رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣: پس از بهار، امیدهای ناامید شده

• ایران (١٧٤) تنها به زندانی کردن روزنامه‌نگاران و شهروند وب‌نگاران بسنده نمی‌کند، که ابتکار روش‌های غیر قابل پذیرش، فشار بر خانواده‌های روزنامه‌نگاران در داخل و خارج از کشور را هم در دست دارد. افغانستان (١٢٨) رشدی قابل ملاحظه را طی کرده است. نبود روزنامه‌نگار کشته شده و یا زندانی در سال گذشته در این کشور، یکی از دلایل این صعود است

پاریس ١١ بهمن ١٣٩١ - پس از بهار عربی و جنبش‌های اعتراضی در سال ٢٠١١ که در جدول رده بندی جهانی آزادی مطبوعات، منجر به صعود و سقوط بسیاری از کشورها شد، رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣ نشان از نوعی عادی شدن وضعیت آزادی مطبوعات در جهان دارد. رتبه‌ی بسیاری از کشورها کمتر از گذشته، به حدت رخ‌دادهای سیاسی ارتباط دارد. اینگونه در رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣ می‌‌توانیم، توجه و رفتار کشورهای جهان نسبت به آزادی مطبوعات، در میان و دراز مدت را بهتر ببینیم.

در راس رده‌بندی امسال نیز، برای سومین سال پی در پی، فنلاند جایگاه خود را به عنوان نخستین کشور و هلند و نروژ در رده‌های دوم و سوم جدول برای رعایت آزادی مطبوعات قرار گرفته‌اند. با آنکه در کشورهای دمکراتیک موارد بسیاری از خشونت در چارچوب‌های قضایی علیه روزنامه‌نگاران، دیده شده است، با این حال این کشورها رده‌های نخست جدول را به خود اختصاص داده اند. در پائین‌ترین بخش جدول سه کشور دیکتاتوری، ترکمنستان، کره شمالی و اریتره، ترکیب "سه‌گانه‌ی جهنمی" را تشکیل داده‌اند.

کریستف دولوار دبیر اول گزارش‌گران بدون مرز، در باره رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣ می‌گوید : با آنکه در رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات گزارش‌گران بدون مرز، به شکل مستقیم نظام‌ سیاسی کشورها در نظر گرفته نمی‌شود. با این حال نتایج این رده‌بندی نشانگر این امر است که دمکراسی‌ها آزادی تولید و انتشار اطلاعات را بهتر تضمین می کنند تا کشورهایی که در آنها حقوق انسان‌ها تحقیرمی‌شود. حرفه‌کاران رسانه‌ها در این کشورها و نزدیکانشان در خطر همیشگی تصفیه حساب و تهاجم قرار دارند، در کشورهای دمکراتیک خطر بحران‌های اقتصادی و منافع گروه‌های اقتصادی رسانه‌ها را تهدید می‌کنند. با آنکه این شرایط و این تهدیدها در دو گروه کشورهای نام برده، با هم قابل مقایسه نیستند، اما باید از همه‌ی آنها که در برابر سرکوب مادی و معنوی، مقاومت می کنند قدرانی کرد."

