روابط روسيه و ايران در چنبره "سرمای زمستانی"، تابناک

«آينده روابط ما چندان چنگی به دل نمی‌زند؛ با توجه به اين که به زودی گزارش شديدتری از سوی مدير کل آژانس بين‌المللی انرژی اتمی درباره ايران ارايه خواهد شد؛ تهران همچنان به حمايت خود از گروه‌هايی مانند «حزب‌الله» لبنان، «حماس» و «جهاد اسلامی» فلسطين ادامه می‌دهد و ...ضمنا اوضاع به خاطر نبود پايه‌های مستحکم اقتصادی ميان دو کشور و برداشت منفی از مواضع مسکو از سوی اپوزيسيون ايران، بيش از پيش بغرنج می‌شود...»
نوزدهم ژانويه سال ۲۰۱۰ اتفاق مهمی رخ داد که می‌توان آن را نشان از «سرمای زمستانی» خاص در روابط ميان مسکو و تهران قلمداد کرد.

به گزارش «تابناک»، خبرگزاری «ريانووستی» در مقاله‌ای به قلم «ولاديمير يفسيف»، کارشناس ارشد مرکز امنيت بين‌المللی انستيتوی اقتصاد جهانی و روابط بين‌المللی آکادمی علوم روسيه، با بيان موضوع بالا می‌نويسد: در آن روز، مسئولان ايرانی با اشاره به ارايه نکردن بموقع اسناد از پرواز هواپيمای ترابری حامل شکاری «سوخوی-۲۷ اس کا ام» به مقصد بحرين که می‌خواست از راه حريم هوايی ايران گذر کند، جلوگيری کردند. در اثر اين کار شرکت اين جنگنده روسی در نمايش‌های نخستين نمايشگاه بين‌المللی هوايی بحرين -۲۰۱۰ در معرض ناکامی قرار گرفت. ممکن بود که اين مسأله را يک سوء تفاهم در روابط عمده روسيه ـ ايران ارزيابی کنيم؛ اما تحليل روابط اين دو در شش ماه گذشته، عکس آن را ثابت می‌کنند.

نخستين کليد در سردی روابط در اواسط ژوئن سال ۲۰۰۹ زده شد، زمانی که در ايران انتخابات رياست جمهوری برگزاری گرديد. ساکنان تهران و برخی از شهرهای ديگر که از نتايج اعلام شده انتخابات ناراضی بودند، اقدام به برگزاری تظاهراتی کردند و چند روز پس از آن در «يکاترينبورگ» اجلاس سران سازمان همکاری‌های شانگهای برگزار شد.
محمود احمدی نژاد، رئيس‌جمهور ايران به عنوان رئيس‌جمهور کشور ناظر در اين سازمان به اين اجلاس دعوت شده و همين مسأله طرف روسی را در وضعيت دشواری قرار داد و وادار ساخت که پيروزی وی را در انتخابات تبريک بگويد، در صورتی که انتخابات ايران، هنوز از سوی مراجع نظارتی تأييد نهايی نشده بود. همين مسأله بلافاصله مسکو را آماج شديدترين انتقادات از سوی اپوزيسيون ايران قرار داد. مقامات روسيه اين کار را صرفا به اين خاطر انجام دادند که در آينده ماهيت معتمدانه روابط به ويژه در زمينه حساسی مانند تسليحاتی و انرژی اتمی حفظ شود.

در ادامه اين مقاله آمده است: اتفاق ناخوشايند ديگر در اواخر سپتامبر رخ داد؛ زمانی که دميتری مدودف رئيس‌جمهور روسيه از همتای آمريکايی خود، خبر راه‌‌اندازی محرمانه کارخانه جديد غنی سازی اورانيوم «فردو» در حومه قم را دريافت کرد. اين مسأله کاملا اعتماد روسيه را که در دورانی طولانی جمهوری اسلامی را از شر تحريمات شديد از سوی شورای امنيت نجات داده بود(!!) و همچنين به همکاری‌های خود با ايران در زمينه انرژی اتمی صلح آميز به رغم فشار شديد از سوی غرب ادامه داده بود، نسبت به برنامه هسته‌ای ايران سلب کرد. به همين خاطر، دميتری مدودف، مجبور شد که با امکان اعمال تحريمات جديد عليه جمهوری اسلامی ايران موافقت کند.

اما تا آن زمان، وی به جامعه جهانی پيشنهاد کرد که سيستم مشوق‌هايی را ايجاد کنند که اجازه دهد مسأله استفاده از انرژی هسته‌ای در اهداف صلح آميز از يک سو و عدم ايجاد سلاح هسته ای از سوی ديگر حل شود.

اوضاع وخيم پديد آمده در روابط روسيه و ايران را می‌شد در اواخر اکتبر با موافقت گروه «۱+۵» برای انجام مذاکرات با ايران از ميان برد. پيش از اين چنين مذاکراتی صورت نگرفته بود و هماهنگی مواضع توسط خاوير سولانا، کميسر عالی اتحاديه اروپا در امور سياست خارجی و امنيت انجام می‌شد. همه اين مسائل روند مذاکراتی را طولانی کرده بود، به ويژه با توجه به انعطاف ناپذيری ايران در مسأله هسته‌ای. نخستين جلسه مذاکرات ۱+۵ با ايران روز اول اکتبر سال ۲۰۰۹ در ژنو برگزار شد. اگر چه در آن ديدار ايران متقاعد نشد که راه‌اندازی کارخانه دوم غنی سازی اورانيوم را متوقف کند اما در هر حال، می‌توان گفت که نتيجه مذاکرات مثبت بود.

