هزینه‌های غیر شفاف یک انتخابات: حدود یک میلیارد دلار، مجید محمدی

برای درک وضعیت هزینه‌های تبلیغاتی انتخابات دهم ریاست جمهوری باید به سه مقوله‌ی متفاوت اشاره کرد:

اضافه کردن حقوق‌های کارمندان و بازنشستگان، پرداخت مطالبات به عقب افتاده، و پرداخت‌های دولتی دیگر در آستانه‌ی انتخابات یا در دوره‌ی تبلیغات انتخاباتی (سهام عدالت به پنج میلیون روستایی به میزان 400 میلیارد تومان، دادن چک مسافرتی و اضافه حقوق به برخی از کارکنان دولت مثل کارکنان وزارت خارجه، پرستاران و معلمان و چک پول به دانشجویان، پرداخت حقوق نیروهای حق التدریس، پرداخت سکه به کارکنان یک بیمارستان، توزیع بن‌های پنجاه هزار تومانی به مستمری بگیران کمیته‌ی امداد، پرداخت پول به طلاب، و غیره) که باید آنها را جزئی از هزینه‌های انتخاباتی دولت احمدی نژاد به حساب آورد؛ بنا به برخی تخمین‌ها دولت حدود پنج میلیارد دلار را نگاه داشته بود تا در آستانه‌ی انتخابات توزیع کند؛

استفاده‌ی غیر قانونی از امکانات دولتی برای تبلیغات انتخاباتی (قرار دادن سایت‌ها، روزنامه‌ها و رادیو تلویزیون دولتی در اختیار یک نامزد و توزیع رایگان آنها، استفاده از امکانات سپاه برای از کار انداختن سایت‌های اینترنتی نامزدهای مخالف دولت، اعزام نیروهای دولتی و نظامی و شبه نظامی به گردهمایی‌های انتخاباتی با امکانات دولتی، اعزام کارکنان شرکت‌های تولیدی دولتی در ساعت اداری به گردهمایی‌ها با استفاده از امکانات شرکت‌ها، استفاده از اماکن عمومی برای جلسات مربوط به طراحی استراتژی و تبلیغات انتخاباتی یک نامزد ریاست جمهوری، و حضور کارکنان دولت در ساعات اداری در ستادهای انتخاباتی، استفاده از هواپیما و دیگر وسایط نقلیه‌ی دولتی برای سفرهای انتخاباتی توسط رئیس جمهور)؛ وهزینه‌هایی که برای تبلیغات نامزدهای انتخابات شده است، چه یک نامزد خود آنها را خرج کرده باشد و چه دیگران برای او خرج کرده باشند (این که یک نامزد بگوید خود ستاد انتخاباتی ندارد او را از هزینه‌ کردن برای انتخابات مبرا نمی دارد.) برای مورد سوم باید به فهرستی از هزینه‌هایی که هر چهار نامزد داشته‌اند رجوع کرد. اما به دلیل غیر شفاف بودن فضای سیاسی در ایران و عدم ارائه‌ی فهرست هزینه ها از سوی آنان، تنها باید به حدس و گمان‌های نزدیک به واقعیت و بهره گیری از شواهد موجود اکتفا کرد.

هزینه ها از کجا و چگونه تامین می شوند

هزینه‌ی انتخابات در ایران از اموال شخصی هیچ کسی از جمله نامزدها تامین نمی شود. هیچ کس پولی را که با عرق جبین به دست آمده باشد را در این مورد هزینه نمی کند. عصر پرداخت پول برای رضای خدا و خلق سال‌هاست که در ایران به پایان رسیده است و در ایران نیز همانند دیگر جوامع سرمایه داری کسب و نگه داری پول به یک ارزش تبدیل شده است. همچنین بر خلاف سال‌های 1357 تا 1367 یعنی سال‌های انقلاب و جنگ دیگر کسی به نحو مجانی در فعالیت‌های سیاسی مستمر مربوط به مبارزات انتخاباتی و حتی حضور بر سر صندوق‌ها در روز رای گیری کار نمی کند. نویسنده‌ی این یاداشت در حدود سی سال است که تحولات سیاسی و یک بی یک همه‌ی انواع انتخابات را در ایران از نزدیک دنبال کرده و بجز در سال‌های ابتدایی جمهوری اسلامی و رقابت شدید میان گروه‌ها در سال‌های 1357 تا 1360 به هیچ موردی از کمک افراد به ستادها برنخورده ام. نامزدهای انتخابات به هیچ وجه برای جمع آوری اعانه مستقیما به مردم رجوع نمی کنند. از سال 1360 به این سو خبری از باز شدن حساب بانکی برای کمک‌های مردمی به چشم نخورده است. دولت نیز بجز در اختیار گذاشتن زمان پخش رادیویی و تلویزیونی هیچ بودجه‌ای برای این تبلیغات اختصاص نمی دهند. بدین ترتیب تنها راهی که می ماند تامین مالی از طریق زد و بندهای سیاسی و رابطه‌ی مستقیم اما غیر شفاف قدرت و ثروت است.

