از کجا بفهميم سينوزيت داريم گفت‌وگوی شيوا بامداد با دکتر ژانت سروش متخصص عفونی، شرق

با شروع فصل سرما دوباره سرماخوردگی بين مردم شايع می‌شود. دراين‌ميان، يکی از بيشترين مشکلاتی که برای خيلی از افراد، به‌وجود می‌آيد مشکل سينوزيت است که در برخی مواقع نيز با آلرژی اشتباه گرفته می‌شود، اما چطور می‌توان علايم سينوزيت را تشخيص داد و درمان مناسب برای آن چيست؟ دکتر ژانت سروش، متخصص عفونی، اطلاعات کاملی درباره نشانه‌ها، عوارض و روش‌های درمانی انواع سينوزيت را به‌طور کامل شرح می‌دهد.

‌کار سينوس‌ها در بدن چيست؟
سينوس‌ها در ناحيه فک و صورت قرار دارند و از بدو تولد نوزاد در بدن تشکيل می‌شوند. اين اعضا، حوزه‌های توخالی هستند که قسمتی از صورت و جمجمه را اشغال می‌کنند و عملا کار فيزيولوژيکی زيادی در بدن انجام نمی‌دهند ولی اگر دچار التهاب، عفونت و ترشح غيرعادی شوند، علايمی ايجاد می‌کنند که به آن التهاب سينوس يا سينوزيت می‌گويند. بايد بدانيد که سينوس‌ها به خودی‌خود مشکلی برای سلامت بدن ايجاد نمی‌کنند و در عين حال، کار خاصی نيز انجام نمی‌دهند اما اگر به دلايلی اين حفره‌ها دچار التهاب شوند به شکل سينوزيت ظاهر می‌شوند و در اين صورت مشکلاتی را برای فرد به وجود می‌آورند. معمولا سينوزيت از يک سرماخوردگی ويروسی معمولی شروع می‌شود که اغلب، التهابی که بر اثر اين ويروس در مخاط سينوس ايجاد می‌شود، خودبه‌خود و بعد از گذشت چندروز بهبود پيدا می‌کند و احتياجی به آنتی‌بيوتيک يا درمان‌های ديگر نيست. ولی گاهی اوقات به دنبال سرماخوردگی ويروسی، علايم سينوزيت ادامه پيدا می‌کند و بيش از يک هفته يا ۱۰روز هم ادامه پيدا می‌کند.

‌علايم و نشانه‌های بيماری سينوزيت چيست؟

از علايم بيماری سينوزيت می‌توان به ترشح بينی اشاره کرد که از حالت شفاف به صورت چرکی، زرد يا سبزرنگ تبديل می‌شود. معمولا بيماران از سردردهای مزمن شکايت می‌کنند به خصوص وقتی سرشان را به سمت جلو يا پايين حرکت می‌دهند احساس پری يا سنگينی در اين ناحيه می‌کنند. از آنجايی که ترشحاتی که از سينوس در پشت حلق جمع می‌شود هنگام دراز کشيدن فرد آن را بيشتر تحريک می‌کند. بنابراين، بيمار دچار سرفه‌های مداوم در طول شب يا زمان خوابيدن می‌شود که هنگام دراز کشيدن اين حالت شدت پيدا می‌کند. ممکن است در مراحل حاد سينوزيت، بيمار دچار تب شود ولی اگر مدت، بيماری از دو يا سه هفته بيشتر شود به آن سينوزيت مزمن اطلاق می‌شود و معمولا در اين نوع سينوزيت، ديگر ابتلا به تب وجود ندارد. علايم بيماران در سينوزيت مزمن نيز شبيه بيماران مبتلا به نوع حاد آن است. بيماران مبتلا به سينوزيت مزمن نيز از ترشحات غليظ چرکی از بينی، پشت حلق، سرفه‌های مزمن به خصوص در حالت دراز کشيدن و سردردها و سنگينی صورت شکايت می‌کنند. در اينجا روی اين مساله تاکيد می‌کنم که برخلاف تصور عامه مردم که اغلب فکر می‌کنند که سردرد در ناحيه پيشانی، ناشی از سينوزيت است بايد بگويم که سردردها می‌توانند علل مختلفی داشته باشد و صرفا هر سردرد يا احتقان بينی، ناشی از سينوزيت نيست. اگر فردی دچار سردردهای مزمن و آزاردهنده می‌شود، حتما بايد با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت کند تا علل ديگر نيز مورد بررسی قرار گيرد. بيماران به هيچ‌عنوان نبايد بدون تجويز پزشک به طور خودسرانه برای سينوزيت خود آنتی‌بيوتيک مصرف کنند، چون باعث وخيم‌تر شدن وضعيت و عوارض ديگر می‌شود.

