یورونیوز - در حالی که به نظر می‌رسد به قدرت رسیدن مسعود پزشکیان در ایران دست‌کم رای‌دهندگان به وی را تا حدودی نسبت به ترمیم روابط ایران و غرب در چهار سال آینده امیدوار کرده است، یک دیپلمات سابق جمهوری اسلامی می‌گوید با توجه به آرایش نیروها در داخل نباید در این خصوص زیاد خوشبین بود.
اصلاح رابطۀ ایران با کشورهای غربی یکی از وعده‌های انتخاباتی پزشکیان بود. عباس عراقچی، وزیر خارجۀ دولت پزشکیان در گفت‌وگوی تلویزیونی یک‌شنبه شب از عزم دولت جدید ایران برای برقراری رابطه با اروپا از یک «زاویه و منظری جدید» سخن گفت.
هر چند مواضع او حاوی نکته مشخص جدیدی نبود، با این وجود آقای عراقچی پذیرفت که جنگ اوکراین، رابطۀ ایران و اروپا را پیچیده‌تر کرده است. او همچنین تصریح کرد ایران هم مثل اروپا دغدغه‌هایی دارد و اروپا باید این دغدغه‌ها را لحاظ کرده و سیاست‌های نادرستش را در مورد ایران تصحیح کند.
وزیر خارجه ایران همچنین تاکید کرد که اولویت سیاست خارجی دولت جدید نه رابطه با اروپا که «جاهای دیگری» است؛ با این حال گفت که در صورت شکل گرفتن گفتگوهای مبتنی بر «عزت و احترام متقابل»، اروپا می‌تواند به اولویت‌های ایران برگردد.
اینکه رابطۀ ایران و اتحادیۀ اروپا در دولت پزشکیان چطور خواهد شد و تا چه حد شانس ترمیم و بهبود دارد، موضوع این مصاحب یورونیوز با افشار سلیمانی - تحلیلگر روابط بین‌الملل - است.
آقای سلیمانی در مجموع شانس چندانی برای بهبود روابط ایران و اروپا قائل نیست، چراکه معتقد است ایران به خاطر ملاحظات امنیتی اروپا، قید همکاری نظامی با روسیه را نمی‌زند و ضمنا اروپا نیز بدون همراهی آمریکا قادر نیست تحریم‌های وضع شده علیه ایران را لغو کند.
این دیپلمات پیشین دولت ایران، رابطۀ مطلوب میان ایران و اتحادیۀ اروپا را در گرو حل‌وفصل پاره‌ای از مشکلات اساسی ایالات متحدۀ آمریکا و جمهوری اسلامی ایران می‌داند.
بهبود رابطۀ ایران و غرب، یکی از اهداف اعلام‌شدۀ مسعود پزشکیان در مبارزات انتخاباتی بود. به نظر شما آیا دولت پزشکیان می‌تواند تحول مثبت چشمگیری در روابط ایران و اروپا ایجاد کند؟
آقای پزشکیان از تعامل با جهان حرف زده است ولی این حرف او دو جنبۀ داخلی و خارجی دارد. جنبۀ داخلی‌اش این است اجماع در سیستم ایجاد شود تا ساختار تصمیم‌گیری و افراد موثر در سطوح بالا، مسیر را برای آقای پزشکیان باز کنند. اینکه مسیر تعامل با غرب، از داخل چقدر برای دولت پزشکیان باز می‌شود، محل تردید است.
جنبۀ خارجی‌اش هم در گرو مواردی مثل همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تایید اقدامات هسته‌ای ایران از سوی آژانس، رفع اتهام از ایران در بحث کمک نظامی ایران به روسیه در جنگ اوکراین و البته اتمام جنگ غزه و تنش‌های خاورمیانه است. باید دید در داخل تا چه حد به دولت پزشکیان مجوز می‌دهند برای بهبود روابط ایران و غرب. اگر فقط در حد رفع تحریم‌های قدیمی مجوز بدهند، عمدتا باید مشکلات ایران و آژانس حل‌وفصل شود. اما اگر رفع تحریم‌های جدید هم مد نظر حکومت ایران باشد، موضوع فرق می‌کند. یعنی دولت پزشکیان باید اختیار بیشتری داشته باشد. اگر هم قرار باشد همۀ مسائل حل شود، بحث دیگری است که فعلا در آن مرحله نیستیم.
