هميشه پای يک مميز در ميان است! گزارش "فردا" از اظهارنظرات مدير ارشد بخش کتاب وزارت ارشاد

- مميزی مثل قطارهای هند می‌ماند، که کشور پرجمعيتی است و قطارها نمی‌توانند توقف کنند و هر کس می‌تواند، سوار می‌شود. کار اداره‌ی کتاب را نمی‌شود تعطيل کرد. ما داريم در حين حرکت، اصلاح می‌کنيم.

از ابتدا هم مشخص بود که مجيد حميدزاده مدير انتخابی معاون فرهنگی وزارتخانه فرهنگ و ارشاد نيست. شنيده‌ها هم حاکی از آن بود که انتصاب حميدزاده توسط شخص وزير انجام شده و و محسن پرويز موظف به همکاری با او شده است. دو سال و چند ماه بعد بالاخره اين حباب ترکيد و استعفای مکرر حميدزاده که ناشی از کشمکش‌های درونی مديران ارشد فرهنگی بود، با پاسخ مثبت وزير امضا شد. اما اين پايان کار نبود. حميدزاده تا پيدا شدن مدير تازه با حفظ سمت جديد پشت ميز سابق خود نشست.

وزير ارشاد در فرجه چهار ماهه خالی بودن صندلی مدير مستعفی، چندين بار به خبرنگاران و اهالی قلم وعده پيدا کردن مديری لايق برای نظارت بر شريان فکر در انقلاب اسلامی را داد تا اينکه سرانجام در مرداد ماه سال جاری يکی از اساتيد دانشگاه امام حسين به عنوان رييس جديد اداره کتاب حکم گرفت.

آخرين مدرک تحصيلی محمدعلی رمضانی فرانی دکترايی است که در رشته فلسفه تطبيقی از دانشگاه تربيت مدرس قم گرفته است.

او در حالی از سال ۱۳۷۰‌عضو هيات علمی دانشگاه امام حسين بوده است که در رزومه کاری‌اش پيش از آن، تنها سه سال سردبيری مجله اميد انقلاب ـ در رده سنی کودک و نوجوان ـ ديده می‌شود. رمضانی فرانی از سال ۱۳۷۱ به شهادت رسانه‌ها عضو هیأت تحريريه‌ی نشريه‌ی تخصصی علوم انسانی دانشگاه امام حسين بوده است و به همه اينها ترجمه و نگارش چند مقاله و دبيری علمی يک سايت کم بيننده به نام "مديريت اسلامی" را هم اضافه بفرماييد. جالب است بدانيد که مدير چهل و شش ساله اداره کتاب تا روز گرفتن کليد دفتر کارش، کتابی ننوشته و هيچ سابقه فعاليتی در وزارت ارشاد نداشته است. اگر می‌خواهيد بدانيد که در اداره کتاب با مديريت جديد چه تغييراتی اتفاق می‌افتد و از اين به سرنوشت کتاب‌ها چطور رقم خواهد خورد اين چند خط را بخوانيد:

لکوموتيوران يک قطار هندی
مميزی مثل قطارهای هند می‌ماند، که کشور پرجمعيتی است و قطارها نمی‌توانند توقف کنند و هر کس می‌تواند، سوار می‌شود. کار اداره‌ی کتاب را نمی‌شود تعطيل کرد. ما داريم در حين حرکت، اصلاح می‌کنيم. ان‌شاء‌الله برسيم به جايی که همه‌ی بررس‌ها در حد نويسنده‌ها يا بالاتر باشند و اسامی هم اعلام شود؛ اما فعلا مقدور نيست و کم آدمی پيدا می‌شود که با دست‌مزد معمولی بيايد و پاسخ‌گو هم باشد. ۱

ملاک مميزی کتاب چيست؟
مميزی کتاب در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مجری اين کار است، مطابق معيارهايی انجام می‌شود که از سوی شورای انقلاب فرهنگی و ديگر مراجع قانون‌گذار تدوين شده و صرفاً اجرای اين قوانين به‌عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. طبيعتاً ما در اين حوزه قانون‌گذار نيستيم و اگر نياز به تشکيل کارگروه‌های خاصی باشد، بايد قوانين آن تدوين شده و به وزارتخانه ابلاغ شود. در اداره امور کتاب سعی داريم در اعطای مجوز به تأليفات، تسهيل کامل وجود داشته باشد و کمترين دخل و تصرف را به وجود آوريم که روال هم تا به‌حال ‌همين‌گونه بوده است(!) ۲

