رمانهای عامه‌پسند کتابخوان تربیت می‌کنند، مهر

رسول یونان عنوان کرد: اگر رمانهای عامه‌پسند نبودند همین چندهزار خواننده ادبیات جدی هم وجود نداشت از این‌رو می‌توان گفت این رمانها کتابخوان تربیت می‌کنند.

به گزارش خبرنگار مهر، نشست بررسی رمان "شب آفتابی" نوشته نسرین ثامنی از سلسله نشستهای "نقد آموت" پنجشنبه 5 اسفند بدون حضور نویسنده و با شرکت منتقدان محمدرضا گودرزی، رسول یونان و حمیدرضا امیدی‌سرور برگزار شد.

میثم نبی، مجری این نشست در ابتدا درباره خصوصیات ادبیات عامه‌پسند و میزان اهمیت آن پرسشهایی مطرح کرد که منتقدان هر کدام از دید خود به آن پاسخ گفتند.

یونان گفت: برخی از جوامع مثل کشورهای آمریکای لاتین، داستان‌سازند و برخی جوامع همچون جامعه ما، خاطره‌سازند. برای همین نمی‌توان ادبیات همه مناطق را با یک معیار نقد سنجید و همین‌طور همه گونه‌های ادبی را هم نمی‌توان با هم مقایسه کرد بلکه باید به هر ژانری در جایگاه خود و موقعیتی که دارد توجه کرد.

این شاعر با اشاره به اینکه بسیاری از کتابخوانها از مطالعه کتابهای عامه‌پسند شروع کرده‌اند عنوان کرد: برخی می‌گویند ادبیات عامه‌پسند توقع مخاطبان کتاب را پایین می‌آورد حال باید از این گروه پرسید شما با شمارگان اندک آثار خود چه تاثیری بر جامعه و جامعه ادبی می‌گذارید.

وی ادامه یادآور شد: هم ادبیات عامه‌پسند و هم ادبیات جدی برای جامعه لازم است و نبود هر کدام منجر به حذف دیگری می‌شود.

یونان علت استقبال برخی آثار را این‌گونه شرح داد: گاهی خوانندگان خواسته‌هایشان را در کتابهای جدی نمی‌بینند چرا که اینگونه آثار به‌ جای این‌که به نیاز جامعه توجه داشته‌ باشند در صدد بیان اندیشه‌های دانشگاهی خودند مردم هم دست به گزینش می‌زنند و اگر به خواسته‌هایشان نرسند گاه راه راحت‌تر را انتخاب می‌کنند.

این نویسنده افزود: بعضی بحث ماندگاری آثار را پیش می‌کشند و می‌گویند ادبیات عامه‌پسند ماندگار نیست. به اعتقاد من این دغدغه ماندگاری گاه جامعه را عقب نگه می‌دارد و روند حرکتش را کند می‌کند. چرا باید نویسنده‌ای کتابی بنویسد که 200 سال بعد فهمیده شود یا تصور شود که فهمیده می‌شود. ما عادت داریم گاه چیزی را آنقدر در مقابل خود بزرگ می‌کنیم که نمی‌توانیم از آن عبور کنیم و به چیزهای جدیدی برسیم.

یونان تصریح کرد: همه مردم که قرار نیست مباحث فلسفی را دنبال کنند. باید ازهرگونه ادبی به همان میزان که ظرفیتش را دارد انتظار داشت. آثار عامه‌پسند در پی ماندگاری نیستند بلکه می‌خواهند قهرمانانی را برای مخاطبانشان خلق کنند که آنها می‌پسندد و به آنان نیاز دارند برای همین می‌بینیم بیشتر قهرمانهای دوست‌داشتنی مردم از دل همین آثار عامه‌پسند بیرون می‌آیند.

ادبیات عامه پسند نمایانگر روحیات جامعه

امیدی سرور در تایید این سخنان گفت: به نظر من اگر می‌خواهیم اینگونه ادبی را مورد نقد قرار دهیم باید آن را در جایگاه خود و شرایطی که دارد بررسی کنیم. متاسفانه در زمانه ما کمتر به مفهوم و ذات ادبیات عامه‌پسند توجه شده است و تصور درستی از آن وجود ندارد.

وی تاکید کرد: اگر قرار است به نقد آثار عامه‌پسند بپردازیم نباید انتظاراتی از آن داشته باشیم که نه می‌تواند برآورده کند و نه اصلاً به این قصد نوشته شده است. به عبارت دیگر باید بدانیم که این نوع ادبیات به چه منظوری خلق می‌شود و در همان محدوده بحث کنیم.