هزینه‌های انتخابات را البته مردم به طور مستقیم و غیر مستقیم می پردازند: مستقیم از طریق در اختیار گذاردن تریبون رادیو و تلویزیون و دیگر رسانه های دولتی و عمومی به نحو مساوی یا غیر مساوی برای ارائه‌ی برنامه‌ها و معرفی خود، و غیر مستقیم از طریق رانت‌هایی که دولت در اختیار افرادی خاص قرار می دهد و آنها در زمان انتخابات بخشی از آن را هزینه‌ی تامین کنندگان منافع آنها می کنند. به عنوان مثال بخش عمده ای از هزینه‌ی انتخابات دور دوم ستاد احمدی نژاد را آن دسته از وارد کنندگان (شکر، ماشین آلات و تلفن موبایل ) پرداختند که با تغییر و بالا و پایین کردن تعرفه‌ها صاحب صدها میلیارد تومان شدند. میر حسین موسوی در یکی از مناظره‌ها به این امر اشاره کرد. پیمانکارانی که طرح‌های بزرگ دولتی را در بسیاری از موارد بدون ترتیبات مزایده و مناقصه به خود اختصاص می دهند از جمله‌ی دیگر تامین کنندگان مالی نامزدها هستند. مسیر دیگر تامین هزینه‌ها واگذاری منابع عمومی و طبیعی مثل جنگل‌ها، زمین‌های موات و کارخانه ها و شرکت ها . و مستقلات عمومی به قیمت بسیار ارزان به نزدیکان مقامات است که آنها نیز در مقابل در زمان انتخابات لطف آنها را جبران می کنند. موسسات غیر انتفاعی که حساب مالی آنها به طور شفاف به عموم عرضه نمی شود نیز تامین کنندگان بخشی از این هزینه‌ها هستند. به عنوان مثال بنا به گفته‌ی کروبی دانشگاه آزاد در این انتخابات بخشی از هزینه‌های ستاد انتخاباتی موسوی را تامین کرد.

نحوه‌ی تامین هزینه‌ها بخوبی علت عدم شفافیت در بیان منابع هزینه‌های تبلیغاتی را توضیح می دهد. هزینه‌های انتخابات در ایران مورد بسیار روشنی از فساد اقتصادی و رابطه‌ی تنگاتنگ آن با قدرت سیاسی است. در هزینه‌های انتخاباتی انحصار قدرت و ثروت ناشی از آن دست در دست یکدیگر می دهند تا به تداوم نظام استبدادی و اقتدارگرا یاری رسانند. مطبوعات ایران نمی توانند به نحو مستقل به گزارش دهی از این موضوعات بپردازند یا اصولا حق حیات ندارند چون ممکن است به تحقیق در این امور بپردازند و فضای عمومی را از این جهت شفاف سازند. همچنین در ایران هیچ قانونی برای ملزم کردن نامزدها برای بیان و ارائه‌ی نحوه‌ی تامین هزینه‌های خود یا گذاشتن محدودیت برای جمع آوری منابع و کاستن تاثیر رابطه‌ی ثروت با قدرت وجود ندارد.

امکانات چگونه هزینه می شوند؟

هزینه‌های تبلیغاتی در این دوره شامل بودند بر 1) هزینه‌ های جاری ستادهای انتخابات، 2) ارسال پیامک، 3) تبلیغات کاغذی، 4) چاپ و نصب تبلیغات پارچه‌ای، 5) کارناوال ها، 6) نیروی انسانی، 7) ساختمان ستادها (بدون در نظر گرفتن هزینه‌ی استفاده از اماکن عمومی برای گردهمایی‌ها مثل ورزشگاه‌ها، مساجد، دانشگاه‌ها، مصلی که از جیب مردم پرداخت شده اند)، و 8) حمل و نقل افراد به گردهمایی‌ها. ستاد تبلیغاتی احمدی نژاد در همه ی این اقلام با ظرفیت کامل عمل کرده است. تشکیلات حزب پادگانی رهبری به خوبی سراسر کشور را برای حمایت از احمدی نژاد پوشش داد. نخست نگاهی به هزینه‌های ستاد احمدی نژاد بیندازیم.