مميزان اداره کتاب چه کسانی هستند؟
ما در بخش کتاب با دو بخش کلی رو ‌به ‌رو هستيم، بخش اداری و دبيرخانه‌ای که افرادی موظف و کارمند وزارتخانه در آن فعاليت می‌کنند و بخش بررسی و مميزی که افراد آن هيچ‌يک کارمند وزارتخانه نيستند. ما در بخش بررسی و مميزی حقوق‌گير وزارتخانه نداريم. اين افراد کاملاً با ضوابطی که به اصول علمی و اخلاقی پايبند است، اين کار را انجام می‌دهند و فراوان هم پيش می‌آيد که به‌ شکل کاملاً آزادانه همکاری خود را قطع می‌کنند. ۳

گفتمان مميز و نويسنده
ما ضرورت مميزی را می‌دانيم؛ اما اين را ‌که به چه نحوی باشد که با ظاهر قضايا هم مشکل پيدا نکند، بزرگان بفرمايند. ما طرفدار مميزی فعال هستيم که با ناشر و مؤلف ارتباط برقرار و تعامل شود، تا اگر جايی از کار را نفهميديم و می‌دانيم که سطح دانش اساتيد ما بالاتر است، توضيح بخواهيم و يکديگر را قانع کنيم و اين شيوه را هم ابلاغ کرده‌ايم که به عنوان شيوه‌ی حسنه باشد تا گفت‌وگو کنيم که شيوه‌ای عاقلانه است. ۴

نويسنده می‌تواند به مميزی اعتراض کند؟
اگر نويسنده‌ای مورد خاصی را می‌تواند در ضعف حوزه مميزی کتاب‌ها بيان کند، بايد به شکل مستند به اداره کتاب ارائه کند. هميشه تمامی قسمت‌های اين اداره به روی نويسندگان و محققان باز است و ما اين پيش‌فرض را که مميزی ارشاد ضعيف است، بدون دليل و مدارک مستند نمی‌پذيريم. ۵

مسوولان پاسخگويند
مسؤولان گروه‌های مختلف ما پاسخ‌گو هستند؛ اما اغلب نويسندگان کم‌تر با ارشاد طرف‌اند و بيش‌تر ناشران طرف ما هستند که به دلايلی، خودشان مصلحت نمی‌بينند نويسنده را با ارشاد ‌طرف کنند و می‌خواهند خودشان واسطه‌گری را حفظ کنند؛ به همين دليل، نويسنده کم‌تر به ارشاد رفت‌وآمد می‌کند. بررس‌های ما از اين حيث ديگر پاسخ‌گو نيستند و اغلب‌شان نيروی موظف ما هم نيستند و نمی‌توانيم گروه‌های زيادی را در آن‌جا بگذاريم؛ اما مسؤولان‌شان پاسخ‌گو هستند. ۶

ولی بررس‌ها وقت ندارند
بررس‌های ما از مدرسان دانشگاه و از اساتيد حوزه هستند و پاسخ‌گو هستند؛ منتها به اين صورت نيست که برای آن‌ها شرط و شروط بگذاريم، که مثلا هفته‌ای سه روز برای پاسخ‌گويی به مميزی‌ها مراجعه کنند. بررس‌های ما مخفی نيستند، هيچ مشکلی هم ندارند؛ منتها وقت ندارند. ۷