این نویسنده در ادامه با اشاره به بازتاب روحیات جامعه در هر دوره در آثار عامه‌پسند گفت: این نوع ادبیات با توجه به اینکه به سلیقه و استقبال مستقیم مردم در زمان خودش توجه دارد نمایانگر مسائل اجتماعی و روحیات جامعه در همان دوره‌ است می‌توان گفت اگر ادبیات جدی به شکلی شرایط زمانه خود را بازگو می‌کند ادبیات عامه‌پسند هم به زبان خود و به شکلی دیگر این کار را انجام می‌دهد به نحوی که از دریچه این گونه ادبیات می‌توان آن زمانه را شناخت.

امیدی سرور با مثبت خواندن نشستهایی چون "نقد آموت" و چاپ آثار عامه‌پسند به گونه‌ای حرفه‌ای گفت: به نظر من به جای اینکه ادبیات عامه‌پسنده کوبیده شود باید سعی کنیم با نقد آن را ارتقاء دهیم. وقتی یک اثر به شکل درستی منتشر و نقد می‌شود نویسنده هم به ضرورت اعمال برخی نقدها در آثارش پی می‌برد و متوجه می‌شود که باید کارش را جدی بگیرد و ارتقاء دهد یعنی مسئله‌ای که پیش از این درباره آثار عامه‌پسند وجود نداشت.

این منتقد با اشاره به رمان "شب آفتابی" گفت: با مقایسه این رمان با آثار قبلی نویسنده، چه از نظر طرح جلد، فونت و ویرایش به تفاوتهای زیادی پی می‌بریم. آنچنان که از شلختگی‌ای که در خیلی از رمانهای مشابه دیده می‌شود در این کار کمتر می‌بینیم چون ناشر،با اهمیت دادن به کار و ویرایش و چاپ مناسب آن به اثر اعتبار داده است و همین باعث می‌شود خود نویسنده هم کار را جدی‌تر بگیرد.

کلیشه‌ها و ویژگیهای مشترک

گودرزی دیگر منتقد این نشست نیز عنوان کرد: هیچ نویسنده و هنرمندی نیست که دغدغه مخاطب نداشته باشد. نویسنده وقتی متنی را می‌نویسند در ذهنش مخاطبی را مد نظر دارد. همین‌طور از خود متن هم می‌شود فهمید که چه نوع مخاطبی مورد توجه قرار گرفته است پس هم خوانندگان، نویسندگان خود را تعیین می‌کنند و هم نویسنده مخاطبان خود را.

وی ادامه داد: ما در بررسی ادبیات و نقد باید از تفکر "سیاه و سفید"ی پرهیز کنیم و این سوال غلط را که "باید ادبیات عامه‌پسند وجود داشته باشد یا ادبیات جدی؟" نادیده بگیریم چرا که هم این می‌تواند باشد هم آن.

این نویسنده یادآور شد: البته این تصور که ارزش ادبی و فرهنگی هر دو گونه ذکر شده یکسان است غلط است اما نباید به این دلیل به حذف یکی از آن دو پرداخت چون هر دو شکل از ادبیات مخاطبان خود را دارند.

گودرزی با اشاره به مقوله عرضه و تقاضا در چرخه تولید کتاب گفت: اگر چه تعداد مخاطب را می‌توان از نشانه‌های موفقیت یک اثر دانست اما همیشه هم نباید گول اکثریت داشتن را خورد.

وی تاکید کرد: نویسنده باید سعی کند به تعداد مخاطبان خود بیفزاید اما این مساله نباید با تکیه بر احساسات سطحی و تنزل اثر صورت بگیرد.

این منتقد در ادامه سخنانش عناصر تکرار شونده در ادبیات عامه‌پسند را که شاخصه این‌گونه ادبی است برشمرد و عنوان کرد: عناصری چون وقوع حادثه چشم‌گیر مثل عشقی پرشور با موانع سر راه آن، جلب احساسات خواننده و قضاوت به نفع شخصیت اصلی، قهرمانگرایی فردی شخصیتهای تک بعدی خوب و بد از خصوصیات مشترک داستانهای عامه پسند است.

راوی دانای کل، تایید دیدگاههای موجود و محافظه‌کارانه، ایجاد تقابلهایی چون ثروتمند و فقیر، استفاده از تصادف برای حل مشکلات شخصیتها و بن‌مایه‌های رمانتیک در داستانهای به ظاهر واقعگرا از دیگر خصوصیاتی است که گودرزی به‌عنوان کلیشه‌ها و مشترکات داستانهای عامه‌پسند به آنها اشاره کرد.

وی درپایان برخی از این خصوصیات را در اثر "شب آفتابی" ردیابی و با ذکر مثالهایی از متن کتاب آنها را مشخص کرد.

رمان "شب آفتابی" هفتادمین رمان نسرین ثامنی در 446 صفحه از سوی نشر آموت منتشر شده است.