احسان مهرابی - ایران وایر
سخنان «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه ایران درباره مذاکرات مستقیم با امریکا در وین و استقبال سریع سخن‌گوی وزارت خارجه ایالات متحده را نمی‌توان تصادفی دانست بلکه این موضوع زمینه‌های پیشینی داشته است. بخشی از مذاکرات احتمالی نیز آزادی شهروندان دو تابعیتی است و شاید دولت «ابراهیم رئیسی» بار دیگر انتظار فرود هواپیما با پول نقد در تهران را دارد.
در یک ماه گذشته، اتفاقاتی چون بیان سخنان رهبر جمهوری اسلامی درباره «تعامل با دشمن»، یادداشت سایت نزدیک به شورای عالی امنیت ملی در توضیح این سخنان و انتقاد سخن‌گوی کاخ سفید از خروج دولت «دونالد ترامپ» از «برجام»، زمینه‌هایی بوده که موضوع مذاکره مستقیم ایران و امریکا را قابل طرح کرده‌اند.
واکنش‌ها به سخنان امیر عبداللهیان چه بود؟
حسین امیرعبداللهیان گفته بود: «اگر در روند مذاکرات به مرحله‌ای برسیم که رسیدن به یک توافق خوب با تضمین بالا لازمه‌اش سطحی از گفت‌وگوها با امریکا باشد، آن را نادیده نمی‌گیریم.»
«ند پرایس»، سخن‌گوی وزارت خارجه ایالات متحده در واکنش به این سخنان گفت: «برای گفت‌وگوی مستقیم آماده‌ایم. ما همواره بر این موضع اصرار داشته‌ایم که مذاکره مستقیم با ایران بر سر توافق هسته‌ای و دیگر موضوعات به‌مراتب بیشتر سازنده خواهد بود.»
در ایران نیز برخی اصول‌گرایان به استقبال مذاکرات رفته‌اند. «عبدالله گنجی»، مدیر مسوول روزنامه «همشهری» در توییتر نوشت: «مذاکره مستقیم یک احتمال است. هر موقع آورده‌ای داشته (مذاکره برای مذاکره نبوده)، نظام با اصل زمان‌شناسی به آن توجه کرده.»
با این حال، روز سه‌شنبه پنج بهمن ۱۴۰۰، «علی شمخانی»، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران سخنانی تا حدودی متفاوت از سخنان امیرعبداللهیان بیان کرد.
او در توییتر نوشت: «تا کنون ارتباط با هیئت آمریکایی حاضر در وین با مبادله نوشتار غیر رسمی انجام شده و نیازی به بیش از این نیز نبوده و نخواهد بود. این روش ارتباطی تنها زمانی با روش‌های دیگر جایگزین می‌شود که توافق خوب در دسترس باشد.»
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
سنگ‌اندازی داخلی بر سر مذاکرات خارجی همواره مرسوم بوده است اما این سخنان شمخانی نشان می‌دهند هر چند دو کشور عزم مذاکره مستقیم دارند اما وضعیت شکننده است و هر اتفاقی ممکن است توافقات پشت پرده را بر هم بزند.
زمینه سازی برای مطرح کردن مذاکره مستقیم در مذاکرات اتمی از چه زمانی آغاز شد؟
در روزهای گذشته نیز اتفاقاتی در وین رخ داده که مذاکره ایران و امریکا در وین را ساده‌تر کرده است.
هر چند برخی منابع اعلام کرده‌اند که خروج سه عضو از تیم مذاکره کننده امریکا در وین به معنی تغییر رویکرد واشنگتن برای مذاکره مستقیم با تهران نیست اما این اتفاقات با توجه به زمینه‌های گذشته آن نیز بی‌تاثیر نیستند.
در این میان، جدا شدن «ریچارد نفیو» که از او به عنوان مغز متفکر تحریم‌های امریکا نام برده می‌شود، به لحاظ تبلیغاتی اهمیت بیشتری دارد.
سخنان کوتاه و گذرای رهبر جمهوری اسلامی در روز ۱۹ دی نیز چندان مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت اما برای محافل داخلی اصول‌گرایان پیام خاصی داشت.
آیت‌الله «علی خامنه‌ای» گفت: «این که در مقطعی با دشمن مذاکره، صحبت و تعامل شود، به معنای تسلیم شدن در مقابل آن نیست؛ هم‌چنان‌که تاکنون تسلیم نشده و از این پس نیز نخواهیم شد.»
پس از آن، سایت «نور نیوز»، نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران با اشاره به این سخنان و موضوعاتی دیگر، چون بازتاب منفی دیدار نمایندگان روسیه و امریکا در وین در شبکه‌های اجتماعی، در مطلبی با عنوان «هنر متوازن‌سازی نقش طرف‌های مذاکره در وین» نوشت: «مذاکره برای تامین منافع ملی و استیفای حقوق ملت هیچ‌گاه برای جمهوری اسلامی ایران تابو نبوده است.»
