فاطمه کمالی، همسر عمادالدين باقی ساعاتی پيش از سال نو: چرا زندانيان سياسی - عقيدتی از مرخصی محروم‌اند؟ کمپين بين المللی حقوق بشر

خانم فاطمه کمالی احمدسرايی همسر آقای عمالدين باقی زندانی عقيدتی و بنيان گذار دفاع از حقوق زندانيان که حکم ۷ سال زندان و ۵ سال محروميت از حقوق مدنی و رسانه ای و سياسی را در دست دارد و هم اکنون در زندان اوين دوران محکوميت خود را به سر می برد به کمپين بين المللی حقوق بشر در ايران گفت که دادستانی تهران با درخواست خانواده برای اعطای مرخصی به وی در ايام سال نو (نوروز) خودداری کرده است. او به کمپين درخصوص پاسخ دادستانی گفت: « تنها راه ممکن برای پيگيری خانواده ها، دادستانی تهران است که اعلام کردند با مرخصی او مخالفت شده است و وقتی پرسيديم چرا، دفتر دادستانی گفتند اينگونه تشخيص داده اند و توضيح ديگری ندادند.»

فاطمه کمالی در اين مصاحبه علاوه بروضعيت سلامت، ملاقات های هفتگی، احضارهای خانواده به موضوعاتی همچون دغدغه ها وفعاليت های اين زندانی سياسی و خدماتی که در حوزه ترويج فرهنگ حقوق بشر و دفاع از حقوق زندانيان سياسی طی سالهای گذشته انجام داده است. سخن گفته است. گفت وگوی کمپين را خانم کمالی همسر عمادالدين باقی در زير می خوانيد:

کمپين: به نظر شما دليل مرخصی ندادن به بسياری از زندانيان سياسی و ازجمله آقای باقی چيست؟

فاطمه کمالی: ظاهرا می‌گويند پس از هدفمندی يارانه‌ها می‌خواهند مرخصی‌ها را هم هدفمند کنند. ما البته متوجه منظور ايشان نشديم اگر منظور اين است که متناسب با تنبه افراد مرخصی داده می شود با اين معيار هم فکر می‌کنم داستان مرخصی باقی از نظر آقايان روشن باشد، قبل از اين هم دادستان از بخشنامه‌ای درباره مرخصی زندانيان خبر داده که در آن زندانيان امنيتی از مرخصی محروم شده‌اند و به نظر می رسيد در اين باره مطلق سخن گفته اند.

نمی‌دانم منظور از زندانی امنيتی چيست. زندانی امنيتی در عرف حقوقی و قانونی به زندانيانی گفته می‌شوند که امنيت ملی را از راه‌هايی مانند اقدام مسلحانه يا جاسوسی به خطر انداخته باشند و به اقدامات افرادی چون باقی نمی تواند اطلاق شود که همواره ابزار کارش قلم و کاغذ و رسانه بوده است و قانون نيز حق آزادی بيان، قلم و مطبوعات و تشکل ها را هرچند منتقدانه باشد به رسميت شناخته است. علاوه بر اين ها قانون بايد به نفع متهم تفسير شود نه اينکه بخشنامه ای کلی اين حق زندانيان را به چالش بکشد و اگر قانون گفته است دادستان می تواند با مرخصی برخی زندانيان مخالفت کند، اين استثناء تبديل به قائده شود و با يک بخشنامه کلی با مرخصی همه آنان مخالفت شود.

کمپين: اتهامات آقای باقی چيست؟

فاطمه کمالی: آقای باقی در حال حاضر دو اتهام دارد. اول، اتهام مربوط به تاسيس انجمن دفاع از حقوق زندانيان و دوم، گفتگو با مرحوم آيت‌الله منتظری. هر دو اينها فعاليت‌هايی مدنی بودند و اصولا اتهام امنيتی نيست. در جهان امروز در بدترين حالت اين نوع اتهامات را جرم سياسی می‌دانند که در قانون اساسی جمهوری اسلامی هم برای آن حضور هيات منصفه پيش‌بينی شده است. ظاهرا مجلس ششم قانون جرم سياسی را تدوين و تصويب کرد اما شورای نگهبان آن را رد کرد و حتی قانون هيات منصفه را هم معطل گذاشته‌اند. در هر حال پس از گذشت ۳۳ سال از انقلاب ايران هنوز جرم سياسی تعريف نشده است. آيا زندانيان سياسی و خانواده های آنان بايد تاوان اين کم کاری را بدهند؟ البته در جهان مدرن چيزی به نام جرم سياسی هم وجود ندارد چراکه تلاش برای اصلاح نظام سياسی جرم محسوب نمی شود. با اين حساب ضمن ابراز خوشحالی از اينکه زندانيان عادی از حق مرخصی برخوردار می‌شوند اما بايد پرسيد چرا زندانيان سياسی – عقيدتی از اين حق محرومند؟