بر طبق گزارش سایت تابناک، تعداد 750 ميليون پيامک در اندازه‌هاي مختلف از سوي ستاد احمدي‌نژاد ارسال شده است که با احتساب تعداد حروف متوسط آن، هزينه هر پيامک 15 تومان برآورد مي‌شود (مجموعا حدود 11 میلیارد تومان). همچنين با در نظر گرفتن حدود 65 ميليون قطعه انواع تبليغات کاغذي شامل پوستر، بروشور و نشريه و هزينه‌ی چاپ هر قطعه به طور متوسط حدود 150 تومان و هزينه توزيع 70 تومان به رقم حدود 14 میلیارد تومان می رسیم. در چاپ و نصب تبلیغات دپارچه‌ای در25 استان کشور، در هراستان به طور متوسط 10هزار بنر چاپ و نصب شده است و در 5 استان بزرگ کشور یعنی تهران، اصفهان، خراسان رضوي، فارس و آذربايجان شرقي نيز حدوداً 30 هزار تبلیغ پارچه‌ای تهيه و نصب شده است که با احتساب هزينه چاپ و داربست هر تبلیغ پارچه‌ای به طور متوسط 100هزار تومان به رقم 4 میلیارد تومان می رسیم. در بخش کارناوال‌هاي انتخاباتي نيز با توجه به اين که خودروهاي اجاره شده از سوي ستاد احمدي‌نژاد بدون احتساب هزينه راننده و بنزين برابر با يک ميليون و دويست هزار تومان براي 15 روز کرايه شده و 800 هزار تومان نيز بابت هزينه بنزين و راننده پرداخت شده که با اين حساب، هزينه هر خودرو با راننده در 15 روز برابر با 2 ميليون تومان بوده است (مجموعا 100 میلیارد تومان برای 50 هزار خودرو، به ويژه تاکسي که در 600 شهر و 5 کلان شهر 14 ساعت در روز در حال تردد بودند). در بخش هزينه‌هاي انساني نيز علاوه بر نيروهاي داوطلب، حدود 30هزار نفر در 400 شهر عادي و 20هزار نفر در 5 کلانشهر از ميان دختران و پسران براي سه هفته استخدام شده‌اند که به طور متوسط به هر فرد يک ميليون تومان پرداخت شده است (مجموعا 50 میلیارد تومان). خودروها و نيروي انساني به کار گرفته شده شباهتي به تیپ‌های بسیجی و موتور سیکلت‌های طيف احمدي‌نژاد ندارند و مشخص است که برای آنها پول پرداخت شده است. هزينه کرايه ساختمان براي ستادهاي انتخاباتي احمدي‌نژاد در کل کشور نيز که با اجاره حدود 7500 ساختمان در 600 شهر و کلانشهر تأمين شد، به طور متوسط برابر با 5/4 ميليون تومان براي هر ساختمان است (حدود 24 میلیارد تومان). همچنين به طور متوسط، مبلغ 5ميليون تومان تنخواه براي هزينه‌هاي جاري ستادها شامل غذا و تجهيزات به هر ستاد اختصاص يافت (مجموعا 40 میلیار تومان برای حدود هشت هزار ستاد) . در بخش هزينه‌هاي حمل‌ونقل با توجه به انتقال هواداران احمدي‌نژاد از شهرها و روستاهاي کوچک به مراکز استان جهت ميتينگ‌هاي انتخاباتي و انتقال بخشي از هواداران به تهران جهت حضور در برنامه‌ها، به طور متوسط در طول يک ماه تبليغات صورت گرفته در هر روز در هر استان، 3هزار نفر جا به جا شده‌اند که به طور متوسط مبلغ 12هزار تومان جهت هزينه رفت و برگشت و غذا برای آن‌ها هزينه شده است (مجموعا به طور متوسط 9 هزار نفر-روز در هر استان که بالغ می شود بر حدود 30 میلیارد تومان).

