رویداد۲۴ | سارا ریاضی
یک فایل صوتی از صحبت‌های سید محمد خاتمی منتشر شده که حاوی نکاتی درباره علت عدم مشارکت رئیس دولت اصلاحات در انتخابات مجلس ۱۴۰۲ است. خاتمی در این فایل صوتی، روش پیشین جریان اصلاحات در انتخابات‌ها را نقد کرده و می‌گوید: «من کسی بودم که می‌گفتم با صندوق نباید قهر کرد.» با این حال او به تغییر وضعیت در طول یک دهه اخیر اشاره کرده و از آن تحت عنوان «دگردیسی انتخابات» یاد می‌کند. خاتمی در این فایل صوتی می‌گوید اگر انتخابات «دیگر انتخابات نبود، آیا بازهم باید برویم انتخابات، فقط به نفع کسانی که ضد انتخاباتند کار بکنیم؟»
او نتیجه می‌گیرد که این شیوه بی‌فایده بوده و بنابراین «ما کنار ۶۰ درصدی از مردم قرار می‌گیریم» که تصمیم گرفتند در انتخابات شرکت نکنند.
خاتمی از افرادی که در وضعیت جدید موفق به راهیابی به مجلس شده‌اند، تحت عنوان «چهار تا شاخ شکسته» یاد می‌کند. او می‌گوید که شورای نگهبان و دیگر نهاد‌های محافظه‌کاران حاکم، اصلاح‌طلبان را به مجلس راه نمی‌دهند و «بر فرض، چهار تا صندوق هم به چهار تا شاخ شکسته بدهند، که حالا چه دردی را دوا می‌کند؟»
او در نهایت گفته «یک بار هم ما در کنار مردم قرار بگیریم.» هرچند در این اظهارات هم خاتمی سعی کرده بین مردم، ضد انقلاب و تحریم خط فاصله‌ای بکشد. او تاکید کرده، کنار مردم، «نه در کنار ضدانقلاب و تحریم.»
رئیس دولت اصلاحات یک پیش‌شرط هم ترسیم کرده و آن «وجود شورای نگهبان» است. او گفته «تا این شورای نگهبان هست، ما دیگر در انتخابات شرکت نمی‌کنیم.»
رویکرد خاتمی در انتخابات اخیر، بی‌سابقه بود. خاتمی برای اولین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی، در انتخابات سراسری مجلس دوازدهم شرکت نکرد. او حتی سال ۱۳۹۰ و تنها دو سال پس از انتخابات ۱۳۸۸، در اقدامی اعتراضی به جای شرکت در انتخابات تهران، در دماوند رای خود را به صندوق انداخت (شورای نگهبان در آن سال انتخابات دماوند را باطل اعلام کرد.)
انتشار فایل صوتی خاتمی چیز تازه چندانی به مواضع علنی او در انتخابات اخیر اضافه نکرده است. بیانیه ۱۵ ماده‌ای خاتمی در بهمن ماه سال ۱۴۰۲ مواضع او را صورت بندی و اظهارات او در جمع مشاوران قبل از انتخابات اسفند، این مواضع را روشن‌تر کرد.
حال با روشن‌تر شدن رویکرد بخشی از جریان اصلاحات درباره علت عدم مشارکت در انتخابات، رویداد۲۴ سعی کرده در این گزارش دو دیدگاه متفاوت این جریان در قبال صندوق رای را مورد تحلیل قرار دهد. برای این منظور سعی کردیم با پنج تن از سرشناس‌ترین چهره‌های سه جریان مشارکت‌خواه، اصلاح‌طلبان جامعه‌محور و نزدیکان خاتمی گفتگو‌های عمیقی انجام شود. لازم به ذکر است که هیچ یک از چهره‌های سرشناس جریان مشارکت‌خواه حاضر به گفتگو با ما نشدند. به نظر می‌رسد یکی از علت‌های محافظه کاری این چهره ها، نگرانی از خوردن برچسب «عبور از خاتمی» باشد.
محمد نعیمی‌پور، نماینده مجلس ششم و از اعضای سابق جبهه مشارکت که از اصلاح‌طلبان مشارکت‌خواه به حساب می‌آید به رویداد۲۴ گفته هر رویکردی که در جریان اصلاحات وجود داشته باشد، یک نقطه اشتراک دارد و آن اینکه خاتمی را یک سرمایه بزرگ اجتماعی سیاسی برای کشور می‌دانند.