‌علل بروز سينوزيت چيست؟
اولين علتی که منجر به عفونت يا التهاب سينوس می‌شود، عفونت‌های ويروسی است که به دنبال اثراتی که ويروس روی مخاط سينوس می‌گذارد آن را مستعد به التهاب و سينوزيت می‌کند و در اين حالت سينوزيت چرکی اتفاق می‌افتد. اغلب سينوزيت‌ها ويروسی هستند و باکتريال نيستند، ولی ممکن است به دنبال سينوزيت ويروسی، عفونت باکتريال نيز اضافه شود که در آن صورت عفونت باکتريال ثانويه خواهيم داشت. ۳۰ تا ۵۰درصد سينوزيت‌های حاد باکتريال هستند و بقيه به صورت ويروسی و خودبه‌خود محدودشونده هستند و معمولا احتياجی به درمان ندارند. برخی از عادت‌ها منجر به انسداد مجرای تنفسی بينی يا سينوس می‌شوند که از مهم‌ترين آنها آلرژی‌ها هستند. کسانی که به آلرژی درازمدت و حتی آسم مبتلا هستند به دليل مخاط ملتهب و انسداد نسبی که در مجرای سينوس آنها وجود دارد مستعد اين هستند که به‌طور مکرر دچار سينوزيت چرکی شوند. گاهی اوقات همين آلرژی و آسم منجر به تشکيل شدن پوليپ‌های بينی می‌شوند که در نتيجه روی مخاط بينی برجستگی‌هايی را ايجاد می‌کنند و مجرای سينوس‌ها را باريک يا مسدود می‌کند. بنابراين، ترشحات سينوس به راحتی تخليه نمی‌شود و از علت‌های مهم سينوزيت‌های مکرر است. افرادی که در فصل زمستان و حتی فصل‌های ديگر دچار سينوزيت‌های چرکی می‌شوند حتما بايد از نظر زمينه آلرژی و پوليپ‌های بينی مورد بررسی قرار گيرند. انحراف تيغه يا سپتوم بينی، می‌تواند يکی ديگر از علل بروز سينوزيت باشد. انحراف تيغه بينی باعث می‌شود تا ترشحات سينوس، نتوانند به راحتی تخليه شوند. در نتيجه، سينوزيت‌های چرکی مکرر اتفاق می‌افتد. کسانی که دچار انحراف بينی شديد هستند، سينوزيت‌های چرکی به صورت پشت‌سرهم اتفاق می‌افتد. بنابراين بيمار بايد اين عيب آناتومی را با مراجعه به پزشک و درمان به موقع رفع کند در غير اين صورت سينوزيت‌های عفونی به طور مکرر برای بيمار اتفاق می‌افتد.
اينکه فکر کنيد کسی که دچار سرماخوردگی ويروسی می‌شود بايد حتما از آنتی‌بيوتيک استفاده کند تا به سينوزيت چرکی مبتلا نشود، تصور اشتباهی است چون لزوما هر فردی که دچار سرماخوردگی ويروسی می‌شود بعدا به سينوزيت چرکی مبتلا نمی‌شود. اغلب سينوزيت‌هايی که با علايمی مانند سردرد، گرفتگی بينی، خلط پشت حلق و سرفه‌های شبانه، خود را نشان می‌دهند به دليل التهاب مخاط ويروسی هستند و نياز به درمان از طريق آنتی‌بيوتيک ندارند، فقط زمانی که پزشک معالج تشخيص دهد عفونت ويروسی دوره‌اش تمام شده و علايم بيش از حد معمول ادامه پيدا کرده و منجر به سينوزيت چرکی باکتريال شده است آنتی‌بيوتيک تجويز می‌شود تا عفونت سينوزيت چرکی برطرف شود. ولی مصرف آنتی‌بيوتيک به عنوان پيشگيری از سينوزيت چرکی کار کاملا نادرستی است. تحريک‌های شيميايی و آلودگی هوا نيز می‌توانند از ديگر علت‌های بروز سينوزيت باشند. برخی افراد که برحسب شغل‌شان با موادشيميايی سروکار دارند يا در محيط‌هايی که آلودگی هوا شايع است زندگی می‌کند با تحريک دايمی مخاط، علايمی شبيه سينوزيت پيدا می‌کنند و دچار پوليپ‌های بينی می‌شوند که در نتيجه آن سينوزيت مکرر برای آنها اتفاق می‌افتد. به اين نکته هم اشاره کنم که لزوما علت سينوزيت، ويروس و باکتری نيست و گاهی اوقات علت آن می‌تواند قارچ نيز باشد به خصوص کسانی که زمينه آسم و آلرژی دارند سينوزيت می‌تواند علت قارچی داشته باشد که باز هم بايد تحت معالجه پزشک متخصص قرار گيرد و درمان خاص برای اين نوع سينوزيت را انجام دهند.

