پیش از این نیز با درگذشت یا کناره‌گیری شماری از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری در دوره‌های گذشته که از چهره‌های شاخص در نظام جمهوری اسلامی ایران بودند، تغییرات تدریجی در ترکیب نمایندگان این مجالس آغاز شده بود.

البته بررسی نمایندگان راه‌یافته به پنج دوره مجلس خبرگان رهبری نشان می‌دهد که در هر دوره به‌طور متوسط، ۴۰ درصد ترکیب این مجالس تغییر پیدا کرده است.

حذف هاشمی رفنسجانی از ترکیب هیات رئیسه دوره چهارم مجلس خبرگان رهبری

پس از انتخابات جنجالی ریاست جمهوری ایران در سال ۱۳۸۸، شرایط برای آقای هاشمی رفسنجانی که در آن زمان، رئیس دوره چهارم مجلس خبرگان بود به گونه‌ای شد که او از نامزدی دوباره برای ریاست این مجلس انصراف و جای خود را به محمدرضا مهدوی کنی از روحانیون سنتی داد.

با درگذشت آقای مهدوی کنی در سال ۱۳۹۳، آقای هاشمی رفسنجانی به درخواست شماری از نمایندگان مجلس خبرگان رهبری دوباره نامزد ریاست این مجلس شد اما محمد یزدی از حامیان سرسخت آقای خامنه‌ای، رئیس سال‌های پایانی چهارمین دوره مجلس خبرگان رهبری شد.

ویژگی‌ دوره ششم مجلس خبرگان رهبری

شورای نگهبان در ششمین دوره از انتخابات مجلس خبرگان رهبری با تنگ‌تر کردن دریچه «احراز صلاحیت» کاندیداها، فضای انتخابات را در اختیار جامعه مدرسین حوزه علمیه قم قرار داد تا موقعیت خود را در دوره ششم مجلس خبرگان ارتقا دهد.

شورای نگهبان در این دور از انتخابات مجلس خبرگان هم نامزدهای وابسته به اعتدالی‌ها را رد صلاحیت کرد و هم صلاحیت چهره‌های وابسته به اصول‌گرایان افراطی و نواصول‌گرایان را احراز نکرد.

بنا به گزارش روزنامه کیهان، افرادی مانند حیدر مصلحی، وزیر اطلاعات دولت محمود احمدی‌نژاد و مهدی طائب از چهره‌های وابسته به اصول‌گرایان از جمله افرادی بودند که صلاحیتشان احراز نشد.

گسترش حوزه نفوذ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در دوره ششم مجلس خبرگان رهبری که در پی پیروزی کاندیداهایش به وقوع پیوسته است، می‌تواند وزن این تشکل را در انتخاب هیات رئیسه این دوره از مجلس خبرگان و در نهایت جانشینی آقای خامنه‌ای به‌صورت نسبی افزایش دهد.

حذف‌شدگان

دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری در حالی روزهای پایانی خود را می‌گذراند که ۲۳ نفر از نمایندگان این دوره مانند اکبر هاشمی‌رفسنجانی، محمد یزدی، محمود هاشمی شاهرودی، محمد محمدی نیک ری‌شهری، محمد مؤمن، محمدعلی تسخیری و محمد امامی کاشانی فوت شده‌اند.

همچنین در این دور از انتخابات مجلس خبرگان، احمد جنتی، هاشم هاشم‌زاده هریسی، سید علی‌اصغر دستغیب، سید کاظم نورمفیدی، احمد محسنی گرگانی، سید عبدالهادی حسینی شاهرودی، محمد هادی عبدخدائی و زین‌العابدین قربانی، ۸ نفراز نمایندگان دوره پنجم مجلس خبرگان نامزد نشدند و محمد امامی کاشانی هم پس از تایید صلاحیتش توسط شورای نگهبان از ورود به رقابت‌های انتخاباتی انصراف داد.

حسن روحانی، رئیس جمهور پیشین ایران که به گفته خودش می‌توانست نقش موثری در دوره ششم مجلس خبرگان رهبری داشته باشد و احمد علوی، وزیر اطلاعات دولت آقای روحانی و عبدالکریم فرحانی و احمد پروایی از اصول‌گرایان چهار نماینده دوره پنجم خبرگان رهبری هستند که صلاحیتشان برای ششمین دوره انتخابات مجلس خبرگان احراز نشد.

صادق آملی لاریجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس پیشین قوه قضائیه ایران و محسن اسماعیلی، عضو پیشین شورای نگهبان دو نماینده دوره پنجم مجلس خبرگان بودند که نتوانستند آرای لازم برای ورود به دوره ششم مجلس خبرگان را به‌دست آورند.

در بین نمایندگان راه‌یافته به دوره ششم مجلس خبرگان، فقط محمدعلی موحدی کرمانی، سید محمدعلی موسوی جزایری و علی‌اکبر قریشی عضو پنج دوره مجلس خبرگان بوده‌اند.

