بحران امروز ما در خاورمیانه با شعله‌ور شدن جنگ اسرائیل در پی حمله تقبیح‌شده گروه تروریستی حماس به اسرائیل در هفتم اکتبر آغاز شد اما پیامد‌های این فاجعه انسانی و اخلاقی به‌آسانی می‌تواند نه‌تنها هر دو سوی مرز در نوار غزه و اسرائیل، که کشورهای دیگر منطقه را نیز درگیر و وارد این بحران کند.

آنچه امروز خانه فلسطینی‌ها در نوار غزه را می‌سوزاند و جان صدها گروگان اسیر تروریست‌های حماس را به خطر انداخته است، نبود سازمانی بین‌المللی برای میانجی‌گری و اقدام سریع برای حفظ صلح و امنیت جهانی است.

سه عضو اصلی و قدرتمند جهان یعنی ایالات متحده آمریکا، فرانسه و بریتانیا و کشورهای بزرگ دیگر در غرب یعنی آلمان و ایتالیا نیز در این مناقشه طرف اسرائیل را گرفته‌اند؛ به این معنا که خود را یکی از طرف‌های این دعوا کرده و راه را برای حل بحران و میانجی‌گری بی‌طرفانه بسته‌اند.

هدف از نگارش این مقاله بررسی عملکرد سازمان ملل متحد است نه سیاست‌گذاری‌ کشورهای مستقل و بحث اصلی من درباره ناکارآمد بودن شورای امنیت سازمان ملل و ناتوانی این نهاد به دلیل «طرف اصلی بودن» اعضای ثابت آن در بزرگ‌ترین جنگ‌ها و درگیری‌های معاصر است.

هنگامی که نخست‌وزیر بریتانیا برای اعلام همبستگی با دولت اسرائیل به این کشور سفر می‌کند، در پرواز یک مقام رسمی دولتی، موشک‌های جنگی به اسرائیل برده می‌شود تا برای حمله به غزه استفاده شوند؛ اقدامی بی‌سابقه که به کشورهای عرب و مسلمان به‌وضوح نشان می‌دهد که بریتانیا از جنگ حمایت می‌کند.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا، که از بیش از ۳۰۰ میلیون آمریکایی فارغ از رنگ و نژاد و مذهب و قوم نمایندگی می‌کند، به‌محض ورود به اسرائیل می‌گوید که من به عنوان یک یهودی به اینجا آمده‌ام. عبارتی که همچنان پس از دو هفته ذهن مردم کشورهای مسلمان در منطقه را درگیر کرده و احساسات مذهبی آن‌ها را برانگیخته است. این سخن بلینکن حتی در آمریکا، کشوری که صدها میلیون شهروند مسیحی و مسلمان را در خود جای داده، این سوءتفاهم را ایجاد می‌کند که جنگ حماس و اسرائیل یک جنگ مذهبی است.

عواقب چنین جهت‌گیری‌هایی از جانب اعضای ثابت شورای امنیت دامن زدن به اختلاف‌ها و تشدید درگیری‌ها خواهد بود و به همین دلیل است که اینک سازمان ملل متحد توانایی‌اش را برای ایجاد امنیت و برقراری صلح جهانی از دست داده است. اعضای ثابت شورای امنیت یا در حال جنگ با یکدیگر در اوکراین‌اند یا به جای گسترش روابط دوستانه میان کشورها به تشدید درگیری‌ها و نفرت‌پراکنی‌ها دامن می‌زنند.

بی‌طرف نبودن اعضای ثابت شورای امنیت و اقدام‌‌هایی که در جهت منافع کشور یا دولتشان انجام می‌دهند، جهانیان را در آستانه آغاز بزرگ‌ترین جنگ بشریت پس از جنگ جهانی دوم قرار داده است.

چه کسی و چه نهادی می‌تواند صلح برقرار کند؟

عربستان سعودی به عنوان بزرگ‌ترین کشور مسلمان که به دلیل وجود قبله‌گاه و حرمین شریف مسلمانان دارای اعتبار و احترامی خاص است، می‌تواند به نمایندگی از منطقه به عنوان میانجی برگزیده شود. رابطه خوب عربستان سعودی و کشورهای منطقه با کشور چین، از دیگر اعضای شورای امنیت و تنها کشوری که در این مخاصمه جانب هیچ‌کدام از طرفین دعوا را نگرفته است، ترکیب مناسبی به نظر می رسد.

چین همان‌گونه که به دلیل داشتن رابطه با ایران و عربستان سعودی توانست گره کور کدورت هفت ساله این دو کشور را باز کند، ای بسا این بار هم به دلیل آنکه همچنان با غرب و شرق مراوده دارد و وزنه‌ای مهم به شمار می‌رود، بتواند با همکاری عربستان سعودی جنگ در خاورمیانه را نیز متوقف کند.

موضوع اوکراین و روسیه نیز همچنان خطر بالقوه‌ای برای برخورد نهایی دو کشور هسته‌ای یعنی ایالات متحده آمریکا و روسیه به شمار می‌رود. جو بایدن در سخنرانی افتتاحیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد، از تغییرات در سازمان ملل و شورای امنیت گفت یا به عبارتی واضح‌تر، از اجماعی برای خلع ید روسیه از شورای امنیت سخن راند.

آنچه او گفت، خطرناک‌تر از دو جنگی است که اینک امنیت و صلح جهانی را تهدید می‌کند. اخراج یا تعلیق عضویت روسیه از شورای امنیت به معنای شروع جنگ جهانی سوم است. به این ترتیب سازمان ملل متحد که بر اساس عدالت، برابری و حفظ حقوق ملت‌ها تاسیس و پایه‌ریزی شد، امروز به محل مناقشه و جهت‌گیری‌هایی تبدیل شده است که می‌تواند درگیری‌های بیشتری ایجاد کند.

در نهایت، اصلاحات بنیادی در عملکرد سازمان ملل متحد برای استمرار صلح و ثبات در جهان ضروری است. تصمیم‌گیری‌ها بر اساس رای همه اعضای سازمان ملل متحد و بدون حق‌کُشی و استانداردهای دوگانه می‌تواند ضامن بقای بشریت، تمدن‌ها و اعتبار قائل شدن برای کشورهای کوچک و بزرگ جهان باشد. در این رای مساوی، ائتلاف کردن برای داشتن اکثریت کاری اخلاقی و قابل ‌دفاع است، اما عملکرد امروز سازمان ملل و شورای امنیتی که نزد جهانیان از آن خلع اعتبار شده است، غیرقابل‌ دفاع است.

امید آن را داشته باشیم که از دل بحران‌های بزرگ کنونی، جوانه‌ نهادی همه‌گیر و مطابق با خواست بشر قرن ۲۱ بیرون بیاید تا جایگزین نهاد فرمایشی و مستعمل کنونی سازمان ملل متحد بر اساس منشور ۷۸ ساله مصوب سال ۱۹۴۵ شود.