نخست اين که تهران برای انجام بازرسی اين مرکز موافقت کرد. دوم آن که تصميم گرفته شد که مذاکرات ادامه يابند که اجازه داد در جريان ديدار روز ۲۱ اکتبر وين با حضور نمايندگان آژانس بين‌المللی انرژی اتمی، ايران، فرانسه، روسيه و آمريکا بسته پيشنهادی درباره ارتقای غنای اورانيوم کمک غنی شده تهران در خارج از کشور توافقاتی شود.

ريانووستی افزود: به نظر می‌رسد، مسکو اميدوار بود در ماه اکتبر همکاری‌های فنی ـ نظامی با تهران فعال خواهند شد و به صدور پنج گردان مجموعه‌های پدافند موشکی ميان‌برد و دور برد «اس-۳۰۰» منجر خواهد شد. قرارداد تحويل اين سيستم‌ها چند سال پيش بسته شده بود؛ اما بنا به دلايل سياسی به اجرا درنيامد. موافقت تهران برای خروج بخش اعظم اورانيوم غنی شده با غلظت پايين خود به خارج، زمينه مساعدی را در عرصه بين‌المللی پديد می‌آورد که برای اجرای اين قرارداد لازم بود.

اما جمهوری اسلامی از اجرای اين معامله سودآور به خاطر حفظ ذخاير اورانيوم خود طفره رفت که در صورت ارتقای غنای آنها، می‌توان بيش از شصت کيلوگرم اورانيوم نظامی به دست آورد (برای توليد يک بمب هسته ای ۲۵ کيلوگرم از چنين اورانيومی کافی است).

به علاوه تهران عملا بی‌اعتمادی به مسکو را نشان داد که پذيرفته بود، اورانيوم کم غنای خود را تحت حفاظت آژانس نه به روسيه بلکه به ترکيه بفرستد. در همين حال ايران شرايط جديد خود را مطرح نمود که اجرای اين طرح را هم شديدا با مشکل مواجه نمود. از جمله جمهوری اسلامی بر خروج دو مرحله ای اورانيوم با غنای پايين خود و همزمان دريافت ميله‌های سوختی اصرار می‌ورزد. سپس به صورت قاطعانه‌ اعلام شد که امکان چنين مبادله‌ای تنها در خاک ايران امکان پذير است. چنين موضع شديدی از سوی ايران، مسکو را وادار ساخت که روز ۲۷ نوامبر ۲۰۰۹ از قطعنامه شورای حکام آژانس بين‌المللی انرژی اتمی حمايت کند که بر پايه آن، عدم اطلاع رسانی به آژانس درباره احداث کارخانه جديد غنی سازی با تعهدات تهران در قبال مفاد الحاقی به توافقات با آژانس بين‌المللی انرژی اتمی درباره ضمانت‌های همه جانبه مغايرت می‌کند.

اين گزارش اضافه می‌کند: تنش‌ها در روابط ميان روسيه و ايران در ماه دسامبر تشديد شد. در آن زمان رئيس‌جمهور ايران در سخنانی تحريک‌آميز اشاره کرد که می‌خواهد به «بان کی مون»، دبير کل سازمان ملل متحد نامه بنويسد و در آن از وی درخواست کند که غرامت آسيب‌های وارده به ايران در جريان اشغال اين کشور در زمان جنگ جهانی دوم بازگردانده شود. وی نه تنها خواستار دريافت غرامت از واشنگتن و لندن بلکه از مسکو هم شده است..
بارها مسائل مشابهی که از سوی مقامات ايرانی درباره ديرکرد در تاريخ پايان احداث نيروگاه اتمی بوشهر و يا درباره ديرکرد در ارايه سيستم‌های پدافند موشکی «اس-۳۰۰» اعلام شده را نيز بايد به آن اضافه کرد.

بدين ترتيب، «سردی زمستانی» در روابط روسيه‌ - ايران، بيش از پيش شدت می‌گيرد. اين مسأله را می‌توان محصول منطقی شراکت «محتاطانه» و انعطاف ناپذيری و گاه نيز سياست‌های تحريک آميز رئيس‌جمهور کنونی ايران دانست.

«يفسيف» در ادامه می‌نويسد: آينده روابط ما چندان چنگی به دل نمی زند. با توجه به اينکه به زودی گزارش شديدتری از سوی «يوکيا آمانو»، مدير کل آژانس بين‌المللی انرژی اتمی درباره ايران داده خواهد شد؛ تهران همچنان به حمايت خود از گروه‌های مانند «حزب‌الله» لبنان، «حماس» و «جهاد اسلامی» فلسطين ادامه می‌دهد و از سوی ديگر، می‌توان به نقش خاص ايران در حل مسائل عراق، افغانستان، لبنان و يمن اشاره کرد. ضمنا اوضاع به خاطر نبود پايه‌های مستحکم اقتصادی ميان دو کشور و برداشت منفی از مواضع مسکو از سوی اپوزيسيون ايران بيش از پيش بغرنج می‌شود.

به هر روی، نزديکی جغرافيايی دو کشور، روابط تاريخی و فرهنگی و مسائل مشترک که در برابر دو کشور قرار گرفته به طور حتم و اجتناب ناپذير به برقراری روابط شراکتی ميان روسيه و ايران در آينده منجر خواهد شد. در هر صورت اميدواريم که اين گونه شود.