گزینه‌های احتمالی ریاست دوره ششم مجلس خبرگان رهبری

با انتخاب مجدد ۴۸ نفر از نمایندگان پنجمین دوره مجلس خبرگان برای ششمین دوره این مجلس، ۴۰ نماینده جدید به ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری اضافه شده‌اند.

بررسی اسامی نمایندگان راه‌یافته به دوره ششم مجلس خبرگان رهبری نشان می‌دهد که چهره‌های شاخصی از روحانیون اعتدالی منتقد در میان آن‌ها وجود ندارند و اکثریت مطلق با اصولگرایان حامی آقای خامنه‌ای و هسته اصلی قدرت در ایران است.

محمدعلی موحدی کرمانی، علیرضا اعرافی، ابراهیم رئیسی، محسن اراکی، هاشم حسینی بوشهری، محمدرضا مدرسی‌یزدی و مرتضی مقتدایی از جمله نمایندگان دوره پنجم مجلس خبرگان هستند که به دوره ششم این مجلس نیز راه‌یافته‌اند.

به نظر می‌رسد یکی از این افراد بر کرسی ریاست دوره ششم مجلس خبرگان رهبری تکیه زند و زمینه‌ساز انتخاب سومین رهبر ایران شود.

البته صعود علیرضا اعرافی، محسن قمی و حسینعلی سعدی به‌عنوان نفرات اول تا سوم در حوزه انتخابیه استان تهران در ششمین دوره انتخابات مجلس خبرگان می‌تواند مسیر انتخاب رئیس بعدی این مجلس را کمی تغییر دهد.

اما ۴ گزینه برتر که ممکن است یکی از آن‌ها در چنین جایگاهی قرار گیرند، چه سابقه و ویژگی‌هایی دارند؟

محمدعلی موحدی کرمانی

محمدعلی موحدی کرمانی که در پنج دوره مجلس خبرگان رهبری حضور داشته، در سن ۹۲ سالگی نیز برای ششمین بار به این مجلس راه‌یافته است.

به نظر می‌رسد آقای موحدی کرمانی با توجه به روابطی که با آقای خامنه‌ای دارد، یکی از گزینه‌های اصلی برای ریاست دوره ششم مجلس خبرگان باشد.

این سیاستمدار راست سنتی که بارها تلاش کرده است تا نقش ریش سفیدی را در میان اصولگراها ایفا کند سابقه نمایندگی ولی‌ فقیه در سپاه پاسداران ایران را در کارنامه سیاسی خود ثبت کرده است. آقای موحدی کرمانی از بهمن ۱۳۷۰ تا بهمن ۱۳۸۴ برای مدت ۱۴ سال نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران ایران بود.

گفته می‌شود که او یکی از منتقدان وضع موجود در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی است.

البته با توجه به کهولت سن و بیماری آقای موحدی کرمانی این احتمال وجود دارد که او در نقش رئیس دوره ششم مجلس خبرگان ظاهر شود اما یک نائب رئیس مانند ابراهیم رئیسی جلسات این مجلس را اداره کند.

علیرضا اعرافی

به نظر می‌رسد علیرضا اعرافی یکی از نمایندگان دوره ششم مجلس خبرگان بخت بالایی برای تکیه زدن بر کرسی ریاست این مجلس داشته باشد.

ورود آقای اعرافی به ساختار قدرت در ایران از سال ۱۳۸۱ و پس از انتصابش به ریاست مرکز جهانی علوم اسلامی توسط آقای خامنه‌ای آغاز شد.

آقای اعرافی در سال ۱۳۸۷ ریاست «جامعه المصطفی العالمیه» را که از ادغام «سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور» و «مرکز جهانی علوم اسلامی» تشکیل شده بود با تأیید آقای خامنه‌ای بر عهده گرفت.

بنا به گزارش‌های منتشر شده، جامعه المصطفی العالمیه هر سال از ۱۳۰ کشور طلبه و دانشجو به‌صورت حضوری و مجازی پذیرفته است.

آمریکا در سال ۲۰۲۰ این مرکز را به اتهام ارتباط با فعالیت‌های نظامی- اطلاعاتی نیروی قدس سپاه پاسداران ایران تحریم کرد. کانادا نیز این مرکز را به‌دلیل استخدام نیروهای شبه‌نظامی خارجی تحریم کرد.

آقای اعرافی که در سال ۱۳۹۰ با حکم آقای خامنه‌ای به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی ایران درآمده بود، در سال ۱۳۹۵ به‌عنوان یکی از هفت عضو شورای عالی حوزه علمیه قم انتخاب شد.

شورای عالی حوزه علمیه قم در همان سال آقای اعرافی را که در آن زمان، امام جمعه قم هم شده بود، به‌عنوان مدیر حوزه‌های علمیه سراسر کشور انتخاب کرد.

