👈اکبر گنجی - ویژه خبرنامه گویا
🔹از منظر سلبی تنها امری که موجب شد در این انتخابات چند مقاله بنویسم و چند مطلبِ واحد در تلگرام و اینستاگرام و توییتر پست کنم، نگرانی عمیق از سلطه ی تمام عیار «طالبانِ ایران» و پیامدهای نابود کننده ی جنگ طلبیِ پرتاب کننده ی ایران به سیاه چاله ی جنگی بود که همه دولتهای غربی را در برابر ایران قرار می داد.
🔹از منظر ایجابی، عدالت خواهی ای بود که خداوند همه به آن امر فرموده و امام عدالت خواهان نیز عدالت نامه اش- که پزشکیان هرگاه زبان می گشود، مانند سیل از آن آفتابی که بر مولانا تافت و او را تماماً دگرگون کرد، بیرون می ریخت- را به برجسته کردن آن اختصاص داده است: عدالت و انصاف.
🔹دین امر به عدالت کرده، اما آدمیان باید با فلسفه سیاسی زمانه شان آن را زمینی سازند. عدالت مدرن، عدالت ارسطویی نیست که هر کس یک جای طبیعی دارد و زنان و برده ها و دیگران در جای طبیعی و تغییرناپذیرشان قرار دارند و این عین عدالت است. عدالت مدرن، برساختنی است. نظریه ی «عدالت انصافی» راولز اگر با «نظریه توانمندی/قابلیتها» capabilities theory) ( آمارتیاسن- مارتا نسبام ترکیب شود، دو آستانه ی «زندگی انسانی» (تأمین نیازهای ضروری برای یک زندگی انسانی، که مادون آن زندگی انسانی نیست. همچون خوراک، مسکن، بهداشت، و...) و «زندگی خوب» (تأمین نیازهای مرتبه ی دوم که پس از تأمین نیازهای مرتبه ی اول از حاشیه به متن می آیند و مادون آن زندگی خوب نیست)، ترکیب شود، همه در عدالت به سر خواهند بُرد. مولوی فقط کلیت تمایز میان نیازهای اولیه و ثانویه ی آمارتیاسن- نسبام را بخوبی بازگو کرده است:
آدمی اول حریص نان بود
زانک قوت و نان ستون جان بود
سوی کسب و سوی غصب و صد حیل
جان نهاده بر کف از حرص و امل
چون بنادر گشت مستغنی ز نان
عاشق نامست و مدح شاعران
تا که اصل و فصل او را بر دهند
در بیان فضل او منبر نهند
تا که کر و فر و زر بخشی او
هم‌چو عنبر بو دهد در گفت و گو
🔹دولتِ سایه ی ما هیچ ندارد جز یک لپ تاپ متعلق به سال ۲۰۱۱. بنابراین فقط قادر خواهد بود مطالبه عدالت خواهی را از طریق نقد و گفت و گو پیگیری کند. هرگاه پزشکیان از این مسیر خارج شد، به جد او را به نقد خواهیم کشید. ما شخص گرا و اسطوره ساز از زمامداران زمینی خطاکار نبوده و نیستیم و آن را سرطان جامعه به شمار می آوریم، ما عدالت خواه هستیم.
🔹مهمترین نکته در عدالت خواهی که در همین آغاز داستان باید مورد تأکید قرار گیرد، این است: پزشکیان از اقتصاددان های راست و چپ در کمپین خود استفاده کرد. اما در اجرا نمی تواند چنین کند چون گام از گام نمی تواند بر دارد.
🔹از آن مهمتر: عدالت خواهی مدرن فیلسوفان سیاسی (بجز لیبرتارین هایی چون هایک و نوزیک، و..)، ضد نئولیبرالیسم است. نئولیبرالیسم ضد برابری است و می گوید دولت پاسبان شب بسازید که فقط و فقط حافظ امنیت باشد و مطلقا دخالتی در اقتصاد نداشته باشد. «نظم خود انگیخته» ی فون هایکی عدالت ساز است. اما همان گونه که همه فیلسوفان سیاسی و تجربه تاریخی هفتاد سال گذشته نشان داده، بزرگترین شکاف های طبقاتی و تبعیض ها در بستر نئولیبرالیسم آفریده شده است. به نحوی که جوزف استیگلیتز(برنده نوبل اقتصاد و استاد دانشگاه کلمبیا) در همه آثار خود- بخصوص «بهای نابرابری»ـ آن را نقد کرده و «بنیادگرایی بازار» ناشی از نئولیبرالیزم را بسیار خطرناک خوانده است. استیگلیتز در طی سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۴ بارها «مرگ نئولیبرالیزم» را اعلام کرده و گفته است که از آن باید گذر کنیم تا به برابری دست یابیم.