احمدي‌نژاد در مناظره با مهدي کروبي، هزينه‌هاي تبليغاتي وي را صدميليارد تومان اعلام کرد، در حالي که تبليغات کروبي فاقد هزینه های پیامک و کارناوال و حمل و نقل مردم از روستاها به شهرهای بزرگ بوده و در ساير رديف‌ها، هزينه وي نيز کمتر از يک سوم احمدي‌نژاد است. بنابراين اگر عدد اعلام شده از سوی احمدي‌نژاد در مناظره ملاک قرار گيرد هزينه‌هاي تبليغاتي احمدي‌نژاد حدود دویست و هشتاد ميليارد تومان خواهد شد. همچنین هزینه‌های موسوی نیز فاقد پیامک و کارناوال و حمل و نقل افراد از روستاها به شهرها بوده است. بنا براین با فرض برابری با احمدی نژاد در دیگر اقلام، هزینه‌ی تبلیغاتی موسوی حدود 140 میلیارد تومان خواهد بود. با فرض برابری هزینه‌های محسن رضایی با کروبی که تقریبا در یک سطح به تبلیغات پرداختند، برای وی نیز باید حدود یک صد میلیارد تومان در نظر گرفت. بدین ترتیب جمع هزینه های چهار نامزد بالغ خواهد شد بر 680 میلیارد تومان. در این ارقام هزینه‌‌ی ساخت دو فیلم تبلیغاتی نیم ساعته که باید فراتر از 300 میلیون تومان برای هر یک از نامزدها باشد در نظر گرفته نشده است.همچنین امکانات دولتی و اماکن عمومی استفاده شده در این هزینه ها لحاظ نشده است.

بر اساس میانگین تعرفه‌های بازرگانی تلویزیون دوتی ایران هزینه‌ی یک ساعت زمان پخش تلویزیونی در ساعات پر بیننده حدود یک و نیم میلیارد تومان است (متوسط 400 هزار تومان برای هر ثانیه). این رقم برای رادیو در حدود 500 میلیون تومان است (متوسط 140 هزار تومان برای هر ثانیه). هر یک از نامزدها در این دوره ساعت‌ها تبلیغ رادیویی و تلویزیونی داشتند که مجموعا به دهها ساعت بالغ می شود. زمان پخش برنامه های تبلیغی تلویزیونی در مجموع 25ساعت (شش ساعت مناظره، چهار ساعت برنامه‌ی تبلیغی، سه ساعت گفتگو، چهار ساعت پاسخ به کارشناسان، دو ساعت مصاحبه‌های شبکه‌ی با چهار نامزد، و شش ساعت برنامه‌‌های شبکه‌ی جام جم برای آنها) و زمان برنامه‌های رادیویی در مجموع 32 ساعت (مجموعه‌ی شبکه‌های رادیویی). میزان هزینه‌ی زمان این شبکه‌ها در حدود 54 میلیارد تومان است.

اگر به ارقام فوق هزینه‌های مسافرت رئیس جمهور با هواپیمای اختصاصی دولتی به استان‌های مختلف و تاسیسات عمومی برای برگزاری میتینگ‌ها، حضور کارکنان دولت و شرکت‌های دولتی (مثل سایپا) در وقت اداری و کاری در گردهمایی‌ها و دهها مورد دیگر از استفاده از امکانات دولتی و عمومی را بیفزاییم به رقمی در حدود یک میلیارد دلار می رسیم. بدین ترتیب بدون احتساب پرداخت‌های دولت در دوره‌ی انتخابات، هزینه‌های این انتخابات حداقل سرنوشت یک میلیارد دلار از حدود سیصد میلیارد دلار درآمد نفتی در دوره‌ی احمدی نژاد را روشن می کند. بدین ترتیب، ایران به عنوان کشوری که ثروت و درآمدهایش اصولا با ایالات متحده قابل مقایسه نیست و درآمد سرانه‌ی مردمش کمتر از یک دهم مردم امریکاست در یک انتخابات تقریبا به اندازه‌ی هزینه‌ی انتخابات ریاست جمهوری سال 2008 در این کشور هزینه می کند.

- این مطلب در سایت انستیتوی گزارشگری جنگ و صلح منتشر شده است.

*مجید محمدی، استاد دانشگاه و پژوهشگر مسائل ایران، بیش از سی کتاب در حوزه‌های جامعه شناسی دین، جنبش های اجتماعی و اسلامگرایی منتشر کرده است، از جمله دین شناسی معاصر، بر بامهای آسمان، سر بر آستان قدسی و دل در گرو عرفی، دین علیه ایمان، لیبرالیسم ایرانی و راه دشوار اصلاحات.