به این ترتیب این گزارش بدون ذکر نام مشارکت‌خواهان، تنها به بیان مواضع این جریان می‌پردازد.
چرا اصلاحات بر سر صندوق رای دو دسته شد؟
اختلاف اصلاح‌طلبان بر سر مشارکت یا عدم مشارکت در انتخابات، در اسفندماه ۱۴۰۲ بیش از دوره‌های قبل خودنمایی کرد. انتشار بیانیه «روزنه‌گشایی» یک روز بعد از بیانیه رسمی جبهه اصلاحات - که اعلام کرد لیست انتخاباتی نمی‌دهد- این شکاف را آشکار کرد.
مشارکت‌خواهان چه می‌گویند؟
جریان مشارکت‌خواه در انتخابات اخیر در بیانیه‌ای تحت عنوان بیانیه ۱۱۰ امضایی روزنه‌گشایی اعلام کرد، معتقد به «آرمان‌گرایی واقع‌نگرانه» است. این جریان ضمن پذیرش «فاصله زیاد شرایط انتخابات در کشور با انتخابات کاملا آزاد و عادلانه»، معتقد است «رأی دادن، حتی در انتخابات محدودشده، می‌تواند نه سکوت در برابر انواع محدودسازیِ حق انتخاب شهروندان باشد و نه وادادگی و همراهی با نقض حقوق اساسی و ناکارآمدی.»
نزدیکان خاتمی چه می‌گویند؟
جواد امام از چهره‌های نزدیک به خاتمی و مدیرعامل بنیاد باران در گفتگو با رویداد ۲۴ در خصوص رویکرد انتخاباتی آقای خاتمی می‌گوید: «آقای خاتمی در بیانیه ۱۵ ماده‌ای ضرورت‌ها و همه انتظاراتش را به‌شکل مدون مطرح کرده است. ایشان در همان بیانیه نظرش را در مورد شورای نگهبان، قانون و انتخابات گفته؛ بنابراین چیز مبهمی در این فایل صوتی وجود نداشته است.»
او تاکید می‌کند خاتمی دنبال این است که انتخابات به‌معنای دقیق کلمه شکل بگیرد، اما وقتی انتخاباتی در کار نیست، نه از مردم می‌شود انتظار مشارکت داشت و نه از جریان‌های سیاسی.
نقد مشارکت‌خواهان به خاتمی و جریان اصلاح‌طلب جامعه‌محور چیست؟ | جامعه محورها آرمان‌گرا و بلاتکلیفند
نقد جریان حامی مشارکت در انتخابات، به خاتمی و جریان اصلاحات جامعه محور، چهار سرفصل اصلی دارد؛ نخست اینکه می‌گویند این رویکرد قاعده تغییرات تدریجی را نفی کرده و به دنبال تغییرات دفعی هستند. دوم اینکه رویکرد آن‌ها از نظام مشروعیت‌زدایی می‌کند و این در خدمت براندازی است. سوم اینکه می‌گویند اصلاحات یعنی حضور در انتخابات و اگر اصلاحات در انتخابات شرکت نکند یعنی یا وارد فاز براندازی شده یا بلاتکلیف و سردرگم است. چهارم اینکه آن‌ها می‌گویند این تعبیر که «کنار مردم بیاستیم»، فاقد راهبرد عملیاتی و واقع‌نگرانه است.
نقد نزدیکان خاتمی به مشارکت‌خواهان چیست؟ | انتخابات مهندسی شده و مساله ۵ نفر کمتر و بیشتر نیست
جواد امام در نقد جریان مشارکت‌جو می‌گوید: اگر قرار است فقط مجبور به انتخاب افرادی باشید که قبلا توسط نهادی خاص انتخاب شدند، نامش تائید و ادامه وضع موجود است. در این صورت دیگر انتخابات لازم نیست. کافیست زمان همان‌هایی را که قبلا مهندسی و انتخاب شده‌اند، را تمدید کنند. وقتی می‌گوییم انتخابات رقابتی و آزاد، یعنی نباید حق انتخاب کردن را از مردم بگیرید و چیزی دیگری را به آن‌ها تکلیف کنید.
