب نیست و گاهی اوقات نیز خصمانه است؛ به طوری که علاوه بر اعمال فشار برای قطع بودجه مقرر اقلیم کردستان از بودجه عمومی کشور که عملا نوعی تحریم اقتصادی محسوب می‌شود، بارها اقلیم کردستان را هم هدف حملات موشکی و پهپادی خود قرار داده‌اند.»

یک روزنامه‌نگار مستقر در اربیل که نخواست نام او در گزارش آورده شود، در رابطه با بی‌اطلاعی مقامات ارشد حکومت مرکزی و اقلیم کردستان از همایش اربیل و مطرح کردن خواست و دعوت از دولت عراق برای عادی سازی روابط با اسرائیل تردید دارد. چون از نظر او، ممکن نیست موضوع چنین حساسی بدون هماهنگی با مقامات ارشد اقلیم کردستان و دولت مرکزی انجام شده باشد.

به گفته این روزنامه‌نگار، با توجه به رابطه خوب کُردها با اسرائیل و هم‌چنین رابطه حسنه برخی مقامات ارشد دولت مرکزی، از جمله «مصطفی کاظمی»، نخست وزیر عراق با امریکا، بعید نیست که از برگزاری این همایش و طرح موضوع حساسی چون عادی سازی روابط با اسرائیل خبر داشته باشند. چون غیر از روابط حسنه کُردها با اسرائیل، بسیاری از مقامات دولتی، به ویژه سنی‌ها تمایل به ارتباط با امریکا و حتی اسرائیل دارند.

او با اشاره به نزدیکی و وابستگی رهبران مذهبی و سیاسی شیعی به جمهوری اسلامی ایران به عنوان حلقه اصلی محور مقاومت علیه امریکا و اسرائیل در منطقه، مطرح کردن ایجاد روابط عادی با اسرائیل از طریق گروه‌های سنی، به‌ویژه روسای طوایف و قبایل که بخش اساسی از ساختار جمعیتی عراق را تشکیل می‌دهند، هوشمندانه و در طولانی مدت تاثیرگذار می‌داند.

در ادامه می‌گوید: «به گمان من، اقدام به برگزاری همایش اربیل و مطرح کردن ایجاد روابط عادی با اسرائیل می‌تواند نوعی تست اولیه یا سنجش میزان تمایل گروه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی عراق برای عادی‌سازی روابط از سوی خود اسرائیل باشد تا در صورت دریافت نتیجه مطلوب، قدم‌های عملی برای تحقق این هدف را بردارد. چون با توجه به نفوذ ایران در عراق و گروه‌های تحت حمایت خود در این کشور، عادی سازی روابط با اسرائیل اگر نه ناممکن بلکه بسیار سخت است. رویکرد مذهبی و سیاسی گروه‌های شیعی در عراق کاملا منطبق با سیاست‌های جمهوری اسلامی در منطقه است.»

«ایران‌وایر» با «جوتیار عادل»، سخن‌گوی حکومت اقلیم کردستان در رابطه با چگونگی برگزاری همایش اربیل در اقلیم کردستان عراق تماس گرفت اما او حاضر به گفت‌وگو نشد.