چرا خبرهای فارس تکذیب می شود، مهرداد فرهمند

مهرداد فرهمند - بی بی سی، قاهره - انتشار پی در پی اخبار نامتعارف و جنجالی از خبرگزاری فارس که سرنوشتی جز تکذیب نمی یابند، این گمانه را ایجاد کرده که شاید این خبرها آگاهانه و عمدی منتشر می شوند و نه به دلیل سهو و اشتباه.

دیروز (دوشنبه) خبرگزاری فارس، گفتگویی اختصاصی با محمد مرسی، رئیس جمهور منتخب مصر روی خروجی خود قرار داد که بلافاصله در سراسر جهان نقل شد و بازتاب گسترده ای پیدا کرد اما در فاصله کوتاهی، سخنگوی آقای مرسی به دفتر بی بی سی در قاهره گفت که چنین گفتگویی اصلا صورت نگرفته است.

این "گفتگو" حتی پیش از آنکه تکذیب شود، شک و تردید آفریده بود؛ نخست اینکه اساسا محمد مرسی در روزهای اخیر از هر مصاحبه ای، حتی با رسانه های معتبر و مهم داخل و خارج مصر پرهیز کرده بود و غیرطبیعی می نمود که او، آن گونه که خبرگزاری فارس اعلام کرده، درست چند ساعت پیش از آنکه نامش به عنوان رئیس جمهور اعلام شود و در شرایطی که حساسترین و پرفشارترین ساعتها را می گذراند، نخستین گفتگویی را که قرار بود پس از اعلام ریاست جمهوری اش منتشر شود نصیب رسانه ای کرده باشد که در مصر گمنام و نا آشناست.

مهمتر از آن، محتوای "گفتگو" بود که با اظهارات و موضعگیریهای اعلام شده و رسمی محمد مرسی در تعارض قرار داشت:

فارس از محمد مرسی نقل کرده بود که اگر رئیس جمهور شود، در گسترش رابطه با ایران خواهد کوشید، حال آنکه آقای مرسی دو هفته پیشتر، در یکی از سخنرانیهای انتخاباتی اش که ویدئوی آن در سایت یوتیوب موجود است گفته بود که مسئول دفتر حفاظت منافع ایران در قاهره، "شب و روز" می کوشد با او دیدار کند" اما او تا زمانی که ایران موضع خود را در قبال سوریه تغییر ندهد، حاضر نیست دیدار با این دیپلمات ایرانی را بپذیرد.

سه شنبه گذشته، یاسر علی، سخنگوی محمد مرسی به خبرگزاری رویتر گفته بود که نخستین کشوری که محمد مرسی به عنوان رئیس جمهور از آن دیدار رسمی خواهد کرد، عربستان سعودی است اما در "گفتگوی" خبرگزاری فارس با محمد مرسی، این خبر تکذیب شده، یعنی در حقیقت، آقای مرسی اعتبار سخنگوی خود را زیر سؤال برده، آن هم در حالی که یک هفته از انتشار سخنان سخنگویش می گذرد و کسی این سخنان را تکذیب نکرده بود.

همچنین، خبرگزاری فارس از محمد مرسی نقل کرده که او به دنبال تجدید نظر در پیمان صلح کمپ دیوید خواهد بود، حال آنکه درست در شب پیش از انتشار این "گفتگو"، محمد مرسی بر پایبندی خود به این پیمان تأکید کرده و پیشتر هم اگر از تعدیل پیمان کپی دیوید سخنی گفته بود، آن را مشروط به این کرده بود که آمریکا کمکهای خود را به مصر قطع کند و در واقع با پیش قدم شدن در نقض پیمان، این حق را هم برای مصر ایجاد کند که دست به نقض پیمان کمپ دیوید بزند.

خبرگزاری فارس برای اثبات اعتبار آنچه تحت عنوان گفتگو با محمد مرسی منتشر کرده، صدای این مصاحبه را در سایت خود قرار داد اما در محافل رسانه ای مصر حتی نسبت به اینکه این صدا واقعاً از آن محمد مرسی باشد هم ابراز تردید شد و کمکی به اثبات ادعای خبرگزاری فارس نکرد.

کذب اما تأثیرگذار
یکشنبه هفته گذشته (بیست و نهم خرداد) خبرگزاری فارس در خبر دیگری که سرنوشتی مشابه یافت، به نقل از "منابع مطلع"، از رزمایش مشترک ایران، روسیه و چین در خاک سوریه خبر داد. این خبر بازتاب چشمگیری یافت، در سراسر جهان نقل شد، موافق و مخالف موضعگیریها کردند و تحلیلگران تحلیلها، اما هر سه دولت روسیه، چین و سوریه، آن را تکذیب کردند.

اما نکته مهم آنکه، بازتابی که این خبر، بخصوص در جهان عرب پیدا کرد و واکنشهایی که برانگیخت چنان ابعاد وسیعی یافت که تکذیب آن هم نتوانست جلو ادامه واکنشها و تحلیلها را بگیرد.

