ققنوس "جنبش سبز" از خاکسترهای چهارشنبه‌سوری سر برآورد، مجيد محمدی، راديو فردا

پس از راهپيمايی نمايشی و مهندسی‌شده ۲۲ بهمن رسانه‌های جمهوری اسلامی اعلام کردند که ۵۰ ميليون نفر در تظاهرات دولتی شرکت کرده‌اند و طومار جنبش سبز بسته شده است. اعتماد به نفس حکومت پس از اعدام دو جوان و سرکوب تظاهرات مخالفان در ۲۲ بهمن تا حدی بود که رژيم آزادی برخی از زندانيان سياسی را آغاز کرد تا نشان دهد کنترل کامل شرايط را در دست دارد. اما مراسم چهارشنبه‌سوری معترضان نشان داد که جنبش زنده است و نهضت ادامه دارد.

تمهيدات پيش از مراسم

پيش از مراسم چهارشنبه‌سوری شش اقدام انجام شد تا از گسترش اعتراضات در روز سه‌شنبه آخر سال جلوگيری شود: ۱) تهديدات دائمی فرماندهان نيروی انتظامی (احمدی مقدم، فرمانده نيروی انتظامی، الف، ۲۵ اسفند ۱۳۸۸)، ۲) اعلام صدور حکم اعدام برای شش تن از دستگيرشدگان روز عاشورا توسط جعفری دولت‌آبادی، دادستان تهران، ۳) فتوای آيت‌الله خامنه‌ای مبنی بر غيرشرعی و مستلزم فساد بودن چهارشنبه‌سوری، ۴) پخش جذاب‌ترين فيلم‌های سينمای هاليوود از شبکه‌های مختلف تلويزيون دولتی برای نگاه داشتن مردم در خانه، ۵) تشديد ارسال پارازيت روی شبکه‌های تلويزيونی فارسی‌زبان خارج از کشور، و ۶) ايجاد فضای امنيتی در تهران در روز سه‌شنبه‌ آخر سال با تشکيل قرارگاه مشترک نيروی انتظامی، سپاه و بسيج و اقداماتی مثل ممنوعيت تردد موتورسيکلت‌ها از ساعت دو بعد از ظهر (تابناک، ۲۵ اسفند ۱۳۸۸)، اعلام به مغازه‌ها برای تعطيل کردن در ساعات آغاز بعدازظهر، و گسيل گارد ويژه به مناطق مختلف شهر.

کاهش تاثير تهديدات

تهديدات نيروی انتظامی به سه دليل در اين مورد موثر نمی‌افتاد: ۱) تداخل معترضان و مردم کوچه و بازار که آنها را از هدف قرار گرفته شدن توسط نيروی انتظامی و لباس‌شخصی‌ها محافظت می‌کرد، ۲) انجام مراسم در صدها محله در شهرهای بزرگ و صدها شهر که عملا امکان کنترل موثر و متمرکز را از قوای قهريه سلب می‌کرد، و ۳) حضور ترقه، بمب‌های صوتی، و فشفشه و آتش در مراسم که عملا مانع ايجاد رعب و وحشت توسط نيروهای دولتی می‌شد.

کند شدن چاقوی اعدام

بازی حکومت با جان معترضان و اعلام گاه به گاه حکم اعدام با ارقام متفاوت و در مراحل متفاوت قضايی عملا از ميزان ارعاب اين گونه احکام کاسته است. حکم اعدام يا هر خشونت ديگری تا وقتی که اجرا نشده ترس‌آور است، اما وقتی در مورد تعدادی اجرا شد صرفا ميزان قساوت رژيم را اثبات می‌کند و از سطح ارعاب آن می‌کاهد.

خطای استراتژيک خامنه‌ای و مراجع دولتی

فتوای خامنه‌ای و ديگر مراجع دولت‌ساخته در مورد چهارشنبه ‌سوری و غير شرعی اعلام کردن آن (خامنه‌ای قبلا غير عقلانی بودن آن را اعلام کرده بود) يکی از بزرگ‌ترين خطاهای استراتژيک خامنه‌ای و ديگر روحانيون حکومتی در دوران اعتراضات بود. بالاخص خامنه‌ای با اين فتوا يک بار ديگر هستی سياسی‌اش را در معرض آزمايش عمومی قرار داد. با اين فتوا هر ترقه و فشفشه و آتشی که برپا شد معنای مخالفت با رژيم و خامنه‌ای را در بافت سياسی امروز پيدا کرد. در رژيمی که رهبرش فتوای غير شرعی بودن مراسمی را اعلام کرد، يکی از فرماندهان نيروی انتظامی از مردم خواست که اين مراسم را در منزل خود برپا دارند. (خانلرچی، معاون عمليات فرماندهی انتظامی، پايگاه خبری نيروی انتظامی، ۲۵ اسفند ۱۳۸۸)