مراکز غير دولتی مميزی کتاب
ما بخش‌های نظارتی را از بخش‌های حاکميتی دولت می‌دانيم و هيچ نظامی بخش‌های حاکميتی خود را به بخش‌های خصوصی واگذار نمی‌کند. هم‌ اکنون از بسياری مراکز به عنوان پشتوانه تخصصی استفاده می‌شود و تقريباً سخن آن مراکز برای وزارتخانه حجيت دارد و اين‌گونه نيست که خلاف ‌نظر مشورتی آن‌ها عمل شود. برای ما محدوديتی وجود ندارد، که نامی از اين نهادها برده شود. اما اين نهادها «تمايلی به ‌عنوان کردن همکاری خود با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ندارند. وی گفت: نهادها بعضاً به دليل حاشيه‌هايی که ممکن است برای‌شان وجود داشته باشد، مثلاً مراجعاتی که از سوی ناشران و نويسندگان به آن‌ها می‌شود يا حاشيه‌هايی که به ‌لحاظ رسانه‌‌ای برای‌شان ايجاد می‌شود، تمايلی به ‌عنوان کردن همکاری خود با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ندارند. ۸

مميزی کتاب‌های ادبی
ما در شعر و ادبيات هم آن‌جايی که می‌خواهد زبان فارسی شکسته شود، به هرحال برايش حرمت و اصالتی قائل‌ايم و شعرهای ضعيف و مثل آن‌را اجازه نمی‌دهيم يا مشروط به اصلاح می‌کنيم. پس در حوزه‌ی مسائل دينی، قائل به کف در مميزی هستيم و به عنوان پايه‌ی کار، حاضريم ديگران مشارکت کنند تا سطح کار بالا رود. ۹

مميزی کتاب‌های پايه
در برخی بخش‌ها که به تعبير امروزی جزو علوم محض هستند؛ مثل رياضی و فيزيک، يک‌سری ملاحظات کلی و شکلی کتاب در نظر گرفته می‌شود و کم‌ترين مشکل را معمولا در مميزی دارند و نياز به مميزی آن‌چنانی ندارند؛ چون بحث محتوای علمی در اين‌گونه علوم به عهده‌ی وزارتخانه نيست. بيش‌تر در حوزه‌هايی مثل فرهنگ عمومی، ادبيات و علوم انسانی مميزی هست که ممکن است بيش‌تر نيازمند مميزی و بررسی باشند و طبيعتا مشاورانی هم در اين حوزه‌ها با ما همکاری دارند. ۱۰

مميزی کتاب‌های دينی
متأسفم؛ الآن بهترين تحقيق اسلامی را که می‌خواهيد چاپ کنيد، ناشر ابا می‌کند و می‌گويد نمی‌خرند؛ از بس چرت و پرت درباره‌ی اسلام چاپ شده و اين يک حقيقت تلخ است و نام اسلام به انواع گونه‌گون روی کتاب‌های سخيف گذاشته شده و پاسخ‌گو نيستند. اين منحرف‌کننده است و در نهايت، اجتناب در خواندن و چاپ و استقبال از کتاب‌های دينی به شدت ديده می‌شود و اين بايد آسيب‌شناسی شود. تصور می‌کنم اگر اين زيربنا درست شود، آن اعتراض‌ها هم حل می‌شود. اما ممکن است در برخی موارد هم دست‌شان بسته باشد يا اسير جو خاصی قرار بگيرند. ما کارهای بخش دين را فله‌يی بررسی نمی‌کنيم و گروه‌های تخصصی داريم. مسائل ادبيات دينی، فقه و اصول و ترجمه جداگانه به شکل دسته‌بندی‌شده و تخصصی بررسی می‌شوند؛ نه با يک عنوان کلی دين. بخشی از ناراضيان ما در مميزی، متأسفانه همين‌هايی هستند که کتاب‌های سخيف‌ دينی، موهوم و خرافه در دين را می‌نويسند. در حوزه‌ی دين، از يک کفی پايين‌تر را رد می‌کنيم؛ چون وهن به دين است و اجازه‌ی انتشارش را نمی‌دهيم؛ پس ما به حداقلی هم کار داريم که غلط و دروغ نباشد. ۱۱

