بحران روسیه و اوکراین؛ چرا جمهوری اسلامی به اجبار سکوت کرده است؟
ایران وایر - فرامرز داور- مقام‌های جمهوری اسلامی تاکنون از اظهارنظر درباره بحران روسیه و جامعه جهانی بر سر احتمال حمله نظامی به اوکراین، سکوت کرده‌اند. تنها واکنش در اوج این بحران نقل قول رسانه‌های ایران از تماس تلفنی «حسین امیرعبداللهیان» با وزیر خارجه روسیه است که طی آن گفته شده طرف جمهوری اسلامی «بعد از اطلاع از مواضع مسکو در این خصوص از سوی همتای روس خود ضمن درک دیدگاه‌ها و نگرانی‌های روسیه از دخالت‌های خارجی، ابراز امیدواری کرد وضعیت جاری از طریق مسالمت‌آمیز حل‌وفصل شود.»
جملات همسو با طرف تهدیدکننده، بازتابی از وضعیت نظام جمهوری اسلامی است و نشان می‌دهد تهران برای تعیین سیاست خود درباره تهدیدهای روسیه در حمله به اوکراین در وضعیت سختی قرار دارد.
دلیل بحران روسیه-اوکراین چیست؟
اوکراین همسایه غربی روسیه و یکی از جمهوری‌های اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سابق که اولین کشوری بود که پیش از فروپاشی شوروی از آن جدا شد و سقوط آن را تسهیل کرد، سیاستی نزدیک به اروپا و آمریکا دارد. مقام‌های اوکراینی زخم‌خورده تاریخی از روسیه هستند و راهی مستقل از این کشور را دنبال می‌کنند. اوکراین به دنبال عضویت در «پیمان آتلانتیک شمالی» یا «ناتو» است که یک سازمان نظامی غربی محسوب می‌شود. اما روسیه، اوکراین را تحت نفوذ سیاسی خود می‌خواهد و از گسترش ناتو به سمت مرزهای خود نگران است.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
چرا ایران در این بحران سکوت کرده است؟
فروافتادن سیاست خارجی جمهوری اسلامی در دامان روسیه و وابستگی بی‌سابقه به «ولادیمیر پوتین»، رییس‌جمهور این کشور، مقام‌های تهران را در موقعیتی قرار داده که نه امکان انتقاد از تجاوز نظامی احتمالی روسیه به اوکراین را دارند و نه امکان حمایت از لشکرکشی روسیه و نه جرات و فرصت حمایت از اوکراین و تمامیت ارضی این کشور. انتخاب هر کدام از دو راه، تبعاتی بلندمدت برای جمهوری اسلامی خواهد داشت.
مقام‌های جمهوری اسلامی می‌دانند، در صورت انتقاد از روسیه بابت لشکرکشی به نزدیکی مرز اوکراین و تهدید عملی این کشور به تجاوز نظامی، حمایت‌های فعلی روسیه در حد پذیرفتن پرمناقشه و دور از نزاکت «ابراهیم رئیسی» به عنوان مهمان را هم از دست می‌دهند و با توجه به مشکلات بین‌المللی جمهوری اسلامی خصوصا در برابر ایالات متحده، امید به حق وتوی روسیه در شورای امنیت را هم از دست می‌دهند. در سال‌های اخیر روسیه هم از احیای تحریم‌های شورای امنیت علیه جمهوری اسلامی حمایت نکرده و هم در اقدامی کم‌سابقه پیش‌نویس یک قطع‌نامه را که در آن ایران متهم به ارسال سلاح ممنوعه به یمن شده بود، وتو کرده است.
جمهوری اسلامی به چه علت از لشکرکشی روسیه حمایت نمی‌کند؟
در نگرانی روسیه از گسترش ناتو به سمت شرق جمهوری اسلامی شریک و در تقابل روسیه و غرب، مجبور به جانب‌داری از روسیه است. این موضوع در گفته‌های نقل شده از تماس تلفنی امیرعبداللهیان با وزیر خارجه روسیه هم مشخص است. اما اعزام نیروهای نظامی روسیه به مرز اوکراین و استقرار تجهیزات جنگی نوعی از «تهدید به استفاده از زور» است که مطابق منشور ملل متحد ممنوع است. جمهوری اسلامی به این افتخار می‌کند که مخالف «تهدید به استفاده از زور» و «استفاده از زور» است.