مردمی که با رقص و شادی به خيابان‌ها آمدند نشان دادند که مرجعيت خامنه‌ای همانند ولايت وی ديگر برشی برای‌شان ندارد. تنها رهبرانی که به شدت مست باده‌ قدرت‌اند توهم تقليد مردم از خود را دارند و از مشاورانی خردمند محروم، می‌توانند عليه سنت‌های هزاران ساله‌ يک ملت فتوا صادر کنند. مقابله با نظر رهبران اپوزيسيون (ميرحسين موسوی و زهرا رهنورد) در برخورد مثبت با يک مراسم توجيه‌کننده‌ خطای راهبردی کسی که مدعی ولايت فقيه است نيست.

هاليوود عليه چهارشنبه‌سوری

پخش فيلم‌های اکشن هاليوودی از تلويزيون دولتی که همواره مورد اعتراض تماميت‌طلبان بوده بيش از آن که کاهش‌دهنده‌ حضور خيابانی جوانان باشد (آنها اغلب اين فيلم‌ها را قبلا در سايت‌ها ديده‌اند يا دی‌وی‌دی آنها را در اختيار داشته‌اند) معرف استانداردهای دوگانه‌ حکومت است. معترضان به خوبی با تمسک به اين رفتار نشان دادند که از نگاه حکومت هدف وسيله را توجيه می‌کند و با اتکا به هاليوود می‌خواهد به جنگ چهارشنبه‌سوری برود. تمسک به هاليوود در شب چهار‌شنبه‌سوری و نمايش ۱۱ فيلم از محصولات تجاری سينمای آمريکا دقيقا به معنای ترجيح فرهنگ غربی بر فرهنگ ملی در چالش‌های سياسی از سوی رژيم بود.

جنگيدن با آسياب‌

مراسم چهارشنبه‌سوری از آن دسته مراسمی نبود که رسانه‌های خارج از کشور آن را اعلام کرده يا مردم را به حضور در آن تشويق کرده باشند. از اين جهت تشديد ارسال پارازيت نوعی مقابله با تحويل‌دهنده پيام بود تا توليدکننده و ارسال‌کننده‌ آن. مقابله با رسانه‌های فارسی‌زبان در اين مورد همانند جنگيدن دن کيشوت با آسياب‌ها بود و متوهم بودن قوای قهريه را اثبات می‌کرد تا شجاعت و استقامت آنان را. نسبت دادن مراسم چهار‌شنبه‌سوری به استکبار جهانی از لطيفه‌هايی است که موجب شادمانی مخاطبان خواهد شد.

فضای امنيتی عليه دشمن نامشخص

فضای امنيتی در ساعات اوليه با چند ترقه و بمب صوتی در چند محله‌ تهران شکسته شد. حتی پرواز هلی‌کوپترهای نيروی انتظامی بر فراز تهران نتوانست در ايجاد رعب و وحشت موفق باشد. برخلاف ۲۲ بهمن و روزهای مراسم دولتی، شرکت‌کنندگان در مراسم هيچ محلی را برای گردهمايی اعلام نکرده بودند، بلکه همه جای ايران محل گردهمايی بود. با آغاز ساعات شب و آمدن صدها هزار نفر به خيابان‌ها و ميادين شهرها، نيروهای انتظامی و نظامی و شبه‌نظامی مجبور به رها کردن خيابان‌ها و رفتن به پايگاه‌های خود شدند. در بسياری از شهرستان‌ها اصولا نيروهای دولتی به ميدان آورده نشدند تا کمتر موجب تحريک مردم شوند. در مناطقی که نيروهای انتظامی و امنيتی و شبه‌نظامی وارد عمل شدند صدای الله اکبر و مرگ بر ديکتاتور اوج گرفت و عکس‌های خامنه‌ای به آتش کشيده شد. در صورت عدم مداخله احيانا معترضان به چالش کشيدن رژيم با حضور خويش در خيابان اکتفا می‌کردند.

تراژدی جايگزينی

علاوه بر تمهيدات پيش از مراسم، در حين آن نيز اقداماتی صورت گرفت. در برخی از شهرها نيروهای بسيجی برای مقابله با چهارشنبه‌سوری به مراسم سينه‌زنی و نوحه‌خوانی روی آوردند تا تنها نفی‌کننده نباشند، بلکه با فرهنگ مذهبی به جنگ فرهنگ عامه و ملی بيايند. اين عمل در بافت شب چهارشنبه‌سوری و پس از آن که ماه محرم و صفر تمام شده و گذشته است بيشتر به يک تراژدی- کمدی سياسی شباهت داشت تا نمايش قدرت نيروهای حامی فرهنگ رسمی حکومتی.