کمپين: وضعيت سلامتی آقای باقی چگونه است؟

فاطمه کمالی: در حال حاضر خوب است. البته کماکان به توصيه پزشکانش در شرايط استرس زا و در محيط در بسته که نفس او را دچار مشکل می کند نبايد قرار گيرد. آقای باقی در سال ۸۶ که در زندان بود دچار اين بيماری شد و قبل از آن هيچ مشکلی نداشت. آن هم به دليل شرايط نامساعدی بود که در آن قرار داشت و شرح آن را به رئيس قوه قضائيه وقت نوشته بود. ديسک کمر او هم که به دلايلی سال گذشته در زندان شدت گرفت، اکنون بهتر است . او هم اکنون در بند عمومی ۳۵۰ است و هم اتاقی های او بسيار مراعاتش را می کنند تا به کمرش فشار نيايد.

کمپين: آيا درباره پرونده های محکوميت و وضعيت آقای باقی مکاتبه يا تماسی با مسؤلان داشته ايد؟

فاطمه کمالی: قبلا ما به عنوان خانواده بله، مکاتبات متعددی داشته ايم اما اخيرا خير چون آن را بی نتيجه می دانيم. آقای باقی هم قبلا به دليل مسايل مختلفی که رخ داده بود نامه نگاری هايی داشت. شکايتی هم سال گذشته نوشته بود که هنوز موضوع آن را انتشار نداده و نگفته ايم اما رسيدگی به آن همچنان بی نتيجه مانده است. در هرحال اکنون آقای باقی دوران محکوميت را می گذراند و انتظار داريم که لااقل شرايط زيست مساعدی در زندان برای او فراهم باشد و از حقوق اوليه خود مانند تماس و يا ملاقات و مرخصی بهره مند باشد. آخرين نامه ای که به مقامات قضايی رسانده ايم در همين اسفند ماه بود که خود آقای باقی خطاب به رئيس دادگستری نوشته و در مورد پرونده هايش و موارد غير قانونی است که اميدواريم به آن رسيدگی شود.

کمپين: ملاقات های هفتگی شما چگونه است؟

فاطمه کمالی: قبل از اينکه در مورد ملاقات ها توضيح دهم بايد به قطع بودن تماس های تلفنی بند ۳۵۰ اشاره کنم. متاسفانه چندين ماه است که تلفن های اين بند قطع است. پيش از اين زندانيان اين بند می توانستند از تماس روزانه با خانواده هايشان بهره مند باشند. يعنی سال ها زندانيان بند عمومی از اين امکان برخوردار بوده اند اما اکنون زندانيان سياسی از امکان تماس محرومند و اين ظلمی است در حق آنان می شود و ما تنها هفته ای يک بار و آن هم به مدت ۲۰ دقيقه می توانيم آن ها را ببينيم که غالبا کابينی و از پشت شيشه های قطور و با گوشی تلفن است. خيلی اوقات ما مشغول صحبت با آقای باقی هستيم که پرده کابين ملاقات پايين می آيد و بايد تا هفته ديگر صبر کنيم که او را ببينيم و گاهی که روز ملاقات با تعطيلی رسمی مقارن باشد، ملاقات کنسل است. مانند دوشنبه اين هفته که در پيش است و روز اول عيد نيز هست اما به دليل تعطيلی با او ملاقات نداريم.

ملاقات حضوری به سختی قابل انجام است و در يک ماه بيش از يک بار ملاقات حضوری داده نمی شود و با ملاقات حضوری برخی زندانيان نيز مخالفت می شود. خانواده ها برای ملاقات حضوری بايد يک دور به دادستانی رفته و درخواست بدهند و پس از اين که بررسی صورت گرفت و به آن ها اجازه ملاقات حضوری داده شد بايد دوباره به دادستانی مراجعه کند و نامه ملاقات حضوری خود را که آن هم ۲۰ دقيقه تا نيم ساعت است از دفتر دادستانی دريافت کند و طی کردن اين روند بخصوص برای خانواده هايی که از شهرستان می آيند بسيار دشوار است.

