این تجربه البته منحصر‌به‌فرد نیست؛ بلکه الگویی است که تاریخ بارها آن را تکرار کرده است. هرگاه در لحظه حساس گذار، رهبری ملی غایب باشد و دولتی آرام، تکنوکرات و منسجم شکل نگیرد، میدان بی‌درنگ به نیروهای افراطی و فرصت‌طلب سپرده می‌شود؛ همانانی که با پرچم عدالت وارد می‌شوند اما ثمره کارشان چیزی جز پاکسازی‌های شتاب‌زده، تسویه‌حساب‌های خون‌آلود و انتقام‌جویی کور نیست.

اما ایران امروز، برخلاف فرانسه ۱۷۹۳، شرایطی تاریخی و اجتماعی کاملا متفاوت دارد. جنبش ملی براندازی در ایران نه یک انقلاب ایدئولوژیک، بلکه حرکتی ملی برای بازگشت به عقلانیت و قانون است. جامعه ایران در چهار دهه گذشته، از خشونت انقلابی ضربه خورده و بی‌اعتمادی عمیقی نسبت به رادیکالیسم دارد. نسل جدید ایرانیان به‌ روشنی می‌داند که گذار بدون نهاد، گذار بدون محور ملی و گذار بدون دولت کارآمد، به سرعت می‌تواند به هرج‌ومرج برسد.

در چنین لحظه‌ای است که نقش رضا شاه دوم پهلوی برجسته می‌شود. او برخلاف رهبران انقلاب‌های کلاسیک، نماد «قدرت اجرایی» نیست؛ بلکه نماد «قدرت مشروعیت‌بخش» است. قدرتی که می‌تواند نیروهای سیاسی را متحد، اعتماد اجتماعی را احیا، و مسیر گذار را از گزند انتقام‌جویی و افراط حفظ کند. انقلاب فرانسه اگر یک محور ملی فراتر از جناح‌ها داشت، دانتون می‌توانست در سایه آن کشور را از خون‌ریزی نجات دهد. ایران اما این محور را از هم‌اکنون دارد.

با این‌همه، داشتن رهبری ملی تنها یک ضلع از معادله است. ضلع دیگر، دولت پسابراندازی است؛ دولتی که باید بی‌هیاهو، دقیق، علمی، منظم و آرام کشور را از پرتگاه بحران عبور دهد. ایرانِ ویران‌شده پس از جمهوری اسلامی، بیش از هر چیز به یک نخست‌وزیر یا رئیس‌دولت تکنوکرات نیاز دارد که شخصیت و منش او شبیه امیرعباس هویدا باشد. عملگرا، آرام، سازنده، بی‌ایدئولوژی و توانمند در اداره بوروکراسی.

هویدا در تاریخ ایران نماد دولتی است که در سخت‌ترین شرایط توانست ثبات اداری ایجاد کند، نهادهای اجرایی را به‌طور مداوم فعال نگاه دارد و تمرکز خود را نه بر لشکرکشی سیاسی بلکه بر مدیریت کارآمد بگذارد. ایران پسابراندازی دقیقا به چنین الگویی نیاز دارد. نخستین دولت در چنین شرایطی اگر به‌دست نیروهای هیجان‌محور یا انتقام‌جو بیافتد، بسیار سریع کشور را به سمت تسویه‌حساب‌های سیاسی، پاکسازی‌های شتاب‌زده و تخریب نهادهای حیاتی خواهد برد؛ همان اشتباهی که انقلاب فرانسه را به خاک‌وخون کشید.

اما اگر الگوی هویدایی حاکم باشد، دولت گذار تبدیل به سکوی بازسازی خواهد شد سکویی که در آن کارشناسان، متخصصان، مدیران میانی و نخبگان کشور بدون ترس از انگ‌زنی یا حذف، به سازندگی ملی بپیوندند. چنین دولتی نه‌ تنها از جنگ قدرت جلوگیری می‌کند، بلکه امکان می‌دهد نهادهای کشور به سرعت ترمیم شوند و اعتماد عمومی که سال‌ها مخدوش شده، احیا گردد.

به همین دلیل ایرانِ آزاد فردا به طور همزمان نیازمند دو رکن خواهد بود.

رضا شاه دوم پهلوی در نقش محور ثبات و مشروعیت؛
دولت تکنوکراتی از جنس هویداییسم به‌ عنوان عامل بازسازی.

در نهایت، گریزی از این واقعیت نداریم که ایرانِ فردای آزادی، نه به یک انقلاب تازه، بلکه به دوران عادی‌سازی ملی نیاز دارد؛ دورانی که در آن، ثبات اداری، آرامش اجتماعی و بازسازی نهادها مقدم بر هر چیز است.

اگر دانتون در فرانسه فرصتی برای نجات انقلاب داشت اما در غیاب رهبری ملی قربانی شد، ایران امروز می‌تواند از آن دام بگریزد. آگاهی از این درس‌ها و ترکیب «رهبری وحدت‌بخش» و «مدیریت تکنوکرات» همانند دریای نور و کوه نور دو گوهر نادری که روزگاری به ایران هدیه شد، می‌تواند کشور را در آستانه آزادی از لغزش در چرخه خشونت حفظ کند و راه را برای دولت‌سازی مدرن و باثبات هموار سازد.

در پایان بایستی با این سطور به موضوع کتاب دکتر عظیم بادامدوست بازگردم که؛ ما ایرانیان نباید از گروهی غافل بشویم که با چهره‌ای آراسته به «خیرخواهی اصلاح‌گرایانه»، در ظاهر می‌کوشند شیپور بیدارباش بنوازند، اما در عمل با لطایف‌الحیل، نوای رخوت سر می‌دهند. آنان وانمود می‌کنند که بر صور اسرافیل می‌دمند تا رستاخیز ایرانیان را فراخوانند، حال آنکه حقیقتا بر وافورِ تریاقِ اصلاحات فرسوده می‌دمند؛ افیونی که چهار دهه است جامعه را در حالتی از بیداریِ کاذب نگاه داشته و هر بار که اراده ملی آهنگ تغییر می‌کند، مِهی از تردید، ترس و تعویق بر آن می‌پراکند. مأموریت اینان، نه برانگیختن ملت، بلکه کِش دادنِ وضع موجود است؛ آن هم با دعوت به مدارا با ساختاری که ذاتا اصلاح‌ناپذیر است.