حافظ موسوی: ويژگی كارگاه شعر موفق، پرهيز از محفل‌گرایی است، ايسنا

حافظ موسوي با اين اعتقاد كه هر شاعر خوبي، مدرس خوبي نيست، ويژگي كارگاه شعر موفق را پرهيز از محفل‌گرايي مي‌داند.

اين شاعر در گفت‌وگو با خبرنگار بخش ادب خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، درباره‌ي كارگاه‌هاي شعر، عنوان كرد: به ‌اعتقاد من، لزوما هركسي كه شاعر خوبي است، ممكن است مدرس خوبي در كارگاه شعر نباشد؛ هرچند به هر حال، يك شاعر براي اداره‌ي يك كارگاه بهتر از يك اديب است. همچنين شاعر چنان‌چه مي‌خواهد كارگاه موفق و سرپايي داشته باشد، ضرورت دارد از مباني نظري هم اطلاع داشته باشد و بايد نقد ادبي و نحله‌هاي شعر ايران و جهان را بشناسد، تا نتيجه‌ي مطلوبي داشته باشد؛ اگر كارگاه تنها بر اساس نقد‌هاي حسي و غريزي استوار باشد، نتيجه‌اش چندان قابل اطمينان نيست.

او ويژگي كارگاه شعر موفق را پرهيز از محفل‌گرايي دانست و با تأكيد بر رونده بودن كارگاه شعر براي حفظ پويايي‌اش، خاطرنشان كرد: يكي از ويژگي‌هاي مثبت هر كارگاهي، رونده‌ بودن آن است؛ يعني اين‌طور نيست كه بخواهد تا ابدالدهر با يك گروه ثابت كار كند.

به اعتقاد سردبير سايت شعر وازنا، كارگاه‌هاي شعر، داستان و ديگر گرايش‌هاي هنري در قوام و دوام هنر تأثير دارد و كارگاه شعر هم در شكل‌گيري ادبيات جدي هر جامعه‌اي تأثير‌گذار است؛ به اين دليل كه اگر كسي بخواهد داستان‌نويسي كند، صرفا نمي‌تواند بر قريحه‌ي شخصي‌اش متكي باشد و ضرورت دارد اصول و مباني را در كارگاه‌ فراگيرد و با تبادل نظر و فعاليت گروهي با ديگر هنرپژوهان به نتيجه برسد.

موسوي درباره‌ي انگيزه‌هاي اقتصادي در كارگاه‌هاي ادبي، متذكر شد: انگيزه‌هاي اقتصادي در شكل‌گيري اين كارگاه‌ها كم و بيش مؤثر است؛ اما آن‌گونه نيست كه تعيين‌كننده باشد. با اين حال، قطعا برگزاري كارگاه ناشي از انگيزه‌هاي اقتصادي است. طبيعي است كسي كه كارش شعر و ادبيات است، نمي‌تواند از رهگذر فروش كتاب و حق‌التأليف زندگي كند. اغلب شاعران و نويسندگان در حاشيه‌، كارهاي ديگري هم مي‌كنند؛ هرچند آن‌چه الآن به لحاظ مالي و اقتصادي وجود دارد، چيز دندان‌گيري نيست كه به‌عنوان انگيزه‌ي اصلي تلقي شود.

او همچنين اظهار كرد: چهره‌ بودن شاعر در جذب هنر‌پژوهان نقش زيادي دارد؛ زيرا اولين چيز براي كسي كه در جست‌وجوي كارگاه است، آشنا‌ بودن با آن شخصي است كه كارگاه را به‌عنوان معلم و راهنما اداره مي‌كند. طبيعي است كه حتا اگر فردي صلاحيت لازم را داشته باشد؛ اما در جامعه‌ي ادبي، شهرت نداشته باشد، ممكن است با استقبال كم‌تري مواجه شود؛ از اين‌رو چهره ‌بودن فرد برگزار‌كننده‌ي كارگاه در جذب هنرپژوهان تأثير‌گذار است.