شاخص سالانه‌ای برای سنجش ‌ازادی مطبوعات در جهان

امسال گزارش‌گران بدون، به مناسبت انتشار رده بندی جهانی آزادی مطبوعات، برای نخستین بار شاخص سالانه‌ای برای آزادی مطبوعات در جهان ابداع کرده است. این شاخص تازه، معیاری مشخص برای سنجش ازادی اطلاع رسانی در جهان، در اختیار ما می‌گذارد، شاخصی جدا از نتایج ملی هر کشور که در جدول رده بندی درج شده است. گزارش‌گران بدون با این شاخص ابزار تحلیلی تازه‌ای را در اختیار دارد، که امکان سنجش رعایت آزادی اطلاع رسانی و کارایی جهانی رسانه‌ها را در سطح جهانی ممکن می‌کند. در رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ٢٠١٣، روش‌شناسی عمومی و روش تهیه و تدوین رده بندی با تدقیق بیشتر معیارها، متحول شده است، تا بهتر بتوان مجموعه‌ی عوامل تعیین کننده در باره وضعیت و سطح آزادی اطلاع رسانی در یک کشور را شناخت. در سال میلادی ٢٠١٣ شاخص ازادی مطبوعات در جهان ٣٣٩٥ امتیاز است، ( این عدد جمع امتیازات بدست امده از جدول رده بندی ١٧٩ کشورهای جهان است) که برای سنجش ازادی مطبوعات در جهان در سال‌های اینده پایه قرار خواهد گرفت. این شاخص جمع‌بند امتیاز ( منفی) هر کشور است، هر چه این امتیاز بیشتر وضعیت کشور بدتر و بر عکس هر چه این رقم کمتر باشد، وضعیت آزادی مطبوعات بهتر است.

این شاخص در عرصه‌ی منطقه‌ای نیز امکان می‌دهد وضعیت آزادی مطبوعات در نقاط مختلف جهان را بهتر بشناسیم. این شاخص بر مبنای معادل جمعیت و بین ٠ تا ١٠٠ محاسبه شده است، که صفر معرف وضعیت به سامان است. در این بررسی امیتاز منفی اروپا ١٧،٥ از مجموع ١٠٠ است، پس از آن، قاره‌ی آمریکا با ٣٠ امتیاز و سپس آفریقا ٣،٣٤ قرار می‌گیرد. آسیا و اقیانوسه با ٤٢،٢ در چهارمین جایگاه منطقه‌ای و روسیه و کشورهای اروپای شرقی با ٣،٤٥ پس از آسیا قرار می‌گیرد. با در نظر داشت رویداهای معروف به بهار عرب در خاورمیانه و آفریقای شمالی با ٥،٤٨ در آخرین رده قرار دارد.

تعداد روزنامه‌نگاران و وب‌نگاران کشته شده در سال ٢٠١٢ که در اخرین بیلان سالانه‌ی گزارش‌گران بدون مرز از آن بعنوان پرمرگ‌ترین سال برای روزنامه‌نگارا در جهان نام برده شده بود، بر کشورهایی که این جنایات در آنها انجام شده است، تاثیری جدی داشته است. اینگونه سومالی به رده‌ی ١٧٥، سوریه به ١٧٦ ، مکزیک به ١٥٣ و پاکستان به ١٥٩ سقوط کرده‌اند.

از قله تا دامنه

کشورهای شمالی بار دیگر توان خود را برای تضمین فضایی مناسب برای حرفه‌کاران رسانه‌ها نشان دادند. فنلاند (امتیاز= ٠،رده‌ی = ١ )، هلند (١+، ٢) و نروژ (٢-،٣) سه رده‌ی نخست جدول را از آن خود کرده‌اند. کانادا (١٠–،٢٠ ) به زحمت در فهرست بیست کشور نخست جدول خود را جا داده است. کشورهای آندورا (٥) و لیختن اشتاین (‌ ٧) به فهرست کشورهای رده‌بندی راه یافته‌اند و پس از سه کشور نخست جدول نشسته‌اند.

در ان‌سوی جدول "سه‌گانه ی جهنمی" ترکمنستان، کره شمالی و اریتره، انتهای جدول را در اختیار خود دارند. به قدرت رسیدن کیم جونگ ان هیچ‌چیز را ازمهار مطلق اطلاعات در این کشور تغییر نداده است. اریتره (١٧٩) که در چند روز گذشته شورش نظامیان را در پایتخت خود و سکوت خبری شاهد بود در اخرین رده‌ی جدول جای دارد همچنان زندان بزرگ مردم خود است و در این کشور همچنان روزنامه‌نگاران در بازداشت جان می بازند. رژیم ترکمنستان با اعلام مکرر ضرورت انجام اصلاحات، اما یک سانتی‌مترهم از کنترل تام تمام رسانه‌ها کم نکرده است.