آقای خامنه‌ای که پیش از این از آقای اعرافی با عنوان «فقیه نواندیش اصیل و مدبر» نام برده بود در واکنش به این انتخاب گفت که «وقع الحق فی محله (حق جای خود نشست).»

این انتصاب و این توصیف آقای خامنه‌ای از آقای اعرافی بار دیگر به ارتقای موقعیت او در ساختار قدرت ایران کمک کرد. او در سال ۱۳۹۸ به عضویت شورای نگهبان درآمد.

آقای اعرافی که در سال ۱۳۹۴ نتوانسته بود آرای لازم برای ورود به مجلس خبرگان را به دست آورد در انتخابات میان‌دوره‌ای این مجلس در سال ۱۴۰۰ شرکت کرد و نفر اول در حوزه انتخابیه استان تهران شد.

آقای اعرافی در ششمین دوره انتخابات مجلس خبرگان نه‌تنها صندلی‌اش را در این مجلس حفظ کرد بلکه توانست جایگاه نخست نمایندگان مجلس خبرگان از حوزه انتخابیه استان تهران را از آن خود کند.

نام آقای اعرافی ۶۷ ساله دست‌کم از سال ۱۳۹۵ خورشیدی به‌عنوان یکی از جانشینان آقای خامنه‌ای مطرح بوده است.

محسن اراکی

محسن محمدی عراقی مشهور به محسن اراکی که سابقه سه دوره نمایندگی مجلس خبرگان رهبری را در کارنامه سیاسی خود دارد، از دیگر گزینه‌ها برای ریاست دوره ششم مجلس خبرگان رهبری است.

اگرچه از آقای اراکی به عنوان یکی از گزینه‌های ریاست این دوره از مجلس خبرگان نام برده می‌شود اما شانس او برای تکیه زدن بر این کرسی نسبت به آقایان موحدی کرمانی و اعرافی کمتر است.

در سال ۱۴۰۱، او با حکم علی خامنه‌ای به عنوان عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد.

آقای اراکی ۶۸ ساله از سال ۱۳۶۶ تا سال ۱۳۷۵ مسئولیت نمایندگی ولی فقیه در نیروهای سپاه بدر را برعهده داشته است. او پایه‌گذار مؤسسات متعدد مذهبی و فقهی در لندن و قم بوده‌ است.

ابراهیم رئیسی

از ابراهیم رییسی، رئیس جمهوری ایران و نایب رئیس اول دوره پنجم مجلس خبرگان رهبری نیز به عنوان یکی دیگر از گزینه‌های احتمالی ریاست دوره ششم این مجلس نام می‌برند.

با توجه به ترکیب جدید دوره ششم مجلس خبرگان رهبری به نظر می‌رسد رأی‌های او در مقایسه با دوره گذشته بیشتر شده باشد اما برخی شواهد حکایت از آن دارند که شانس او برای تصاحب کرسی نایب رئیسی این دوره ازمجلس خبرگان بیشتر است.

آقای رئیسی در دوره پنجم مجلس خبرگان در رقابت با صادق آملی لاریجانی بر سر نایب‌رئیسی اول، پیروز شد.

اگرچه در سال‌های گذشته، نام او به عنوان یکی از جانشینان احتمالی آقای خامنه‌ای مطرح شده است اما به نظر نمی‌رسد او پس از آنکه در مسند ریاست جمهوری ایران نشست، شانس چندانی برای رهبری آینده داشته باشد.

گزینه بدشانس

پیش از برگزاری ششمین دوره انتخابات مجلس خبرگان از صادق آملی لاریجانی نیز به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی ریاست این مجلس نام برده می‌شد.

اما او نتوانست آرای لازم برای ورود به این دور از مجلس خبرگان را به‌دست آورد.

آقای آملی لاریجانی که سال‌ها از فقهای شورای نگهبان بود، با انتقاد از تاثیرپذیری این نهاد از نیروهای امنیتی در رد صلاحیت برادرش، علی لاریجانی در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰، از عضویت در شورای نگهبان استعفا داد. او در آن زمان به عنوان یکی از فقهای شورای نگهبان، اعتبارنامه ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی را امضا نکرد.

در سال‌های گذشته از آقای آملی لاریجانی هم به عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی جانشینی علی خامنه‌ای نام می‌بردند اما دستگیری یکی از معاونان او در دوران ریاستش بر قوه قضائیه ایران و حواشی مرتبط با آن، احتمال طرح نام او به‌عنوان یکی از گزینه‌های احتمالی رهبری آینده ایران را تضعیف کرد.

نکته مهم

در هر حال حتی اگر رئیس دوره ششم مجلس خبرگان رهبری از میان گزینه‌های مطرح‌شده نباشد، نکته مهم این است که تعیین رهبر آینده ایران در صورت مرگ رهبر فعلی به‌ اعتبار حضور همین افراد در این دور از مجلس خبرگان خواهد بود.