پویان فخرایی (فعال اصلاح‌طلب و از اعضای شاخه جوانان نهضت آزادی)

رییس‌جمهور ایران، مسعود پزشکیان، از تمایل خود برای گفت‌وگو با اپوزیسیون ایرانی، به‌ویژه در خارج از کشور سخن گفته است.

این اظهار تمایل زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد و تا حدی از دیگر اظهارنظرهای مشابه رؤسای‌جمهور «تحول‌خواه» متمایز می‌شود که اخباری از رویکردی مشابه در برخی نهادهای امنیتی نیز به گوش می‌رسد.

این رویکرد تازه را باید در پرتو جنگ ۱۲ روزه اخیر و تجربه حکومت از عدم همراهی مردم با طرح‌ کودتای اسرائیلی در این جنگ تحلیل کرد. همچنین موضع‌گیری اکثر فعالان منفرد اپوزیسیون خارج از کشور و ایستادن آنها در کنار ارتش و مردم ایران در برابر دشمن متخاصم، تجربه‌ای جدید برای جمهوری اسلامی بود.

تجربه‌ای که به نظر می‌رسد تا حدودی فهم دستگاه سیاسی-امنیتی جمهوری اسلامی را تغییر داده و آنان را به این نتیجه رسانده است که تهدیدی از جانب این فعالان متوجه بقای حکومت نیست.

با این حال، چند نکته در این زمینه اهمیت دارد:

۱. اهمیت رفتار جامعه در دوران جنگ

نقش تعیین‌کننده فعالان سیاسی، به عنوان فرعی از رفتار مردم ایران در دوره جنگ قابل‌فهم است. جامعه موتور محرک و چرخ‌دنده همه طیف‌ها بود. مردم با فعالانی که با حس وطن‌دوستی علیه تجاوز اسرائیل موضع گرفتند، همراه شدند و در مقابل، با فعالانی که سکوت کردند یا حتی رضایت و حمایت خود را از حمله عنصر خارجی نشان دادند، برخوردی انتقادی و حتی خصمانه داشتند.

اما دلیل این رفتار جامعه را نباید اشتباه تحلیل کرد. شاید این زاویه که رفتار جامعه ایران بخاطر «انباشت‌» محوری آن بوده، بهترین تحلیل از دلیل عدم همراهی جامعه ایران با طرح کودتای اسرائیل باشد.

بر همین اساس، آنچه باید در فهم سیاسی حکومت تغییر کند، بدون اصلاح رویکرد کلان اقتصادی ناقص است: برخی در جمهوری اسلامی باید کلان استراتژی اقتصادی خود را از دستبرد به سفره‌های مردم به سمت حمایت از معیشت جامعه و اجازه تعمیق جامعه مدنی از جمله سندیکاهای کارگری و سمن‌ها، احزاب و ... تغییر دهد و پخش عادلانه ثروت را به عنوان اصلی‌ترین استراتژی خود برگزیند. تنها در این صورت است که حس تعلق جامعه و مقاومتش علیه عنصر خارجی عمق بیشتری خواهد یافت.

نمونه ای از پیام های پویان فخرایی در شبکه اکس:

۲. لزوم تغییر رفتار رسانه‌ای حاکمیت

اگر حاکمیت به فکر ترمیم رابطه خود با فعالان سیاسی و تغییر رویکرد امنیت‌محور افتاده، نباید تصور کند این مسیر با میان‌بر زدن کوتاه می‌شود. یکی از مهم‌ترین گام‌ها در این مسیر، تغییر رفتار رسانه‌ای است.

سال‌هاست که رویکرد امنیت‌محور، یک‌سویه و شعاری بر رسانه‌های رسمی حاکم بوده است. این رویکرد با تلاش عامدانه برای تند کردن فضا، به بیرون هدایت کردن عاملیت رسانه‌ای و بی‌اعتبار کردن رسانه‌های داخلی، عملاً به فرسایش اعتبار کلیت رسانه‌ها در کشور انجامیده است.

از سوی دیگر، رادیو و تلویزیون دولتی به‌جای ایفای نقش رسانه‌ای، به منبرهای یک طرفه تبدیل شده‌اند که نشانه‌ای از نگاه کلان برخی در جمهوری اسلامی به مقوله رسانه است.

مضرات این رویکرد، امروز و پس از جنگ ۱۲ روزه، بیش از پیش آشکار شده است: رسانه‌های فارسی‌زبان غربی در طول یا در بزنگاه‌ها در کنار اسرائیل قرار گرفتند و مخاطب ایرانیِ دل‌زده از این رسانه‌ها، درمانده به سراغ شبکه‌های داخلی رفت؛ اما صداوسیما، با همان پروپاگاندای گل‌درشت همیشگی‌اش، نتوانست پاسخ‌گوی نیازها باشد.

اگر حاکمیت واقعاً تصمیم به تغییر رویکرد امنیتی گرفته، این گفت‌وگوها نباید پشت میزهای کارشناسی نهادهای امنیتی انجام شود؛ بلکه باید در حوزه عمومی، به‌ویژه در رسانه، صورت گیرد، که صدا‌وسیما از انجام آن ناتوان است و اصلاحات موردی هم جوابگو نیست.

جمهوری اسلامی در صورت حس ضرورت تغییر می‌تواند با کنار گذاشتن رویکرد محدودکننده رسانه‌ای، به تأمین آزادی رسانه‌ای و حتی اعطای مجوز فعالیت شبکه‌های مستقل تلویزیونی روی آورد. چنین اقداماتی می‌تواند به شکل‌گیری دوباره فضای گفت‌وگوی سیاسی میان جامعه و حکومت کمک کند.

۳. ضرورت عفو عمومی برای فعالان سیاسی

نگاه تهدیدمحور به فعالیت سیاسی طی این سال‌ها باعث شده این حوزه سوژه دستگاه‌های امنیتی باشد. همین نگاه، بسیاری از فعالان وطن دوست را روانه محاکم قضایی کرده و با تحمیل احکام سنگین، آنها را یا به سکوت واداشته یا به خروج از کشور.
تغییر این وضعیت نیازمند بازنگری اساسی است. یک عفو عمومی، به‌ویژه برای فعالان وطن دوست خارج از کشور، می‌تواند زمینه بازگشت یا دست‌کم رفت‌وآمد آزادانه بسیاری از آنان را فراهم کند.

در مجموع، این قلم یادآور می‌شود که سرنا را نمی‌توان از سر گشاد زد. همان‌گونه که دیوار نگاه امنیتی آجر به آجر چیده شده، باید آجر به آجر پایین بیاید. رویکردهای ضد‌جامعه در حوزه معیشت، جامعه مدنی، رسانه و فضای سیاسی باید رفع شوند تا نگاه مثبت جامعه نسبت به حکومت عمق یابد و فضایی که در این ۱۲ روز شکل گرفت، تکرارپذیر شود.