در این نوشته تاکید شده بود: «تیم مذاکره‌کننده ایران بهره‌گیری از مجموعه ظرفیت‌های موجود به صورت هوشمندانه و در زمان مناسب را دستور کار خود دارد و در این چارچوب بدون هیچ‌گونه محدودیتی از ابزار‌های مذاکره، رایزنی و تبادل پیام با همه طرف‌های حاضر در مذاکرات برای رسیدن به اهداف تعیین شده بهره خواهد برد.»
انتقاد سخن‌گوی کاخ سفید از اقدامات ترامپ
پیش از تغییرات در تیم مذاکره اتمی امریکا نیز «جن ساکی»، سخن‌گوی کاخ سفید گفته بود خروج ترامپ از برجام موجب تقویت توانایی ایران و اقداماتی شد که جمهوری اسلامی امروز در سراسر جهان انجام می‌دهد.
این سخنان واکنش «مایک پمپئو»، وزیر خارجه پیشین امریکا را به دنبال داشت. او در مصاحبه با «فاکس‌نیوز»، ضمن دفاع از خروج امریکا از برجام، کشتن «قاسم سلیمانی»، فرمانده نیروی «قدس»، شاخه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را «تصمیمی خوب» خواند.
ایران و امریکا درباره چه موضوعاتی مذاکره خواهند کرد؟
در کنار موضوعات اتمی، آزادی زندانیان دوتابعیتی یکی از مهم‌ترین محورهای مذاکرات دو کشور است.
به گفته ند پرایس، سخن‌گوی وزارت خارجه امریکا، مذاکره برای آزادی زندانیان ایرانی امریکایی در مسیری جدا از گفت‌وگوها برای احیای برجام در جریان است.
او گفته است گفت‌وگوهای وین در بهترین حالت، یک قضیه نامشخص است و واشنگتن نمی‌خواهد سرنوشت این زندانیان را به چنین وضعیت نامعلومی پیوند بزند.
با این حال، تجربه مذاکرات برجام ثابت کرده است که مذاکرات جدید درباره وضعیت زندانیان ایرانی امریکایی با مذاکرات وین بر سر احیای برجام ارتباط مستقیم دارند.
پیش از این نیز «رابرت مالی»، مذاکره کننده ارشد اتمی ایالات متحده هشدار داده بود بدون توافق آزادی زندانیان ایرانی امریکایی، احیای توافق برجام بعید است.
او تاکید کرده بود که ایران باید «مراد طاهباز»، «سیامک نمازی» و «باقرنمازی»، «عماد شرقی» و شهروندان بریتانیایی را فوری آزاد کند.
سعید خطیب‌زاده، سخن‌گوی وزارت امور خارجه ایران نیز گفته بود که اگر ایالات متحده به توافقاتی که از قبل هم انجام داده بود پایبند باشد، این موضوع انسانی در کمترین زمان قابل حل است.
مطالبات ایران در قبال آزادی این زندانیان اما گره اصلی در این مذاکرات است. در مذاکرات قبلی، جمهوری اسلامی علاوه بر امتیاز آزادی متقابل تعدادی از شهروندانی ایرانی، از امریکا پول نقد گرفته بود.
مدتی پس از مبادله زندانیان بین ایران و امریکا که هم‌زمان با برجام انجام شد، روزنامه امریکایی «وال‌استریت‌جورنال» خبر داد که امریکا دو محموله پول نقد و در مجموع یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار را با هواپیما به ایران فرستاده است.
پس از آن، اصول‌گرایان مذاکرات مربوط به پرداخت این پول و آزادی زندانیان را از مذاکرات برجام موفق‌تر دانستند و تلویزیون ایران نیز فیلمی را با عنوان «قاعده بازی» دراین باره پخش کرد.
بعدها اعلام شد که این مذاکرات توسط نماینده وزارت اطلاعات، با همکاری بانک مرکزی و دفتر حقوقی ریاست‌جمهوری انجام شدند.
پس از آن نیز «محمود علوی»، وزیر اطلاعات گفت با نظر رهبر جمهوری اسلامی و تصمیم شورای عالی امنیت ملی، از سوی وزارت اطلاعات درباره مبادله زندانیان ایرانی و امریکایی با ایالات متحده مذاکره شده است و امتیازاتی برای کشور، از جمله بازگرداندن ۴۰۰ میلیون دلار گرفته‌اند: «این ۴۰۰ میلیون دلار را به همراه یک میلیارد و ۳۱۰ میلیون دلار سود آن، برای کشور مسترد کردیم.»
مذاکره با نهادهای امنیتی برای آزادی زندانیان پس از آن نیز ادامه یافت و مدتی پس از آزادی «کایلی مور گیلبرت» اعلام شد که «نیک وارنر»، رییس سازمان اطلاعات استرالیا و سفیر پیشین این کشور در تهران، بیش از آن که با وزارت امور خارجه ایران گفت‌وگو کند، با سپاه پاسداران مذاکره کرده است.
در این میان می‌توان متصور بود که به موازات مذاکرات اتمی در وین، مذاکراتی نیز با محوریت وزارت اطلاعات و دیگر نهادهای امنیتی درباره آزادی زندانیان دو تابعیتی در جریان باشد.
آیا دو علم‌الهدی در ایران وجود دارد؟