موسوي با اشاره‌اي به پيشينه‌ي كارگاه‌هاي ادبي،‌ گفت: تا قبل از رضا براهني، كارگاه شعر به اين معنا كه مي‌شناسيم، در كشور ما وجود نداشته است. تا آن‌جايي كه يادم هست، براهني در سال‌هاي دهه‌ي 60، كارگاه‌هاي شعر را به اين شكل و معنا راه‌اندازي كرد. البته آن زمان، جلسه‌هاي شعر‌خواني هم از طرف نهادهاي دولتي چون حوزه‌ي هنري برگزار مي‌شد كه بيش‌تر جمعي محفلي بود. در كنار كارگاه شعر هم كارگاه‌هاي داستان فعاليت داشته است. نمونه‌ي موفقي از كارگاه داستان را هوشنگ گلشيري برگزار مي‌كرد، كه جمعي 10 تا 15نفره از هنرآموزان كارگاه‌هاي گلشيري اكنون به‌عنوان داستان‌نويساني مطرح كار خود را دنبال مي‌كنند. جمال ميرصادقي، محمد محمدعلي و منصور كوشان هم از جمله نويسندگاني بودند كه كارگاه‌هاي داستان‌نويسي برگزار مي‌كردند.

او در ادامه يادآور شد: از ميان اين كارگاه‌هاي داستان‌نويسي كه در دهه‌ي 60 برگزار مي‌شد، كارگاهي كه هوشنگ گلشيري برگزار مي‌كرد، به نظرم موفق‌ بود و خودم نيز در اين چهار، پنج سالي كه گذشته، در مجموع از نتايجي كه كارگاه شعر كارنامه داشته است، راضي‌ام. تا جايي كه دورادور اطلاع دارم، كارگاه‌هاي داستان‌نويسي محمد محمدعلي و حسين آبكنار هم دستاوردهاي خوبي داشته‌اند.

شاعر دفتر «زن، تاريكي، كلمات» همچنين عنوان كرد: پديده‌ي كارگاه‌هاي شعر منحصر ‌به ايران نيست. در اغلب دنيا، تا جايي‌كه اطلاع دارم، پديده‌ي كارگاه شعر وجود دارد. براي مثال، در آمريكا مي‌دانم كه دو نوع كارگاه شعر است؛ يكي كارگاه‌هايي كه در دانشگاه‌ها برگزار مي‌شود كه مدرك مي‌دهند، ديگر هم كارگاه‌هايي كه توسط افراد بيرون از فضاي دانشگاه برگزار مي‌شود.

حافظ موسوي سپس در‌باره‌ي تجربه‌ي خودش، با تأكيد بر دوري از محفل‌گرايي و رونده بودن، گفت: مثلا تجربه‌ي من در كارگاه كارنامه‌ اين بود كه در طول دو سال، اول چيزي حدود 30 ‌نفر در اين كارگاه ثبت‌نام كردند، كه از اين ميان، آن‌هايي كه جدي‌تر بودند، راه بيش‌تري را با ما طي كردند و در نهايت، از آن‌ها خواستم كه ديگر به كارگاه ادامه ندهند و كار خودشان را بكنند. حالا تنها ماهي يك‌ يا دو بار همديگر را به بهانه‌هايي مي‌بينيم. در نتيجه، كارگاه با محفل فرق مي‌كند، كه البته اين تصور هم كه درباره‌ي كارگاه وجود دارد، شايد به‌خاطر تجربه‌اي است كه در دهه‌ي 70 به‌جا مانده است كه انگار يك محفلي است كه گروهي دور هم جمع مي‌شوند و مي‌خواهند باندي ادبي درست كنند؛ اما به اعتقاد من اين تصور را نمي‌شود به همه‌ي كارگاه‌هاي شعر تعميم داد.

او همچنين درباره‌ي روش كارش، گفت: همواره سعي دارم نقد كار هنرپژوهان را از دل كار خودشان بيرون بياورم. اصلا نمي‌خواهيم در كارگاه خود شبيه‌سازي كنيم. قرار نيست كساني كه مي‌آيند در اين كارگاه، تا ابدالدهر بمانند. هركسي مي‌آيد، يك تا چند دوره شركت مي‌كند و كارش را ارتقا مي‌دهد و آينده‌ي ادبي‌اش را خودش رقم مي‌زند.

كارگاه شعر كارنامه حدود پنج سال است به‌طور مستمر برگزار مي‌شود، كه از آبان سال 84، با درگذشت منوچهر آتشي، مديريت كارگاه را حافظ موسوي به عهده دارد. اين كارگاه هم‌اكنون سايتي ادبي به ‌نام وازنا دارد كه شعرهاي شركت‌كنندگان در كارگاه به همراه شعرهاي چند كارگاه شعر ديگر در آن منتشر مي‌شود. جلسات كارگاه شعر كارنامه هم‌اكنون چهارشنبه‌ي هر هفته برگزار مي‌شود.