کمپين: آقای باقی تا کنون چند بار دستگير شده و چند سال در زندان بوده‌اند؟

فاطمه کمالی: يک بار سال ۷۹ زندانی شدند. ابتدا حکم او ۷ سال و نيم بود و سپس به ۳ سال تقليل پيدا کرد. اتهام او مربوط به مقالاتی بود که در روزنامه های وقت نشر پيدا کرده بود و نيز مقاله اعدام و قصاص. مجددا باقی يک بار ديگر در سال ۸۶ زندانی شد و يک سال در زندان ماند و آن هم به دليل همان مقالاتش بود که قبلا سه سال زندان کشيده بود و قرار بود تبديل به جريمه نقدی شود که آن را اجرا کردند و با توجه به اينکه بايد دوران محکوميت را می گذراند و به بند عمومی منتقل می شد اما به سلول انفرادی در ۲۰۹ انتقال يافت و نزديک به ۳ ماه در سلولی بر روی شوفاژخانه که سقف آن هم مرکز هواکش های بند نگهداری شد . به طوری که کف سلول به شدت گرم بود و صدا و لرزش نيز در سلول وجود داشت و منفذ تنفس و اکسيژن در سلول کم بود و از همان جا دچار بيهوشی و حمله های تنفسی شد . سال ۸۸ و پس از فوت آيت الله منتظری و انتشار گفتگوی او با آن مرحوم نيز بار سومی بود که باقی به زندان رفت و ۶ ماه در بازداشت موقت و۵ ماه آن را مطلقا در انفرادی و سلول بسته به سر برد. بار آخر و چهارمين بار آذر ماه ۸۹ به زندان بازگشت و به دليل اجرای حکم او در پرونده مربوط به انجمن دفاع از حقوق زندانيان بود. او در اين پرونده به يک سال محکوميت قطعی حبس و ۵ سال محروميت از فعاليت های مدنی و رسانه ای و حزبی محکوم شده است. علاوه بر اين باقی در پرونده مربوط به گفتگو با آيت الله منتظری نيز به ۶ سال زندان محکوم شده است که در مرحله تجديد نظر قرار دارد.

در سال های گذشته که باقی زندان بوده اکثر نوروزها را در حبس گذرانده سال گذشته در حالی که او در شرايط بد جسمی قرار داشت و شب عيد را در بيمارستان بود، علی‌رغم توديع وثيقه در زندان نگه داشتند و در سلول بسته با شرايط سخت تنفسی بدون دسترسی به هرگونه کتاب و کاغذ و قلم بود.

کمپين: روحيه آقای باقی چگونه است؟

فاطمه کمالی: آقای باقی هرگز از پيمودن راهی که بدان معتقد است خسته نمی‌شود بلکه با توجه به تحمل مصائب راسخ‌تر می شود. باقی انواع شکنجه‌های روحی و حتی جسمی را در اين سال‌ها تحمل کرده است. مدت‌ها در انفرادی يا زندان بسته بوده و در همين زندان بود که به حمله های تنفسی مبتلا شد و سلامت جسمی اش به مخاطره افتاد اما ذره‌ای در روحيه اش خلل ايجاد نشده است.

زندان نوعی مجازات است که ديده می شود اما او سختی های متعدد ديگری نيز در اين راه تحمل کرده است که ممکن است ديده نشود. محاسباتی که من قبلا در مورد آمار احضارهای باقی و خانواده داشتم افزايش پيدا کرده و اکنون به بيش از ۱۰۰ بار رسيده است و قبلا هم گفته ام طبيعی است هر بار احضارها در اعضای خانواده نگرانی ايجاد می کند. او از شغل های گوناگون نيز منع شده است. تدريس دانشگاه، مجوز نشر، انتشار کتاب های خودش، توقيف روزنامه هايی که سردبيری می کرد يا در آن می نوشت، حتی ابطال مجوز نشريه و نشر من که همسر او بودم و اين ها مسايلی است که کمتر ديده می شود اما آثار زيان بار خود را در زندگی فرد به جا می گذارد. اما باقی همچنان مقاوم بوده و او به من و فرزندانم نيز روحيه داده است. با اينکه او حدود ۷ سال است بدون هيچ حکم قانونی ممنوع الخروج بوده اما معتقد بود اگر اين ممنوعيت هم وجود نداشت بايد بماند و از عقايد خود و حقوق افراد تا جايی که می تواند دفاع کند .