*ظاهرا مسئلۀ اوکراین پتانسیل بالایی برای مخدوش‌تر شدن روابط ایران و اتحادیۀ اروپا دارد. به نظرتان آیا ممکن است جمهوری اسلامی برای بهبود روابطش با اروپا، قید حمایت از روسیه در جنگ با اوکراین را بزند؟
با توجه به جمیع جهات و اطلاعات، من فکر نمی‌کنم ایران به خاطر مسئلۀ اوکراین، از حمایت روسیه دست بردارد. اگرچه روسیه به عنوان کارت بازی از ایران استفاده می‌کند و حمایت از روسیه، در خدمت منافع ملی نیست؛ اگرچه به سود روسوفیل‌های ایرانی است.
سقف روابط تجاری سالانۀ ایران و روسیه، تازه بعد از حملۀ روسیه به اوکراین، حداکثر به ۴ میلیارد دلار می‌رسد. یعنی حمایت از روسیه نفع چندانی برای ایران ندارد. همین امروز هم پوتین گفته اگر غرب بخواهد به اوکراین مجوز بدهد که با موشک‌های غربی، عمق خاک روسیه را بزند، ما هم با ایران کار هسته‌ای می‌کنیم. این حرف یعنی ایران ابزار یا کارت بازی روسیه است در برابر غرب. ترکیه روابطش را با روسیه و غرب به شکل متعادلی دنبال می‌کند ولی ایران چنین بالانسی در روابطش ایجاد نکرده؛ بنابراین بعید است که از روسیه بگذرد تا جنگ اوکراین برایش بیش از این دردسرساز نشود.
آیا بهبود روابط ایران و اروپا، در شرایطی که تحریم‌های آمریکا علیه ایران برقرار باشد، کمکی به کارآمدی دولت پزشکیان می‌کند؟
روابط ایران و اروپا تابعی از روابط ایران و آمریکا است. اگر ایران مسائلش را با آمریکا حل کند، مشکلات ایران و اروپا هم حل می‌شود. ولی به هر حال اروپا تا حدی فضا دارد برای تعامل با ایران؛ چون مسئلۀ هسته‌ای ایران و جنگ اوکراین و جنگ غزه، جزو ملاحظات اروپا هم است. اما در یک سری مسائل، مثل برجام و تحریم‌ها، بهبود رابطۀ ایران و اروپا گره خورده به اصلاح رابطۀ ایران و آمریکا. اروپایی‌ها که از برجام خارج نشده و ایران را تحریم نکرده‌اند. آمریکا این کار را انجام داده ولی اروپا به خاطر منافع خودش، از آمریکا تبعیت می‌کند.
بنابراین ایران با اروپا تا جایی می‌تواند پیش برود نه بیشتر. تازه همین پیشروی در بهبود روابط ایران و اروپا هم منوط به تحقق درخواست‌های اروپا است. ولی چون دو درخواست مهم اروپا، یکی عدم حمایت ایران از روسیه در جنگ با اوکراین و دیگری عدم پیشرفت برنامۀ هسته‌ای ایران است، به نظر می‌رسد مسائل ایران و اروپا نیز به آسانی حل نخواهند شد و بهبود روابط ایران و اتحادیۀ اروپا، کار راحتی نیست. مسائل سیاست خارجی ایران در مواجهه با اروپا و آمریکا باید کلاً و همه‌جانبه حل شود. نمی‌شود بخشی از آن‌ها حل شوند و بخش دیگرش باقی بماند.
* ایجاد روابط مطلوب و مفید بین ایران و اروپا، مستلزم چرخش قابل توجه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است. به نظرتان اجازۀ چنین تحولی به دولت پزشکیان داده خواهد شد؟
به نظرم تضاد منافعی که بین گروه‌های تاثیرگذار در سیاست خارجی ایران وجود دارد، اجازه نمی‌دهد دولت پزشکیان چنین چرخشی در سیاست خارجی ایران ایجاد کند. چراغ سبز برای نقش‌آفرینی دولت پزشکیان در این حد، داده نشده و بستر لازم برای ایفای این نقش تاریخی از سوی این دولت، وجود ندارد.
