این یادداشت کوتاه می تواند برای آندسته از خوانندگان مقاله فلوران ژُرژسکو، که اِدگار مورَن را نمی شناسند، فهرستی از دوران پر تلاطم زندگی او باشد. و برای روشن‌تر شدن مقاله لوموند، با آوردن دیدگاه یکی از خوانندگان همین مقاله در آن روزنامه ، یادداشتم را به پایان میرسانم : « آیا می‌توان هنوز از اد گار مورَن شگفت زده شد؟ آنچه که در مقاله لوموند گفته شده، بر آمده از دیروز و امروز نیست و مطمئناً طول و عرض سن او تغییر چندانی به آن نداده است. مورَن اولین بار نیست که دچار اشتباه می شود. ولی همواره مورد تمجید رسانه‌ها قرار می گیرد.نزدیکی او به طارق رمضان، چون مشتی نمونه خروار است.مقاله لوموند، سر انجام به این اجماع دلخراش پایان داد.فقط می‌توانم به مورَن توصیه کنم کتاب «سرزمین های خون» از تیموتی اسنایدر آمریکائی Timothy Snyder را بخواند. یک اثر شُسته و رُفته ی تاریخی، که دقیق و روشن بیان شده است. و مطالعه آن برای درک درگیری در اوکراین، ضروری است.آدم حیرت زده از فضای کتاب بیرون می‌آید اما دیگر از بیان سخنان شرم آور و در تضاد با حقیقت تاریخی، اجتناب می کند.».ع.ش

***

و اینک مقاله فلوران ژُورژسکو روزنامه‌نگار سر شناس لوموند را می خوانیم که در ۱۲ ژانویه ۲۰۲۳ درباره ی آخرین کتاب این جامعه شناس فرانسوی ''از جنگ به جنگ . از۱۹۴۰ تا جنگ اوکراین''، در آن روزنامه منتشر شده است :

اِدگار مُورَن

هیچ‌کس نمی‌تواند یک پژوهشگر کهنه کار، نویسنده ی آثار فراوان جامعه شناختی و فلسفی را که به موضوعات گوناگون دست می زند، سرزنش کند.ولی این طبیعی بنظر می‌رسد که او در ۱۰۱ سالگی دیگر انرژی و دقت و موشکافی را در حوزه های تازه، نداشته باشد.اما عقل سلیم حکم می‌کند که او در مورد سوژه هائی که به کناری گذاسته شده اند، استناد نکند.و این آن کاری است که اِدگار مُورَن با انتشار کتاب «از جنگ تا جنگ» انجام داده است و نتیجه آن گیج‌کننده است.پروژه ای را که این کتاب کوچک به آن پاسخ میدهد، دارای ارزش دیگری است.

نویسنده ی کتاب « شایعه ی اُورلِآن»* la rumeur d'Orléan قصد دارد وقایع اوکراین را بر اساس تجربه ی خود از جنگ و بر پایه ی مشارکت خود در جبهه های مقاومت و هشتاد سال مشاهده ی بحران های جهانی، در چشم انداز قرار دهد. و انگیزه اش هشدار دادن به تند روی و « رادیکال سازی» است که هر جنگی به دنبال خواهد داشت و مانع دیدن وقایع در شکل واقعی و در جای و مکان مشخص آنهاست.

اما چگونه میتوان آن‌ها را در جا و مکان شان دید بی آنکه شناختی نسبت به آنها داشت؟ سپس اِدگار مورَن به وضعیت خاص اوکراین می رسد و نادرستی ها در مورد تاریخ و رویدادهای جاری چند برابر می شود. مثلاً گفتن اینکه اوکراین «استقلال خود را » پس از انقلاب اکتبر «تحت رهبری» ماخنو که یک آنارشیست بود، اعلام کرد، نمیتواند معنائی داشته باشد. زیرا این رادا Rada (پارلمان اوکراین) بود که در ۲۲ ژانویه ۱۹۱۸، استقلال اوکراین را اعلام کرد و در یک روند جمعی صورت گرفت و ماخنو در آن نقشی نداشت. و نیز نوشتن اینکه مداخله ی روسیه ی پوتین در سوریه « دولت اسلامی را نابود می کند» دروغی است که به بطور مرتب توسط همه ی متخصصان رد شده است. و افزون بر این، نویسنده و ویراستار میتوانستند به آسانی بررسی کنند که کشورهای بالکان به دلیل تهاجم به اوکراین به ناتو نپیوستند، زیرا از سال ۲۰۰۴ به عضویت آن در آمده بودند.