کمپين: درجريان انتخابات سال گذشته اقای باقی از مهدی کروبی حمايت کرد. آيا موضع گيری سياسی ايشان نقشی در وضعيتی که الان با ان مواجه است داشته است؟

فاطمه کمالی: وضعيت پس از انتخابات ممکن است باعث اين تصور شود اما برخورد با باقی به سال های اول انقلاب باز می گردد و سال هاست امنيت کاری و روانی خانواده مختل شده است. از طرفی باقی به عنوان يک فعال حقوق بشر عمل می‌کند و ترجيح می‌دهد کارهای خود را بر روی نهضت حقوق بشر متمرکز کند. همين اتهامات اخير او مانند تاسيس انجمن دفاع از حقوق زندانيان يا مصاحبه با آيت‌الله منتظری و تاکيد بر حفظ حقوق شهروندان نشان از دغدغه باقی دارد. در مورد حمايت وی از آقای کروبی هم بايد به تنها مصاحبه انتخاباتی او با اعتماد ملی اشاره کنم که در آن گفته بود از هر کس که برای ارتقاء حقوق بشر بويژه حقوق زندانيان تلاش کند استقبال می‌کند و او با همين منطق از آقای کروبی حمايت می‌کرد چراکه آقای کروبی در سال‌های قبل چه در درون قدرت چه در بيرون آن از راسخ‌ترين مدافعان حقوق زندانيان بود و در جريان انتخابات نيز منشور حقوق بشر اين نامزد انتخاباتی منتشر شد و در زمينه ممنوعيت اعدام کودکان که باقی برای آن فعاليت کرد نيز آقای کروبی موضع مشابه داشت و مسايلی از اين دست. همان‌طور که در دهه ۶۰ آقای منتظری اينگونه بود. بنابراين باقی به عنوان يک فعال سياسی عمل نمی‌کرد و در حقيقت نوعی فعال مدنی و حقوق بشری است.

کمپين: موضوعات و دغدغه هايی حقوق بشری همسرتان حول وحوش چه مواردی است؟

فاطمه کمالی: در دهه اخير گفتمان حقوق بشر برجسته تر شده است. باقی در پيامی که به کنگره جهانی لغو مجازات اعدام داده گفته است که انگيزه ورودش به فعاليت حقوق بشری و دفاع از حقوق زندانيان از يک تجربه تلخ در آغاز دهه ۶۰ آغاز می‌شود يعنی باقی اخيرا و در پی حوادث اخير وارد موضوع حقوق بشر نشده است بلکه سال هاست از موضع اعتقادی وارد شده است و حقيقتا همواره دغدغه حقوق انسان ها را داشته است و می توانم به موارد متعددی اشاره کنم. يا به طور مثال تاسيس انجمن دفاع از حقوق زندانيان يک فعاليت حقوق بشری صرف بود و هدف سياسی نداشت. او پس از آزادی از زندان پس از ۳ سال در سال ۸۱ و مشاهده اوضاع زندانيان و نقض حقوق آنان و مشکلات خانواده هايشان به فکر تاسيس چنين انجمنی افتاد. انجمن برای همه زندانيان فعاليت می کرد نه فقط زندانيان سياسی و غالب پرونده هايی که در انجمن بود زندانيان عادی را در برمی گرفت.

فعاليت باقی هم در عرصه نظری بوده است و هم در عرصه عمل. در عرصه نظری علاوه بر مباحث کلی به طور خاص در زمينه مسايلی مانند مجازات اعدام و نيز اعدام کودکان زير ۱۸ سال، رجم و حقوق زندانيان ، به طور مفصل تحقيق کرده است و با توجه به اينکه در سال های اخير اجازه انتشار هيچ يک از کتاب های داده نشده است. برخی آثار او از جمله کتاب دو جلدی حق حيات در کشورهای عربی مانند مصر و لبنان منتشر شده است. باقی تلاش خود را بر اصلاح مجازات اعدام قرار داده بود و معتقد است از آنجا که در اسلام با وجود نص قرآنی قصاص اصل بر بخشش، عفو و گذشت است و بايد با اجتهاد در فقه اسلامی مجازات‌های جايگزينی را به جای اعدام قرار داد و قوانين را اصلاح کرد. او در اين خصوص به عنوان يک جامعه‌شناس مسلمان سعی در تطبيق حقوق اسلامی و حقوق بشر دارد.

