حقوق زنان و کودکان به طور خاص و حقوق بشر به طور عام، امری تکاملی و تدریجی بوده‌اند. تا همین 160 سال پیش برده‌داری در سطح جهان، امری عادی و قانونی به شمار می‌رفته و عموم افراد نامدار و متمول برده‌دار بوده‌اند. در فرانسه 59 سال بعد از انقلاب کبیری که شعارش برابری، برادری، آزادی بود، برده‌داری لغو شد!

اگر قرار به داوری در بارۀ نیاکان و گذشتگان بر اساس نظام ارزشی و حقوقی امروز جهان باشد، عموم آنان را می‌توان "جنایتکار" به حساب آورد، همانطور که د‌ه‌ها یا صدها سال دیگر، ممکن است همۀ ما به دلیل نوع نظام حقوقی و ارزشی زمان خود، جنایتکار به حساب آییم!

مدرس در طول حیات سیاسی خود به شدت مورد علاقه و احترام رجال نامدار عصر مشروطیت بود. نطق مرحوم دکتر محمد مصدق در مجلس چهاردهم در سوگ او خود گواه روشنی از نوع نگاه رجال ملی و سیاسی به اوست.

به گمانم یک ذره انصاف هم چیز خیلی بدی نباشد!

:::

*خبرنامه گویا: با سپاس از آقای زیدآبادی گرامی برای تحلیل بجا و روشنگری، جهت اطلاع منبع خبرنامه گویا پرتال جامع علوم انسانی ایران (لینک) بود:

مرحوم مدرس در مجلس دوم (1329 ق)، به هنگام ارائه لایحه انتخابات و نفی صلاحیت زنان برای شرکت در مجلس می‏گوید: «از اول عمر تا حال بسیار در برّ و بحر، مهالک اتفاق افتاده بود و برای بنده، بدن بنده به لرزه نیامد و امروز بدنم به لرزه آمد.

اشکال بر کمیسیون اینکه، اولاً نباید نسوان را در منتخبین برد که از کسانی که حق انتخاب ندارند نسوان هستند؛ مثل اینکه بگویند از دیوانه‏ها نیستند، سفها نیستند. از روی برهان باید صحبت کرد و برهان این است که امروز ما هر چه تأمل می‏کنیم، می‏بینیم خداوند قابلیت دراینها قرار نداده است که لیاقت حق انتخاب را داشته باشند.

مستضعفین و مستضعفات و آنها از آن نمره‏اند که عقول آنها استعداد ندارد...». در نامه‏ای جمعی از مراجع تقلید و آیات عظام در اسفند 1341 شمسی حضور زنان در مجلس مورد مخالفت شدید قرار می‏دهند. چنان‏که در نامه حضرت امام به آقای علم در 28/7/1341، «ورود زن‏ها به مجلس و انجمن‏های ایالتی و ولایتی و شهرداری، مخالف قوانین محکم اسلام» قملداد می‏شود.