شعر پارسي در عثماني، اعتماد

سالار سيف الديني

امروز غالب مردم تصور مي کنند زبان فارسي ما در همين محدوده جغرافيايي رواج داشته است، غافل از اينکه اين زبان از هند تا آسياي ميانه و آناتولي را درنورديده. سلطان محمد فاتح به روز فتح قسطنطنيه اين شعر زيباي فارسي را مي سرايد؛ پرده داري مي کند در قصر قيصر عنکبوت / بوم، نوبت مي زند بر تارم افراسياب، سلطان سليم بر شاهنامه تسلط داشت و به فارسي شعر مي سرود. سلطان سليم که ما ايرانيان او را با سنگدلي و شهوت کشتار و ويراني تبريز مي شناسيم، هنگامي که به پارسي مي انديشيد، به فردي عاشق پيشه دگر مي شود و مي سرايد؛ اهل دل را جز اين مرادي نيست / که سپارند جان به خاک رهت، سلطان سليمان قانوني نيز از سرايش شعر فارسي غفلت نکرده است. يکي از زيباترين ابيات وي چنين مي گويد؛ ديده از آتش دل غرقه بر آب است مرا / کار اين چشمه ز سرچشمه خراب است مرا، سلطان جم (جمشيد) فرزند بايزيد شعري زيبا دارد با اين بيت؛ مکش عشاق را کان بلبلانند / منه بر گردنت خون هزاران، سلاطين و شاهزادگان عثماني اغلب ذوق و قريحه فارسي سرايي داشتند.

زبان ديواني سلجوقيان و عثمانيان به کل فارسي بود. کتاب منشآت متعلق به ديوان عثماني در دوره سلطان محمد فاتح است که به اهتمام پژوهشگر ترک نجاتي اوغال به سال 1956 در استانبول منتشر شد و در آن مي توان اسناد ديواني عثمانيان را بررسي کرد. دکتر محمدعلي سجاديه فتح قسطنطنيه را يک فتح ايراني مي داند؛ فتحي که در اثر آن قلمرويي جديد براي زبان فارسي باز شد و نخستين بيت آن را سلطان محمد فاتح سرود. تا سال 1311 که به دستور مصطفي کمال نهضت زدودن واژگان فارسي از زبان عثماني به وجود آمد، زبان ترکي عثماني مزين به گنجينه واژگان پارسي بود. با اين بي مهري هنوز واژگان فارسي در زبان ترکي امروزين کشور ترکيه نقش مهمي را ايفا مي کنند.