در عرصه عملی هم باقی معتقد است بايد حقوق زندانيان با ايجاد نهادهای مدنی، بيشتر مورد توجه قرار گيرد. از اين رو انجمنی را برای دفاع از حقوق زندانيان تاسيس کرد که بسياری از وکلا و حقوقدانان و چهره های شاخص در آن فعاليت می کردند. انجمن کارنامه درخشانی را از خود به جای گذاشت و علاوه بر فعاليت ها و کمک های حقوقی به زندانيان و خانواده های آنان چندين سمينار نيز برای حقوق زندانيان، از حق وکيل تا حق بهداشت و درمان و…برگزار کرد. علاوه بر اين او برای زندانيان در معرض اعدام انجمن ديگری را به نام پاسداران حق حيات تاسيس کرد که در جهت جلب رضايت برخی خانواده های مقتولين و نيز رايزنی با دستگاه قضايی برای جلوگيری از اعدام برخی افراد هم موفق بود. انجمن ديگری که با کمک او شکل گرفت و مجوز هم دريافت کرد اما خيلی مجال کار نيافت کانون صلح جويان ايران بود.

البته باقی در عرصه‌های نظری ديگری مانند تاريخ انقلاب اسلامی و جامعه‌شناسی و دين‌شناسی هم فعاليت‌های بسياری کرده است . پاره‌ای از کارهای قبلی او هم کاملا منطبق بر فعاليت حقوق بشری بوده است. مانند کارهايی که باقی درباره قتل‌های زنجيره‌ای انجام داد و به شکل گونه‌ای از روزنامه‌نگاری تحقيقی و ا کتشافی يا جامعه‌شناسی جنايت بوده است و دغدغه او در اين باره نيز انسانی بود.

کمپين: از نظر شغلی وضعيت وی با توجه به زندانی شدن های مکرر چگونه بوده است؟

فاطمه کمالی: باقی افتخار دارد که هيچ‌وقت کارمند يا کارگزار دولتی نبوده و هيچ پول دولتی نگرفته است. پس از چند سال تدريس در دانشگاه در دهه ۷۰ از اين حق هم محروم شد. در عرصه روزنامه‌نگاری کليه روزنامه‌هايی که همکارش بود مانند خرداد و فتح و جمهوريت و شرق و عصر آزادگان و… توقيف شدند. برخی کتاب‌هايش چه در دهه ۶۰ و چه در دهه‌های بعد توقيف شده‌اند و در دوره احمدی‌نژاد حتی يک مجوز کتاب به او نداده‌اند. حتی نهاد مدنی مانند انجمن دفاع از زندانيان که فعاليتی خير خواهانه بود نيز پلمپ شد. با اين اوصاف و آنچه قبلا در زمينه فعاليت های کاری اش گفتم، عرصه را همواره بر او تنگ کرده اند حتی در پروژه های تحقيقاتی که بر عهده اش بود مداخله کرده اند. اما در سال های اخير بسيار امکان فعاليت کمتر از گذشته شده و به نوعی او خانه نشين شده بود و بيشتر به تحقيق و نگارش می پرداخت.

***

عمادالدين باقی، بنيان گذار انجمن دفاع از حقوق زندانيان است.او علاوه بر تحصيلات دانشگاهی، در تحصيلات حوزوی نيز دارد. درحال حاضرعمادالدين باقی به ۷ سال زندان و ۵ سال محروميت از حقوق مدنی و رسانه ای و سياسی محکوم شده است. ۶ سال از اين حکم به دليل مصاحبه با آيت الله منتظری صادر شده که هنوز در مرحله تجديدنظر مانده است . يک سال زندان و ۵ سال محروميت باقی نيز به اتهام تاسيس انجمن دفاع از حقوق زندانيان و فعاليت هايش در دفاع از حقوق زندانيان و خانواده آنان است.