دربارۀ پیامدهای توقف قراردادهای خدمات هوایی بریتانیا و فرانسه و آلمان با ایران از سوی این سه کشور اروپایی، چه نظری دارید؟
این اقدام اثرات خاص خودش را دارد. حمل‌ونقل هوایی شامل بار و مسافر می‌شود. این اقدام تنبیهی موجب اتلاف وقت و افزایش هزینۀ بلیت مسافران ایرانی می‌شود؛ چونکه مثلا ناچارند ابتدا به دبی بروند و از آن‌جا راهی فرانسه شوند. یک سری از بارها هم باید فورا ارسال شوند. مثلا دارو و بعضی کالاهای دیگر.
از وقتی که این اقدامات تنبیهی اجرا شوند، ارسال فوری چنین کالاهایی، نسبت به سابق، مستلزم صرف هزینۀ مالی بیشتر خواهد بود و طبیعتا با تاخیر هم وارد ایران خواهند شد. در مجموع این اقدام اروپا، زمان و هزینۀ نقل‌وانتقال‌های هوایی را افزایش خواهد داد و این تاثیر منفی بر زندگی مردم ایران خواهد داشت و البته به شرکت‌های هواپیمایی نیز خسارت می‌زند؛ چراکه یک سری از پروازها را از دست می‌دهند. البته بریتانیا ظاهرا فرصتی دوازده ماهه به ایران داده است و اگر تا یکسال آینده عملکرد ایران در قبال جنگ اوکراین تغییری نکند، خدمات هوایی‌اش به ایران را متوقف خواهد کرد.
ارزیابی‌تان از سخنان دیروز وزیر خارجۀ ایران دربارۀ نقش اوکراین در پیچیده‌تر شدن مناسبات ایران و اروپا و دغدغه‌هایی که اروپا و ایران متقابلا دارند، چیست؟
آقای عراقچی واضح صحبت نکرد. اگرچه در سیاست خارجی، بازی با کلمات رسم است ولی بعضی مسائل روشن است و راجع به این مسائل شفاف حرف زد. اینکه گفته شود اروپا نگران امنیتش است و ما هم دغدغۀ رفع تحریم‌ها را داریم و باید راجع به این مسائل مذاکره کنیم، اموری روشن است. بله، کلا باید بر سر اختلافات مذاکره کرد. چه با اروپا چه با آمریکا. اما اینکه نگرانی‌های آن‌ها در بعد امنیتی و نگرانی‌های امنیتی ما چیست و اروپا چقدر در این نگرانی‌ها نقش دارد، این‌ها مسائلی است که باید باز شوند.
اروپا نگران است اگر روسیه در جنگ اوکراین پیروز شود، ممکن است تهدیدش متوجه اروپا هم بشود. البته من چنین چیزی را بعید می‌دانم؛ چون روسیه در همین اوکراین هم گیر کرده و الان به جایی رسیده که اوکراین را تهدید به جنگ هسته‌ای می‌کند. یعنی روسیه با آن عظمتش، از پس اوکراین برنیامده و ناچار است این کشور را تهدید هسته‌ای بکند. چنین تهدیدی ناشی از کم‌آوردن و گیر افتادن در میدان جنگ است.
مردم روسیه و اوکراین نسبت نزدیکی با هم دارند. این‌ها همگی اسلاو هستند و بخشی از مردم روسیه مخالف این جنگ هستند. چنین تهدیداتی، بویژه اگر عملی شوند، باعث افزایش نارضایتی در روسیه می‌شود و مشکلات آقای پوتین را افزایش می‌دهد. اما مسئلۀ اصلی دربارۀ نسبت ایران با جنگ اوکراین، ارسال پهپاد و موشک نیست. مسئلۀ اصلی، حقوقی نرم‌افزاری است نه سخت‌افزاری.
ایران وقتی در رای‌گیری در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت نکرده، یعنی تمامیت ارضی اوکراین را تایید نکرده است. حمایت نظامی از روسیه با هدف دریافت پاره‌ای تسلیحات تهاجمی و تدافعی، چندان مفید نبوده. روسیه تا حالا تسلیحات تهاجمی به ایران نداده، تسلیحات تدافعی‌اش هم خیلی به درد نمی‌خورد. نهایتا تصور من این است که ایران می‌خواهد سوخوی ۳۵ را بگیرد.
