حرف حساب اکولو، حزب سبز های بلژیک: مسئله انرژی هسته ای (بخش سوم)، برگردان انور ستاری

زباله های اتمی: همچنان بدون چاره!

زباله های راديواکتيو، يکی از چهره های ويژه و مسئله ساز و پر دردسر انرژی اتمی است. زباله های راديواکتيو در هر يک از مراحل مختلف زندگانی انرژی هسته ای، از مرحله استخراج اورانيوم در معادن گرفته ( به بخش «سيمای پنهان اورانيوم» نگاه شود ) تا خراب کردن و نابود ساختن نيروگاه های اتمی، توليد می شوند. هرچند مقدار اين زباله ها و مواد راديو اکتيويته حاصل از آن، از مرحله ای به مرحله ديگر تغيير می کند.

در بلژيک زباله ها، از سوی «سازمان ملی زباله های راديو اکتيو و مواد ترکيبات اتميک غنی شده (ONDRAF)»در تئوری، بنا بر ميزان راديو اکتيويته آن ها و «نيمه عمر» (۳) بر سه دسته تقسيم شده اند:

ـ مقوله A، برای زباله های راديو اکتيو که نسبتا ضعيف يا متوسط و دارای «نيمه عمر» کوتاه می باشند(حداقل ۳۰ سال)؛
ـ مقوله B، برای زباله های راديو اکتيو که نسبتا ضعيف يا متوسط و دارای «نيمه عمر» بلند می باشند(از۳۰ سال ببالا)؛
ـ مقوله C، برای زباله های راديو اکتيو خيلی قوی و دارای «نيمه عمر» طولانی.

زباله های اتمی دارای راديو اکتيو با درصد تشعشع بسيار بالا، شديدا متراکم و سمی هستند. اين زباله ها در طی ده ها هزار سال راديو اکتيو باقی می مانند. مثلا، پلوتونيوم ـ ۲۳۹ تا ۲۴۰۰۰۰ سال راديو اکتيو می ماند. يعنی دورانی برابر با مدت زمانی که دوران پيدايش بشر را از دوران «نئاندرتال» ها جدا می کند! حتی پس از گذشت ۱۰۰۰ سال، يک تن زباله راديو اکتيو قوی دارای آن چنان راديو اکتيويته ای است که می تواند ۱۰۰ کيلومتر مکعب (به اندازه حجم تمام آب درياچه ليمان يا ژنو، واقع در مرز فرانسه و سويس ـ‌ م ) را آلوده سازد.

سالانه در حدود ۲۰۰۰۰۰متر مکعب زباله با درصد راديو اکتيو ضعيف ( مقوله A و B ) و ۱۰۰۰۰ متر مکعب زباله با درصد راديو اکتيو خيلی قوی ( مقوله C) در سطح جهانی توليد می شود. يک واحد ۱۰۰۰ مگا واتی، تقريبا ۲۵۰ متر مکعب زباله راديو اکتيو در سال بر جای می گذارد که ۲۵٪ آن از نوع مقوله های B و C می باشد.

چه زباله های راديو اکتيو از نوع خيلی قوی و چه از نوع ضعيف، بايد از مراکز نيروگاه های اتمی به کارخانجات مخصوص بسته بندی برای دفن کردن يا برای انبار کردن در محوطه های ويژه حمل شوند. در هنگام اين جا به جايی احتمال پخش مواد راديو اکتيو در اثر دو خطر بزرگ وجود دارد:

ــ خطر تصادف کاميون ها؛
ــ امکان حمله تروريست ها به محموله های زباله.

با وجود ده ها سال پژوهش های علمی، در حال حاضر هيچ گونه راه حلی برای زباله های اتمی وجود ندارد. ده ها سال است که زباله های راديو اکتيو قوی به طور «موقت» در محل های Tihange ،Doel وDessel انبار شده اند. بعضی از آن ها هم به Hague فرانسه حمل شده اند تا پس از احيا پلوتونيوم آن را جدا ساخته و باقيمانده را برای چال کردن بسته بندی و آماده سازند.
با اين عمل «بازسازی»، به جای کاسته شدن از مقدار زباله های راديو اکتيو، به حجم کلی آن ها افزوده می شود.
در پايان کار نيروگاه های هسته ای و در زمان نابودی کل اين سيسم در بلژيک، اين کشور با انباری معادل ۱۰۰۰۰۰متر مکعب زباله حاصله از نيروگاه های اتمی روبر خواهد شد (۴).