‌از چه روش‌هايی برای درمان سينوزيت استفاده می‌شود؟
همان‌طور که گفتم به هيچ‌وجه درمان پيشگيری از طريق مصرف آنتی‌بيوتيک پيشنهاد نمی‌شود اما کسانی که زياد به سرماخوردگی ويروسی مبتلا هستند و استعداد بيشتری برای ابتلا به سينوزيت دارند بايد بيماری زمينه‌ای آناتومی که منجر به انسداد مجاری تنفسی شده را برطرف کنند. يعنی اگر فرد به انحراف بينی دچار است بايد با عمل جراحی اصلاح شود و اگر به آلرژی مبتلا است آن را درمان کند تا سينوزيت‌ به‌طور مکرر اتفاق نيفتد. اگر بتوانيم اين عيب آناتومی را برطرف کنيم، فرد اگر دچار عفونت سرماخوردگی معمولی ويروسی شود می‌تواند با شست‌وشوی مکرر با محلول‌های سرم فيزيولوژيکی که در داروخانه‌ها در دسترس است يا آب‌نمک استريلی که خودمان می‌توانيم در منزل تهيه کنيم و بتوانيم از تجمع ميکروب در حفره‌های سينوس جلوگيری کنيم. در نتيجه احتمال ابتلا به سينوزيت چرکی را کمی کاهش دهيم. برای کسانی که تشخيص داده می‌شود که به سينوزيت چرکی مبتلا هستند، انواع آنتی‌بيوتيک‌ها در دسترس است. آموکسی‌سيلين، آمپی‌سيلين، کوآموکسی‌کلاو و داروهای جديدتری که در بازار موجود است مانند آزيترومايسين را می‌توان برای درمان سينوزيت استفاده کرد. گاهی اوقات درمان اين بيماری مشکل می‌شود و فرد به صورت مزمن دچار علايم می‌شود که در اين مواقع، حتما بايد با نظر متخصص از ترکيب چند آنتی‌بيوتيک استفاده شود، چنين بيماری حداقل دو هفته طول می‌کشد به اين دليل آنتی‌بيوتيک بايد حفره‌ای پوشيده پيدا کند که اين عمل کمی مشکل انجام می‌شود در نتيجه به درمان آنتی‌بيوتيکی طولانی‌مدت احتياج است. در بعضی از سينوزيت‌های مزمن که فرد بيشتر از سه تا چهار هفته علايم آن را دارد در صورت التهاب شديد و ضخامت مخاط سينوس نياز به دخالت جراحی است. البته عمل جراحی به اين معنا نيست که حتما سينوس‌ها بايد باز شوند و شخص حتما به اتاق عمل برود، امروزه با تکنولوژی‌هايی که در عمل پزشکی موجود است از طريق وسيله‌ای به نام سينوسکوب و يا آندوسکوپی بينی لوله‌های ظريفی را وارد مجاری بينی و سينوس می‌کنند و مخاط ملتهب و ضخيم‌شده سينوس را می‌تراشند و آن را برمی‌دارند. شخصی که به سينوزيت مزمن دچار شده برای درمان، احتياج به دخالت آندوسکوپی و جراحی نيز پيدا می‌کند و ممکن است به تنهايی با درمان آنتی‌بيوتيکی بهبود پيدا نکند.