روسیه اگر متحد استراتژیک ایران بود، از ایران به عنوان کارت بازی استفاده نمی‌کرد. در زمان احمدی‌نژاد هم روس‌ها آمدند توافق‌نامه‌هایی در خصوص سرمایه‌گذاری در حوزه‌های انرژی و راه‌آهن و غیره با ایران به قیمت ۷۰ میلیارد دلار امضا کرد که من همان موقع نوشتم سنگ بزرگ علامت نزدن است و این همکاری‌ها محقق نخواهد شد. تا حالا هم روسیه به تعهداتش عمل نکرده است. روسیه یک روبل در ایران سرمایه‌گذاری نکرده. همیشه خواسته از ایران پول بگیرد.
پروژه‌هایی هم که سرمایه‌گذاری کرده، مثل نیروگاه اتمی بوشهر، پیش روی ماست. نواقصی دارد و ایران را هم به خودش وابسته کرده. می‌گوید سوخت نیروگاه را من می‌دهم، تفاله‌اش را هم می‌برم بازفرآوری می‌کنم، پول حمل و انبارداری‌اش را هم از شما می‌گیرم. ایران هم حتی اگر بتواند خودش سوخت تولید کند، تا چندین سال اجازه ندارد سوخت خودش را در آن‌جا مصرف کند. کارشناسان روسی هم در نیروگاه هستند و خلاصه وابستگی عمیقی ایجاد شده و بهرۀ چندانی بدست نیامده.
البته من به روسیه ایرادی نمی‌گیرم. مشکل از ماست که در سیاست خارجی، خودمان را آویزان روسیه کرده‌ایم. روسیه در قفقاز و خزر و آسیای مرکزی سرمان را کلاه گذاشته و هیچ وقت اجازه نداده ایران در مسائل این مناطق ایفای نقش کند؛ حتی همین الان که درگیر جنگ اوکراین است و حمایت ایران را در این جنگ می‌خواهد. حتی در قضیۀ قره‌باغ حاضر شد با ترکیه همکاری کند ولی با ایران همکاری نکرد.
به هر حال این حرف که اروپا دغدغه‌های خودش را دارد و ما هم نگرانیم، حرف مفیدی نیست. آقای عراقچی باید شفاف می‌گفت از اروپا چه می‌خواهد. اروپا باید چه کار کند؟ بخشی از همکاری ایران و روسیه رو شده. اروپا بابت همکاری نظامی ایران و روسیه نگران است چراکه روسیه را تهدیدی برای امنیت خودش می‌داند. ولی ایران چه نگرانی امنیتی‌ای دارد؟ کدام کشور قرار است به ایران حمله کند؟ اروپا قرار است به ایران حمله کند؟ اگر در آینده جنگی هم اتفاق بیفتد، به نظرم همین روسیه ممکن است به ایران حمله کند. اروپا که به ایران حمله نمی‌کند و نزدیک ایران هم نیست. ما با روسیه تضاد منافع بیشتری داریم تا با اروپا.
ما در حوزۀ انرژی، در مسائل ژئوپلتیکی، در مسائل امنیت منطقه و حتی در مسائل فرهنگی با روسیه تضاد منافع داریم. ایران این همه امتیاز به روسیه داده. در مورد چچن و مسلمان‌های روسیه و اشغال اراضی گرجستان سکوت کرده، در مورد اوکراین که حمایت هم کرده. بنابراین من فکر می‌کنم عراقچی باید واضح صحبت کند.
اخیرا هم که بحث کریدور زنگزور مطرح شده. روسیه این کریدور را می‌خواهد. ارمنستان هم فعلا از ایران به عنوان کارت بازی دارد استفاده می‌کند وگرنه این کشور با آمریکا و اروپا روابط نزدیکی دارد. بیش از ۲۰۰ نیروی ناظر از اروپا در ارمنستان حضور دارد. ژنرال آمریکایی در وزارت دفاع ارمنستان هست. مانور مشترک برگزار می‌کنند و ارمنستان در پی پیوستن به اتحادیۀ اروپا است. در این شرایط پیچیده، مسیر سیاست خارجی جمهوری اسلامی تامین‌کنندۀ منافع ملی ایران نیست.