بين ۱۰۰۰۰متر مکعب تا ۱۳۰۰۰ متر مکعب (بنا به نوع «بازسازی» آن ها و با احتساب زباله های حاصل از خود اين عمل «بازسازی» و جدا سازی) زباله های متوسط و يا قوی و يا خيلی قوی با «نيمه عمر» طولانی وجود خواهد داشت.
در کشورهايی هم چون فرانسه، محل هايی برای نگهداری زباله های راديو اکتيو ضعيف وجود دارد. در بلژيک پس از به گور سپردن پروژه Fleurus - Farciennes کمون های Mol وDessel تنها مکان هايی هستند که محوطه هايی برای اين قبيل زباله ها دارند. تقريبا مشکل مالی انبار کردن زباله های اتمی با راديو اکتيو ضعيف حل شده است. اما بودجه ای برای روز مبادا پيش بينی نشده است.
در دنيای امروزی، عليرغم سرمايه گذاری های سنگين در رشته های پژوهشی، هنوز هيچ راه حلی برای يافتن محلی به قصد انبار و نگهداری کردن زباله های دارای مواد راديو اکتيو خيلی بالا وجود ندارد.

در بلژيک مدافعين استفاده از انرژی اتمی، راه «چاره» را در چال کردن اين زباله ها در لايه های عمقی زمين می بينند. از سال ۱۹۷۳به بعد، مرکز مطالعات انرژی اتمی در Mol دست به پژوهش هايی در باره انبار سازی زباله های اتمی در قشرهای گِل رُس زير زمينی زده است. هدف، کندن يک شبکه از راهروهايی در ۲۰۰ متری دل زمين، برای نگهداری هميشگی اين زباله ها می باشد.
هم چنان پس از ۳۰ سال مطالعه و بررسی علمی، از لحاظ تکنيکی اطمينانی به قابل اجرا بودن اين نظريه وجود ندارد. زيرا اين لايه های گِل سرخ کمتر می توانند در برابر گرمای شديد متصاعد از زباله ها، تاب بياورند.
هيچ کس نمی تواند تضمين کند که کانتينرهايی که قرار است زباله ها در آن ها جای داده شوند و در دل زمين قرار گيرند، بتوانند هزاران سال در ميان خاک های رس دوام بياورند. تازه اين مسئله کانتينرها، نخستين مانع در گام های آغازين می باشد. مسئله لايه های گل رس، مشکل دوم آن است. اين قشرهای خاک رس بايد جلوی پخش و فرار مواد راديواکتيو را در طی صدها هزار سال تا خنثی شدن آن ها، کاملا بگيرند.
در باره Mol پروفسور پاتريک ژاکوب، جغرافيدان دانشگاه گنت بلژيک چنين گفته است:
«محوطهMol، از ناحيه شمال شرقی کشور بلژيک، جايی که از نظر زمين شناسی، مرتبا تغييرات کوچکی در زمين آنجا ديده می شود، آنچنان دور نيست. آخرين نقشه های جغرافيايی نشان می دهند که در اثر تغييرات زمين، شکاف های باريکی می توانند در خاک رس Boom (محل نگهداری و دفن رباله ها ـ م ) ايجاد شوند. اگر چنين بپنداريم که از هم اکنون تا ۲۰۰ هزار سال ديگر، سطح آب درياها پائين رود، در اين صورت رودخانه ها نيز به تبعيت از آن ها کم آبتر از پيش شده و بخشی از آن ها به خشکی می گرايند. در پی اين عمل ماسه های به هم چسبيده و رسوب کف رودخانه های خشکيده نيز خشک و سبک می شوند و از هم وا می روند و ديگر آن چسبندگی و تراکم پيشين را نخواهند داشت. نتيجه اينکه، اين امر نيز به نوبه خود، به مواد راديو اکتيو دفن شده در لايه های زيرزمينی اجازه می دهد تا از منفذهايی به بيرون راه پيدا کرده و خود را به سطح زمين برسانند.
در خود خاک رس زير زمين هم درزهايی می تواند ايجاد شود که سبب فرار مواد راديو اکتيو مدفون شده شود.
اين ها فقط دو نمونه ممکن و بارزی هستند. اگر کسی عقيده من را در اين باره بپرسد، خواهم گفت: که حتی جرات نمی کنم به آن بيانديشم.»