در یک صحنه ی شبح آلود

این سلسله خطا ها، در میان بسیاری دیگر، نتوانستند ضربه‌ای به رگ وَ پِی ی استدلال های اِدگار مورن وارد کنند.از سوی دیگر، وقایعی که پس از انقلاب غرب گرایانه ی Maidan (میدان) در اوکراین در سال ۲۰۱۴ رخ داد، از محوریت خاصی در سخنان او، برخوردارند. ولی حتی در این خصوص، او زحمت خواندن آثار متعددی که در این زمینه وجود دارند، به خود راه نداده است. و او با نگاه به مشکلاتی که در دونباس به راه افتاد، آن را تنها به « جدائی از مناطق روسی زبان» کاهش می‌دهد، بدون هیچ اشاره ای به مداخله ی مستقیم ارتش روسیه که نقش کلیدی در آن داشته است. و گذشته از همه اینها، ادگار مورَن کوشش فراوانی برای مستند نمایاندن نوشته هایش به خرج می دهد.

تمام کوشش نویسنده ی «از جنگ به جنگ» برجسته نمودن و شناساندن عامل «روس زبان» و «جمعیت روسی شده» است [در کشورهای دور و نزدیک روسیه.مترجم] و این اصرار او بر خلاف تمام مطالعاتی است که عدم همبستگی فزاینده ی استفاده از زبان‌ها و تأثیر آن در ایجاد تعلق به این و یا آن سرزمین را نشان می دهند.و چون اِدگار مورَن می خواهد شهروند اوکراینی را به خواننده معرفی کند،قهرمانان داستان را در صحنه‌های شبح آلود قرار می دهد. و روسیه به تعبیر او در این نزاع داخلی به عنوان کشوری نشان داده می‌شود که نقش پر نفوذ آن - که نقشی برابر غرب میتوان به حسابش آورد - با فرستادن نیروی نظامی خود، کشوری را از نظر سیاسی و اقتصادی بی ثبات می‌کند تا آن کشور بتواند از خود دفاع کند.

و سرانجام، پیشنهاد اِدگار مورن، پایان دادن به حاکمیت دونباس است وگرنه پس از جنگ، «جمعیت روسی زبان آن، به سختی سرکوب خواهند شد.» و تازه جای هیچگونه تعجبی باقی نمی‌گذارد اگر می‌نوشت که این منطقه باید به روسیه باز گردد - کاری را که برای کریمه انجام داد- و همان عناصر زبانی را بکار گرفته است که پوتین از ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ در کاربردش شک نکرد. مسلماً نا آگاهی او از شناخت منطقه می‌تواند او را تا به اینجا پیش ببرد و نه همدستی و تفاهم آگاهانه اش با تبلیغات پوتین که در این زمینه‌ها انجام داده است.

خواندن کتابی چون « از جنگ به جنگ» که فقط به فقط به داده‌های خود تکیه می کند، تلخی و ناگواری در خواننده باقی میگذارد و سعی دارد با دور ماندن از آنچه را که در پیرامونش می گذرد، همه آنچه را که گفته است تائید کند : واقعیتی که او برای پوشاندنش حتی ترجیح می دهد، از محتوا خالیش کند. اوکراین لیاقت بیشتر از این‌ها را داشت. ادگار مورَن هم همینطور.

-------------

* در سال ۱۹۶۹بر اساس شایعه ای که در شهر اُ ورلِآن در فرانسه پخش شده بود، کاسبان لباس فروش یهودی، برای زنانی که به کابین های امتحان لباس می‌رفتند تله ای پهن کرده بودند و آن‌ها را می ربودند. اِدگار مورن به همراه چند تن دیگر از پژوهشگران به فراکاوی در این مورد پرداختند.

https://www.lemonde.fr/livres/article/2023/01/12/de-guerre-en-guerre-de-1940-a-l-ukraine-edgar-morin-se-trompe-de-combat_6157642_3260.html