مفتون امينی: "عقلانيت" آينده‌ی ناگزير شعر است، ايلنا

يداله مفتون امينی معتقد است جريان‌هايی همچون پست‌مدرنيته در شعر ايران و جهان شکست خورده است. او می‌گويد: در انديشه‌ی جهانی، «عقلانيت» جای «تمدن» را گرفته و آينده‌ی بشريت را رقم خواهد زد.

ايلنا: دنيای شعر و تغزل برای يداله مفتون امينی، دنيای متنوع و پويايی بوده‌است. او که متولد ۱۳۰۵ است، در رشته‌ی حقوق قضايی از دانشکده حقوق دانشگاه تهران فارغ‌التحصيل شده و مدت‌ها در کسوت قضاوت، فعاليت کرده است ولی ادبيات و شعر را که شايد بتوان گفت، "خويشتن‌کاری‌"اش بوده‌است، هرگز از دست‌نگذاشته‌ست.
امينی که اين‌روز‌ها شعرهايش بيشتر درقالب سپيد، متولد می‌شوند، در گفتگو با خبرنگار ايلنا افزود: موقعيت شعر دهه‌ی ۸۰ را بسيار می‌پسندم، زيرا با تمام هياهو‌هايی که در گوشه و کنار برانگيخت، جريان‌ها و درهای تازه‌ای را به شعر معاصر ايران باز کرد و مويد آينده‌ی شعر فارسی شد.