برای دومین سال متوالی، پیش از "سه‌گانه ی جهنمی" سوریه (١٧٦) قرار گرفته است، که در آن جنگ خونین اطلاع رسانی ادامه دارد. سالی‌ مرگبار برای روزنامه‌نگاران سومالی این کشور را به پائین جدول کشانده است و به این دلیل ایران (١٧٤) و چین (١٧٣)، یک رده بالا آمده‌اند. ویتنام (١٧٢) در جای خود درجا زده است و کوبا(١٧١) چهار رده از دست داده است. سودان (١٧٠) و یمن (١٦٩) با کم شدن تنش‌ها تنها دو رده بالا امده‌اند. این کشورها، ده رده‌ی پائین جدول تشکیل می‌دهند، و کمتر از بقیه کشورها در جهان آزادی اطلاع رسانی را رعایت می‌کنند. ایران تنها به زندانی کردن روزنامه‌نگاران و شهروند وب‌نگاران بسنده نمی‌کند، که ابتکار روش‌های غیر قابل پذیرش، فشار بر خانواده‌های روزنامه‌نگاران در داخل و خارج از کشور را هم در دست دارد.

پیشرفت‌های مهم

در میان کشورهایی که در جدول پیشرفت داشته‌اند، مالوی (٧٥) را می توان نام برد، که ٧١ رده بالا امده است و تقریبا همان جایگاه گذشته خود را تا پیش از گژروی‌های اخرین ماه‌های ریاست جمهوری موتاریکا، پیدا کرده است. ساحل عاج در رده ی (٩٦) قرار گرفته است که پس از بحران‌های پس از انتخابات سال گذشته و درگیری‌های میان السان وتارا رئیس جمهور کنونی کشور و لوران باگبو رئیس جمهور سابق، شصت و سه رده بالا آمده و جایگاه خود را در سال ٢٠٠٣ پیدا کرده است. برمه (١٥١) هژده رده صعودی کرده است و سیر صعودی را که از سال پیش همراه با تحولات دمکراتیک در این کشور آغاز شده بود، ادامه می‌دهد. افغانستان (١٢٨) رشدی قابل ملاحظه را طی کرده است. نبود روزنامه‌نگار کشته شده و یا زندانی در سال گذشته در این کشور، یکی از دلایل این صعود است با این کشور در آینده با چالش های جدی روبرو است و از این میان تثبیت این پیشرفت، پس از خروج نیروهای خارجی از کشور در سال جاری است .

سقوط‌های سرگیجه آور

مالی (٩٩) در پی رویدادهای سال ٢٠١٢، کودتا و سپس جنگ استقلال طلبان تواره و اسلام‌گریان مسلح در شمال کشور که رسانه‌ه را به سانسور و سکوت وادار کرده و بر روزنامه نگاران فشارهای جدی وارد آوردند، ٧٤ رده را از دست داد. تانزانیا (٧٠) بیش از سی رده را از دست داد. تنها در کمتر از چهار ماه در این کشور دو روزنامه‌نگار به قتل رسیدند. سلطان نشین عمان (١٤١) بیست چهار رده سقوط کرده است که در میان کشورهای خاورمیانه مقام نخست در سقوط را دارد. پنجاه شهروند وب‌نگار و وبلاگ نویس برای توهین به شخص اول مملکت در سال گذشته تحت تعقیب قرار گرفته و محاکمه و مجازات شدند.