در عالم رسانه، خبر هر اندازه هم که بی اساس باشد، از تکذیبیه اش اثرگذارتر است: چه بسیار خبرهایی که عنوان اصلی و درشت صفحه نخست روزنامه ها می شوند اما تکذیبیه شان در گوشه ای از یکی از صفحات کم اهمیت تر جا می گیرد. شبکه های رادیویی و تلویزیونی اصل خبر را بارها در سرخط اخبار پخش می کنند اما تکذیبیه در زمانهای کم اهمیت تر و با تکرار کمتری پوشش داده می شود. مهمتر آنکه، تا تکذیبیه بیرون بیاید، خبر اثر خود را بر افکار عمومی گذاشته و واکنشهایی برانگیخته که به خودی خود می تواند خبرهای دیگری بیافریند.

خبر رزمایش نظامی در سوریه توانست در فضای رسانه ای جهان عرب موجی ایجاد کند و افکار عمومی توده های عامه مردم را که چه بسا تکذیب این خبر را دنبال نکرده باشند تحت تأثیر قرار دهد. اظهاراتی که از محمد مرسی نقل شده هم می تواند بر افکار عمومی داخل ایران اثرگذار باشد، آن هم در شرایطی که مقامات جمهوری اسلامی می کوشند برای مردم خود که کشورشان روز به روز بیشتر در انزوا فرو می رود، پیروزی اسلامگرایان در مصر را نوید بخش یافتن دوست و متحدی تازه و مهم برای ایرانیان جلوه بدهند.

بدین ترتیب، این گمانه تقویت می شود که چه بسا خبرگزاری فارس با علم به همین اثرگذاری و آگاهانه دست به انتشار چنین خبرهایی می زند.

جنگ نرم
نکته دیگر اینکه، خبر مربوط به رزمایش سوریه را رسانه ای منتشر کرده که به وابستگی به سپاه پاسداران شهرت دارد، سپاهی که متهم به همکاری در سرکوب مخالفان حکومت سوریه است و بدیهی است اگر رزمایشی با شرکت ایران در سوریه در کار باشد، از بازیگران اصلی آن خواهد بود.

بسیار بعید به نظر می رسد که در رسانه ای منسوب به سپاه، خبری که مستقیماً به این نهاد نظامی مربوط می شود، آن هم خبری با چنین اهمیت، تنها در نتیجه یک"گاف" یا سهو و اشتباه، از فیلترهای ضخیم سردبیری خبرگزاری فارس عبور کرده باشد.

سپاه پاسداران که خبرگزاری فارس به آن منسوب است، رسماً بخشی از نیروهای خود را مأمور مبارزه در "جنگ نرمی" کرده که منطقه عملیاتی آن، عرصه رسانه است.

رسم جنگ این است که باید تاکتیکهای دشمن را شناسایی کرد و آموخت و علیه همان دشمن به کار گرفت. در سخنرانیها و مصاحبه های "کارشناسان رسانه ای" جمهوری اسلامی، فراوان شنیده می شود که یکی از تاکتیکهای "دشمن" در "جنگ نرم" را انتشار اخبار کذب در لابلای اخبار درست می دانند.

در حالی که خبرهایی همچون رزمایش نظامی در سوریه و مصاحبه با محمد مرسی، با وجودی که تکذیب شدند، اثرگذار هم بودند و موجی برانگیختند، شاید اگر فرض کنیم طراحان عملیات مبارزه با "جنگ نرم" در سپاه پاسداران به فکر استفاده از "تاکتیک" انتشار اخبار کذب اما تأثیرگذار افتاده اند، چندان به بیراهه نرفته باشیم.

نزاع جناحی
در هر دو مورد خبر رزمایش نظامی در سوریه و مصاحبه با محمد مرسی، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی، تکذیب این خبرها را نقل و حتی خبرگزاری فارس را متهم کرد که "به سوء تفاهمهای امنیتی در محیط پیرامونی جمهوری اسلامی ایران" دامن می زند.

این موضع گیری ممکن است این سؤال را ایجاد کند که اگر انتشار اخبار کذب از خروجی خبرگزاری فارس، به صورت آگاهانه و عمدی انجام می گیرد و بخشی از برنامه های نظامی و امنیتی ایران است، پس چرا خبرگزاری رسمی ایران در مقابلش موضع می گیرد؟

پاسخ این پرسش را می توان در رویارویی سپاه پاسداران و دولت محمود احمدی نژاد یافت که مدتی است در قالب دو جناح مخالف و رقیب درآمده و علیه یکدیگر صف آرایی کرده اند، دو جناحی که اختلاف نظر خود را در مورد "امنیت محیط پیرامون جمهوری اسلامی ایران" پنهان نمی کنند و جای تعجب ندارد اگر در هر فرصتی، ارگانهای مطبوعاتی یکدیگر را هم به دروغ پراکنی متهم کنند.