خطر و زيان ناشی از «بازسازی» (در ايران واژه احيا به کار برده می شود ـ م)، نگهداری و انبار کردن زباله های اتمی چه در سطح و چه زير زمين باشد، به هيچ عنوان قابل چشم پوشی نيست. يعنی آنکه انبار کردن زباله ها، تضمينی برای عدم تابش اشعه های مضر در آينده نيست. مهم تر آنکه، اين کار مستلزم مديريتی آگاهانه و در عين حال پر هزينه، در طی قرن ها و يا حتی هزاره ها خواهد بود.
کمال ساده انگاری است اگر فکر کنيم زباله های اتمی را به طور مطمئن می توانيم به مدت ۲۴۰۰۰۰ سال انبار کنيم! اگر مسئله ای برای ۶۸۰۰ نسل آتی بشر پيش بيايد، چه کسی مسئوليت آن را عهده دار خواهد شد؟ چه نوع زنگ خطری را می توان ابداع کرد (چيدن تمهيد) که برای اين دوران بس طولانی کارا و دقيق باشد؟ چه کسی هزينه سنگين ناشی از تامين امنيت حوزه های بازسازی و انبار کردن زباله ها را بر دوش خواهد گرفت؟

هيچی نشده، هم اکنون با مشکلات بزرگ انبار سازی زباله ها توسط شرکت Belgoprocess در شهرک Dessel روبرو هستيم.
در آغاز ۲۰۰۳، در ميان بشکه های حاوی زباله ها، تعدادی يافت شدند که نواقصی در آن ها مشاهده شد ( خراب شدن تدريجی بشکه ها، بد بسته بندی شدن آن هاو تراوش و چکيدن مواد شيميايی آسفالت مانندی که برای روکش و پوشانيدن زباله ها به کار می رود و ...).
از ميان ۲۹۶۷۲ بشکه زباله های از نوع راديو اکتيو ضعيف بازرسی شده توسط ONDRAF، از آن تاريخ ببعد، ۱۰۴۱۴ بشکه با برنامه های پيش بينی شده، مطابقت نکرده و خوانايی ندارد. علاوه بر آن، ۱۶۳۲۱ بشکه زباله اتمی با راديو اکتيو های متوسط در Dessel انبار شده اند که عبارت است از ارثيه ای که غنی سازی کارخانه Eurochimic که در سال ۱۹۷۴ خودش را ورشکست اعلام نموده و کرکره ها را پائين کشيد، بر جای مانده است. مواد حاوی ۸۲ بشکه از زباله های موجود در چهار مخفی گاه زبر زمينی شرکت Belgoprocesse، در حال ريزش و فرّار هستند و بايد دوباره بسته بندی و بازنگری شوند.
چه تکنولوژی در بلژيک برای دوباره بسته بندی دراز مدت اين زباله ها وجود دارد؟ قيمت اين کارها چقدر خواهد شد و چه کسی آن را خواهد پرداخت ؟
تا کنون بسياری از اين پرسش ها بی پاسخ مانده اند.

کادر I
استحاله و تغيير و تبديل

چشم و چراغ و تمام اميد هواداران انرژی اتمی به استحاله می باشد. کيمياگران و خنياگران دوران پيشرفته بشريت
می خواهند با تغييراتی در ايزوتوپ های راديو اکتيو، ان ها را به ايزوتوپ هايی با عمر کوتاه تبديل کنند. از مدت ها پيش در بين اين جماعت، کلمه استحاله مد روز و ورد زبانشان شده است. اما تکنولوژی و علم و صنعت با آن هم خوانی ندارد.
اولين مشکل از ناهمگونی و بی شباهتی زباله های اتمی نسبت به هم ناشی می شود.
در واقع شکل های گوناگونی از انواع ايزوتوپ های زباله های اتمی يافت می شود که بايد هر کدام در نوع خاص خودش نگهداری و پالايش شود، امری که باعث می شود تا با دقت زياد کار جدا سازی زباله ها را انجام داده و آن ها را در بخش های مختلف دسته بندی و تقسيم بندی کرد.
عمل استحاله در مورد بعضی از ايزوتوپ ها ممکن است اما در باره همه آن ها صادق نيست. به علاوه، کاربرد اين تکنيک به قدری گران است که از لحاظ اقتصادی اصلا مقرون به صرفه نيست.
پس از سال ها کارهای پژوهشی و تخصيص يارانه دولتی قابل چشم گيری در اين باره، دانش بشری هنوز يک راه چاره اساسی برای استحاله و تبديل زباله های اتمی به زباله های کم خطر و يا قابل «بازساز» نکرده است.
الکترابل حاضر نيست که برای عمل استحاله زباله های اتمی توليدی خودش، کوچکترين هزينه ای بکند.

زير نويس ها

۳ : « نيمه عمر» اشعه های هسته ای موجود در زباله های راديو اکتيو، شامل مدت زمان لازمی است که فعاليت های آن ها به نصف کاهش پيدا می کند.
۴ : بايد مقدار فعلی ۳۰۰۰۰ متر مکعب زباله انبار شده در Olen که از ساختن راديوم توسط شرکت MHO بر جای مانده است، به اين رقم افزوده شود.