درباه داوری کتاب سال جمهوری اسلامی ايران
بررسی و انتخاب کتاب‌ در جايزه کتاب سال در چهار نوبت (چهار دوره کتاب فصل) بررسی می‌شود و انتخاب اثر برگزيده از ميان آنها، نشان از ارزشمند بودن اثر معرفی شده، دارد. گروه داوران اصلی کتاب فصل دو نفرند و داورانی که کتاب‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهند، در صورت لزوم به سه نفر افزايش می‌‌يابند. همچنين داوران اصلی و داوران ارزيابی‌کننده کتاب‌ها در جايزه کتاب سال، به ترتيب سه نفر و دست کم چهار نفرند که در گروه ارزيابی‌کننده، گاهی به بيش از اين تعداد نيز افزايش پيدا می‌کنند. تفاوت در شمار داوران کتاب فصل و سال، به دليل دست‌يابی به اطمينان کافی در اين حوزه است. همچنين انجام اين امر سبب صرفه‌جويی در اوقات داوران به منظور پيشگيری از انجام اقدامات تکراری خواهد بود. ۱۲

داوران گران‌ترين جايزه کتاب
چنين قراری نداشتيم که داوران را بعد از جايزه جايزه‌ی جلال آل احمد معرفی کنيم؛ اما اين بستگی به نظر آن‌ها دارد که بخواهند معرفی شوند يا نه. داوران ما بيش‌تر داوران علمی و دانشگاهی هستند و دوست ندارند وارد مناقشات رسانه‌يی شوند؛ آن‌ها نمی‌خواهند مطرح شوند و بعد پاسخ‌گوی رسانه‌ها باشند. اگر ابتدا با داوران قرار نگذاريم که قرار است نام‌شان اعلام نشود، آن‌ها همکاری نمی‌کنند؛ وگرنه ما چيزی برای مخفی‌ کردن نداريم و کارمان پنهانی نيست. گروه‌های اصلی داوری جايزه‌ی جلال، ۹ نفر هستند، که هر گروه، ۳‌ داور دارد. ضمن‌ اين‌که داورانی نيز با گروه‌های اصلی داوری همکاری داشتند. ۱۳

سرانه مطالعه ايرانيان بالاخره چقدر است؟
در نظرسنجی‌های انجام‌شده، آمارهايی با شاخص کميت زمان مطالعه استخراج و عددی اعلام می‌شود؛ اين کار پايه خوبی است ولی ما بايد سعی کنيم در هفته کتاب و به طور کلی، هم خود و هم جامعه را با يک عزم ملی به سوی کتاب سوق دهيم. روزانه بخش عمده‌ای از ساعات افراد به مطالعه نسخ الکترونيکی کتاب‌ها و رجوع از طريق اينترنت به کتابخانه‌ها اختصاص می‌يابد که بايد جزو آمار مطالعه آورده شود. البته بايد در کنار کميت به کيفيت کتابخوانی نيز پرداخته شود؛ به‌طوری که بدانيم با چه هدفی، چه محتوايی را مطالعه کنيم، ضمن اينکه بدانيم رفتارهای قابل مشاهده و اينکه اين رفتارهايی که دراثر مطالعه به وجود آمده مطلوب است يا نا مطلوب نيز به عنوان يک امر پژوهشی مورد توجه قرار دهيم. آثاری را بايد مطالعه کنيم که از نظر صحت، دقت و ارزش علمی و فرهنگی دقيق باشند. ۱۴

****
۱: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۲: ۲۵ آبان ۱۳۸۷ گفتگو با خبرگزاری ايکنا
۳: ۱۳ آذر ۱۳۸۷ سخنرانی در نشست بررسی مميزی کتاب‌های دينی و قرآنی
۴: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۵: ۲۵ آبان ۱۳۸۷ گفتگو با خبرگزاری ايکنا
۶: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۷: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۸: ۱۳ آذر ۱۳۸۷ سخنرانی در نشست بررسی مميزی کتاب‌های دينی و قرآنی
۹: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۱۰: ۱۳ آبان ۱۳۸۷ در گفتگو با ايسنا
۱۱: ۱۳ آذر۸۷ سخنرانی در نشست بررسی مميزی کتاب‌های دينی و قرآنی
۱۲: ۱۴ آذر ۱۳۸۷ گفتگو با خبرگزاری ايبنا
۱۳: ۱۴ آذر ۱۳۸۷ گفتگو با خبرگزاری ايبنا
۱۴: ۲۹ آبان ۱۳۸۷ گفتگو با ستاد اطلاع‌رسانی شانزدهمين دوره هفته کتاب