‌آيا بوی بد دهان ناشی از سينوزيت است؟
بوی بد دهان (هاليبروزيس) می‌تواند علت‌های زيادی داشته باشد که تمامی آنها به حفره‌های دهان بازمی‌گردد. خرابی دندان، لثه، حضور ميکروب‌ها روی مخاط زبان يا حضور ميکروب‌ها روی سينوس‌ها، حتی ناراحتی معده، مری و ريفلکس يعنی برگشت اسيد معده همگی می‌توانند از علل بوی بد دهان باشند. بنابراين سينوزيت چرکی علت شايع بوی بد دهان نيست، ولی می‌تواند يکی از دلايل آن باشد. فردی که به سينوزيت چرکی مبتلا می‌شود به علت اينکه به طور دايم پشت حلق ترشحات چرکی دارد، باعث بروز بوی بد دهان می‌شود ولی اين مساله به معنای آن نيست که فردی که مرتب دچار بوی بد دهان می‌شود، مبتلا به سينوزيت است. اگر فرد دچار علايم سينوزيت مانند خلط چرکی پشت حلق، گرفتگی و ترشحات بينی و سرفه‌های شبانه شود بوی بد دهانش می‌تواند به اين علت ايجاد شده باشدکه با درمان سينوزيت اين مشکل برطرف می‌شود.

‌کشيدن سيگار چه تاثيری روی وضعيت سينوزيت دارد؟
همان‌طور که گفتيم، با تحريک مخاط بينی و سينوس، پليپ‌های بينی و التهاب مخاط ايجاد می‌شود که اين التهاب‌ها به طور ثانويه موجب می‌شود تا ترشحات سينوس به راحتی تخليه نشود و حفره‌ها پر از ترشحات چرکی و در نتيجه سينوزيت چرکی شود. موادشيميايی، آلودگی هوا و آلرژن‌ها اين موضوع را تشديد می‌کنند که به طور قطع سيگار در رأس اين مواد قرار دارد يعنی يکی از علت‌های اصلی که باعث التهاب و تحريک مخاط بينی و سينوس می‌شود کشيدن سيگار است. سيگار می‌تواند به صورت مستقيم و غيرمستقيم منجر به سينوزيت چرکی مکرر شود مثلا در افرادی که سيگاری هستند اين مورد در فصل زمستان به وضوح ديده می‌شود که هرچند با هر بار درمان آنتی‌بيوتيک کمی بهبود پيدا می‌کند ولی با ادامه دادن به سيگار کشيدن قطعا سينوزيت دوباره عود می‌کند.

‌چرا آلرژی با سينوزيت اشتباه گرفته می‌شود؟
با توجه به اينکه برخی از علايم آلرژی مانند ترشحات دايمی و گرفتگی بينی به علايم سينوزيت شباهت دارد ممکن است در برخی موارد با آن اشتباه گرفته شود و در ضمن نکته مهم‌تر اين است که در بسياری مواقع آلرژی و سينوزيت به طور همزمان ايجاد می‌شوند يعنی فردی که مستعد آلرژی است مستعد ابتلا به سينوزيت نيز است. معمولا روش‌هايی برای تشخيص سينوزيت با آلرژی وجود دارد برای مثال فردی که با علايم سينوزيت به پزشک مراجعه می‌کند سريعا شروع درمان انجام نمی‌شود، معمولا عکس راديوگرافی ساده سينوس و در صورت لزوم، سی‌تی‌اسکن سينوس برای فرد بيمار صورت می‌گيرد، در آن صورت تشخيص سينوزيت چرکی بسيار راحت انجام می‌شود چون به سادگی می‌توان حفره‌های بينی را مشاهده کرد که پر از چرک و عفونت هستند در اين صورت اين بيماری ديگر با آلرژی اشتباه گرفته نمی‌شود.