🔹فیلسوفان باهمادگرا/باهمستانی نیز در آثار خود به جد لیبرالیسم را به نقد کشیده اند، چه رسد به نئولیبرالیسم. مایکل سندل (فیلسوف برجسته ی دانشگاه هاروارد) در کتاب «آنچه با پول نمی توان خرید، مرزهای اخلاقی بازار»، نشان داده که همه شئون زندگی ما اینک بازاری شده اند و همه چیز- همه چیز، همه چیز- را می توان خرید و فروخت، از جمله عشق و دوستی و دینداری و خودکشی و تمامی اعضای بدن و قتل و...؛ چون همه چیز تابع قرارداد دو طرف بدون دخالت دیگران و دولت شده است. او بی رحمانه و کاملاً مستدل، «بازاری شدن تمامی شئون زندگی آدمیان» را نقد و رد می کند. و نشان می دهد که نابرابری و تبعیض، و فساد دو پیامد مهلک بازاری شدن همه امور زندگی انسانی است. می گوید فردی در آلمان یک اطلاعیه داد که من یک فرد نیاز دارم که در برابر دوربین پخش زنده خودکشی کند. آن فرد هم آمد و خودکشی کرد و مُرد. وقتی او را به دادگاه بردند، گفت این یک قرارداد طرفینی مطابق با رضایت طرفین بود.
🔹 میلتون فریدمن که «پیامبر نئولیبرالیسم» در حوزه اقتصاد است و مقلدان فراوانی دارد که ذوب در او هستند و همه احکام نئولیبرالیستی اش را وحی منزل به شمار می آورند، در آخرین گفتارش در سال ۲۰۰۶ به شدت به تبعیض های اقتصادی آمریکا و آموزش پرورش اش و سطح پایین آن و بی سوادی گسترده اش و عدم دسترسی میلیون ها آمریکایی به نظام بهداشت، تاخت و برای درمان آنها گفت باید دولت به همه شهروندان نیازمند برای تأمین اینگونه أمور یارانه دهد. منتهی برای اینکه با نئولیبرالیسم تعارض نیابد، دولت نباید خودش در این زمینه ها وارد عمل شود، بلکه باید به آنها کوپن دهد تا خودشان در این زمینه ها استفاده کنند و نظم خودانگیخته بازار به هم نریزد. من در سخنرانی دریافت جایزه میلتون فریدمن در سال ۲۰۱۰ در حضور یکهزار آمریکایی برجسته مدافع نئولیبرالیسم وقتی به این بخش از آرای فریدمن اشاره کردم، آنان را اصلاً خوش نیامد و آن را چپ گرایانه به شمار آوردند. جمهوری خواهان دشمن اینگونه یارانه ها هستند و اکثر آنها را حذف کرده اند و به دنبال حذف اندک باقیمانده ی آن هستند. ترامپ وعده داده است که اگر پیروز شود همه را نابود می کند، به مدارس و دانشگاه های دولتی پایان می دهد و کمک هزینه اندک فقرا را حذف می کند.
🔹 در ایران، أصول گرایان بدون آنکه بدانند، سیاست های نئولیبرالیستی را دنبال می کنند. اعتدالیون، مدافع نئولیبرالیسم هستند. اصلاح طلبان به دو دسته تقسیم می شوند، اقلیت که از سوسیال دموکراسی دفاع می کنند، اکثریت که به نئولیبرالیسم پیوسته اند.
🔹برخی از اعضای ستاد پزشکیان به جد و آشکارا از نئولیبرالیسم دفاع می کنند و نئولیبرال های مشهور و محترم و فرهیخته ی وطنی را بزرگترین متفکران ایران زمین قلمداد می کنند که راه نجات ایران به آنان ختم می شود. اگر پزشکیان این مدعا را بپذیرد و در دولتش محقق سازد، هیچ جایی برای عدالت و برابری و رفع تبعیض وجود نخواهد داشت. «محافظه کاری سیاسی» روی دیگر سکه ی این مدافعان نئولیبرالیسم است که باید جداگانه به آن پرداخت.
🔹دولتِ سایه ما به چنین بحث هایی خواهد پرداخت و پیامدهای زیانبار آن را برای دموکراسی بیان خواهد کرد. فیلسوفان برجسته سیاسی و اقتصادان ها نشان داده اند که نئولیبرالیسم دموکراسی را هم نابود کرده و انتخاب رهبران سیاسی را به انتخاب ثروتمندان فروکاسته است. همه ی عدالت طلبان آزاد هستند که عضو این دولتِ سایه شوند، بدون آنکه با هم هیچگونه ارتباطی داشته باشند.