وی با اشاره به تجربيات شکست‌خورده‌ی برخی جريان‌ها که از دهه‌ی ۷۰ آغاز به کار کردند، گفت: در اين ميان جريان‌هايی هرازگاه، اعلام هويت می‌کردند و داعيه‌ی ماندگاری داشتند. ازجمله اين‌جريان‌ها، جريان به اصطلاح پست‌مدرن بود که داعيانش معتقد بودند به در آثارشان لزومی ندارن معنا و مفهوم، جايگاهی در سروده‌هايشان داشته باشد.
ابن شاعر ادامه داد: من همچون بزرگانی از قبيل زنده‌ياد شاملو، با اين جريانات مخالف بودم چراکه شعر کلاسيک ايران را مهجور می‌ديدم و آينده‌ی شعر فارسی را در بيان معانی و مفاهيم روشن، خلاصه می‌ديدم.
وی اضافه کرد: چطور می‌شود آثاری را که معناگريز هستند و هيچ مفهومی را در ذهن مخاطب تداعی‌ نمی‌کنند، ترجمه کرد و به عنوان معرفانی به‌حق از شعر فارسی در جهان منتشر کرد؟! اين مقولات حتی در کشورهای اروپايی و امريکايی نيز، نتوانسته‌است آينده‌ی ادبيات و شعر را از آن‌خود کند.
امينی با اشاره به ملزومات شعر در زمانه‌ی خود، گفت: بين سال‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، در انديشه‌ی جهانی دو مقوله می‌توانست سرنوشت يک مملکت را رقم بزند که همانا «تدين» و «تمدن» بود. اما اين انديشه چندان دوام و حيات نداشت چراکه اصولا «تمدن» امری نسبی‌ست و کشور‌هايی همچون افريقا، ژاپن و... نيز به هر تقدير، حايز «تمدن» هستند و نمِ‌شود آن‌ها را بی‌تمدن يا کم تمدن خواند.
وی ادامه داد: با شکست مواضع قائل به «تمدن»، عامل موثری در انديشه‌ی جهانی مطرح شد که همانا «عقلانيت» است. آنچنانکه امروزه تمام مسائل سياسی، اجتماعی، اقتصادی و... با اين معيار سنجيده می‌شود. به عبارت ديگر با حرکت به‌سوی عقلانيت، دنيا را می‌توان به سمت تعادل برد. بنابراين امروزه «تدين» و «عقلانيت» دو عنصر انکارنشدنی هستند که می‌توانند مويد موفقيت جوامع در عرصه‌های مختلف شوند.
اين پژوهشگر با بازگشت به موضوع شعر و عينيت بخشيدن به موضع عقلانيت در شعر زمانه‌ی ما، گفت: شعر نيز مانند تمام عرصه‌های متصل به اجتماع، از پذيرش «عقلانيت» ناگزير بوده‌است. آنچنانکه مطمئنا شعر نمی‌تواند بدون درنظر گرفتن اين موضوع، به ماندگاری و تبيين مسيری مشخص برای آيندگان، دست پيدا کند.
وی ضمن بيان اين‌ مطلب که همچنان ريشه در رمانتيسيسم دارد، با اشاره به شاعران دهه‌ی ۸۰، گفت: خوشبختانه افرادی همچون رسول يونان و گروس عبدالملکيان توانسته‌اند عقلانيت را در آثارشان به خوبی هدايت و مورد استفاده قرا دهند. به اعتقاد من اين جريان، آينده‌ی شعر فارسی را رقم خواهد زد و شاعرانی که در اين حوزه قلم می‌زنند می‌توانند برای شعر فردا، سرنوشت‌ساز باشند.
مفتون امينی در ادامه پيرامون آخرين آثارش در مسير انتشار، اظهار داشت: از آنجا که من از معاشرين زنده‌ياد شهريار بوده‌ام، کتابی را تحت عنوان «شهريارنامه» تدارک ديده‌ام که به زودی توسط انتشارات افراز، روانه‌ی بازار‌های کتاب‌خواهد شد.
وی درمورد اين کتاب توضيح داد: متون مطرح شده در اين کتاب برمی‌گردد به سال‌های ۱۳۳۳ که شهريار به تبريز بازگشت و تا سال ۱۳۵۰ ادامه می‌يابد. من در اين‌سال‌ها به خانه‌ی ايشان آمد و شد داشتم و در اين موقعيت‌ها با زندگی‌شخصی، ذهنيت و افکار، خاطرات خصوصی و عقايد مذهبی و بعضا عجيب‌اش آشنا شدم و در «شهريارنامه» به آن‌ها اشاره کرده‌ام.
اين نويسنده ادامه داد: زنده‌ياد شهريار، در اواخر عمرش مدعی بود که با عوالم غيب در ارتباط است. البته ارتباط با عوالم غيب، نشانه‌ای ندارد که بر ديگران مسلم شود اما اين اعتقادات در ميان سخنان شهريار به وفور شنيده می‌شد.
امينی در ادامه از آخرين کتاب منتشر شده‌اش با نام «سفری در سفينه‌ی حافظ» نام برد و افزود: اين کتاب گفتمانی تازه‌است بر شعر حافظ. من تک تک غزل‌ها، قطعات، رباعيت و مثنوی‌های حافظ را در مقايسه‌ی نسخه‌های متعدد ازجمله نسخه‌ی قزوينی مورد بررسی قرار داده‌ام.
وی ادامه داد: در اين کتاب که ازسوی انتشارات قطره به بازار آمد، در بخش‌هايی مباحث را در قالب مصاحبه‌هايی خيالی ميان چند نفر که در مورد شعر حافظ بحث می‌کنند، طرح و بررسی می‌کنم.
اين شاعر همچنين از انتشار آخرين اشعارش خبر داده و گفت: «جشن واژه‌ها و حس‌ها و حال‌ها» نام آخرين اشاعر من هستند که در قالب سپيد نوشته شده‌اند. انتشار اين کتاب را به نشر امرود سپرده‌ام و درحال‌حاضر منتظر اخذ مجوز است.
امينی در پايان سخنانش به برخی سوءرفتار‌های ناشران انتقاد کرد و اظهار داشت: متاسفانه برخی از ناشران بزرگ، می‌خواهد گروکشی کنند و انتشار کتاب‌های مرا به اين شرط قبول می‌کنند که اجازه‌ی انتشار «کليات آثار»م را به آن‌ها بسپارم. بگذريم که اين کار غيراخلاقی‌ست اما از طرف ديگر من هنوز مشغول نگارش هستم و چاپ «کليات» برايم مقدور نيست. چراکه کهولت سنی دارم و اگر امروز «کليات» آثارم را چاپ کنم، ممکن است يکی دو تا از آخرين اثر‌هايم از اين مجموعه جا بماند.