هر چند که در مواردی مانند حملات موشکی به خاک عراق در سال‌های اخیر جمهوری اسلامی این قاعده را نقض کرده است؛ اما مقام‌های آن در تبلیغات خود می‌گویند که مثلا حتی با حمله نظامی عراق به رهبری «صدام حسین» به کویت، یعنی کشوری از حامیان صدام در نبرد با ایران بوده، مخالفت کرده‌اند.
در ادامه این سیاست، جمهوری اسلامی به طور مداوم ایالات متحده را بابت حملات نظامی، یا با ادبیات منشور ملل متحد «استفاده از زور نظامی» در عراق، افغانستان و سوریه سرزنش کرده است؛ اما حالا اگر از اقدام مشابه روسیه حمایت کند، اعتبار باقی‌مانده بین‌المللی آن در معرض آسیب بیشتری قرار می‌گیرد.
بنابراین حتی وقتی جمهوری اسلامی با لشکرکشی روسیه موافق باشد، به دلیل هزینه‌هایی حیثیتی آن، از ابراز علنی این موضوع پرهیز دارد.
تبعات حمله احتمالی روسیه به اوکراین برای ایران چیست؟
در صورتی که روسیه خاک اوکراین را تحت حمله نظامی قرار دهد، مقام‌های جمهوری اسلامی مجبور خواهند شد، موضع خود را در برابر این وضع روشن کنند؛ اما قطعا با توجه به وابستگی‌های فعلی جمهوری اسلامی به روسیه این موضع‌گیری صریح نخواهد بود و همچون روش‌های مرسوم در جمهوری اسلامی تلاش می‌شود از محکوم کردن مستقیم روسیه پرهیز و کلیاتی در رد تجاوز گفته شود. جمهوری اسلامی حتی از اتباع خود که ۵هزار نفر آن‌ها دانشجو هستند، نخواسته با توجه به بحران رو به افزایش اوکراین خاک این کشور را ترک کنند. اقدامی که اغلب دولت‌های مسئول و پاسخگو در برابر شهروندان خود انجام داده‌اند.
برای توصیف وضعیت آچمزی که جمهوری اسلامی در آن درگیر شده، رفتاری که مقام‌های تهران در برابر عمل بی‌سابقه سفیر روسیه در تهران در پیش گرفتند، اوضاع نظام را به خوبی توصیف می‌کند.
در سالگرد قتل «الکساندر گریبایدوف»، وزیر مختار روسیه در تهران که مسئول امضا و از طراحان قرارداد ترکمنچای بود که به جدایی مناطق وسیعی از سرزمین‌های قفقاز از ایران انجامید، «لِوان جاگاریان»، سفیر روسیه در تهران به بنای یادبود گریبایدوف در باغ سفارت روسیه ادای احترام و تصاویر آن را منتشر کرد. وقتی از «سعید خطیب‌زاده»، سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی در این باره سوال شد، در اشاره‌ای گذرا گفت: «هر سفیر و دیپلمات برجسته‌ای می‌داند که نباید اقدامی کند که افکار عمومی مردم کشور میزبانش را جریحه‌دار کند. این اقدام با روابط بسیار ممتاز ما تناسب ندارد و از مجاری خودش پیگیری شده است.»
با این همه حمله نظامی احتمالی به اوکراین، برای جمهوری اسلامی یک فرصت محسوب می‌شود.
از دید جمهوری اسلامی حمله احتمالی روسیه به اوکراین چه فرصتی می‌آفریند؟
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی دی ۱۳۹۸ یک فروند هواپیمای مسافری اوکراین را بر فراز تهران با دو موشک سرنگون کرده است. به دلیل همکاری ناقص و به کیفر نرسیدن عاملان اصلی این حمله که به کشته شدن همه ۱۷۶ سرنشین و خدمه هواپیما انجامید، اوکراین در همکاری مشترک با کشورهایی که اتباع آن‌ها در این هواپیما بوده‌اند، در صدد استفاده از مقررات بین‌المللی و شکایت از جمهوری اسلامی به دیوان بین‌المللی دادگستری است.
ممکن است از نظر برخی از مقام‌ها در تهران، حمله احتمالی روسیه، دولت اوکراین را در شرایطی قرار دهد که در نتیجه آن پیگیری شکایت از این فاجعه هم به تاخیر بیفتد یا اصلا از اولویت‌های اوکراین، دست‌کم به طور موقت، خارج شود. چنین وضعی از دید مقام‌ها در تهران، فرصتی است که حمله روسیه به اوکراین می‌آفریند و نظام را از یکی از بزرگترین دردسرهای بین‌المللی سال‌های اخیر خود، ولو به صورت موقت، خارج می‌کند.
لاف بزرگ نماینده مجلس