در اسرائیل (١١٢) اگر با وجود اعمال سانسور نظامی، اما روزنامه‌نگاران برای انجام وظایف‌شان از آزادی کاملی برخوردارند، علت سقوط ٢٠ رده، برای اعمال تضیقاتی است که ارتش اسرائیل در سرزمین‌های خودمختار فلسطین انجام می‌دهد. امسال در رد‌ه‌بندی جهانی آزادی مطبوعات، از جدا کردن دو بخش داخلی اسرائیل و خارج از محدوده ملی ان خوداری شده است و از این پس، اسرائیل در کلیت خود مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در اسیای ژاپن، به علت نبود شفافیت کامل در عرصه دسترسی به اطلاعات در باره فاجعه‌ی فوکوشیما، سی و یک رده را از دست داد به رتبه (٥٣) سقوط کرد. مالزی (١٤٥) امسال بیست و سه رده عقب نشسته است، سقوطی بی سابقه که علت اصلی آن محدویت بیش از پیش در دسترسی به اطلاعات است. تشدید سانسور علت بیست وشش رده سقوط کامبوح (١٤٣) است. مقدونیه(١١٦) نیز برای سخت‌گیری به حرفه‌کاران رسانه‌ها و لغو مجوز انتشار بسیاری از نشریات بیست و دو رده هزینه پرداخت کرد.

بیلان سردرگم جنبش های اعتراضی

رویدادهای پربار بهارعرب بر رده‌بندی سال گذشته که خود بیلانی بود از هزینه‌ی سنگین پرداخت شده برای پوشش خبری این رویداها از سوی فعالان اطلاع رسانی، تاثری تعیین کننده داشت. در سال ٢٠١٢ این امکان وجود داشت که میان کشورهایی که رژیم آنها تغییر کرده بود ( تونس، مصر، لیبی)، کشورهای که اعتراض در انها ادامه داشت (سوریه و بحرین) و در آخر کشورهایی را که حکومت توانسته بود با وعده و تعامل مطالبات برای تغییرات سیاسی و اجتماعی و یا اقتصادی را مهار کند. (مراکش، الجزایر،عمان،اردن، عربستان سعودی) از هم متمایز کرد.

اما امروز برخی از دولت‌های تازه که از دل این جنبش‌ها سر برآورده‌اند، علیه روزنامه‌نگاران و شهروند وب‌نگارانی برخاسته‌اند، که در انتشار و پوشش مطالبات آزادیخواهانه به شکل گسترده‌ای نقش داشتند. تونس (١٣٨) چهار رده عقب نشسته است. مصر(١٥٨) با وجود، خلا قضایی و انتصاب‌های رسمی در راس رسانه‌های عمومی، تهاجم فیزیکی و محاکمات پی در پی فعالان مطبوعاتی، هشت رده صعود کرده است، اما به رده‌ی افتخار آور لیبی (١٣١) که بیست و سه رده صعود کرده است، نرسیده است. بحرین(١٦٥) با کم‌تر شدن شدت سرکوب‌ها هشت رده از سقوط فاحش سال گذشته خود را جبران کرده است.

عدم ثبات سیاسی چشم اسفندیار روزنامه‌نگاران

در برخی از کشورها عدم ثبات سیاسی، حرفه‌‌ی روزنامه‌نگاری را تجزیه می‌کند و تولید اطلاعات مستقل را سخت‌‌تر می‌کند. در این شرایط تهدید‌ و تهاجم و یورش به تحریریه‌ها بیشتر می‌شود. در مالدیو (١٠٣) کودتایی خزنده منجر به از دست دادن سی رده شد. روزنامه‌نگاران هوادار رئیس جمهور سابق قربانی تشدید تهدیدها شدند. در پاراگوئه (٩١) کودتای پارلمانی ٢٢ ژوئن یازده رده کشور را برای موج‌های تهدید و اخراج روزنامه‌نگاران رسانه‌های تصویری به عقب راند. در گینه بیسائو (٩٢) در سال گذشته که ارتش در فاصله دو مرحله انتخابات ریاست جمهوری قدرت را به دست گرفت و سانسور نظامی را بر روزنامه‌ها حاکم کرد، ١٧ رده از دست داد.

الگوهای منطقه‌ای که در این حد نیستند

برخی هنتکشورها که تاثیرات آنها از مرزهای ملی‌شان می‌گذرد، که به عنوان "الگوهای منطقه‌ای" شناخته می‌شوند این کشورها نیز در رده‌بندی نیز به نوعی برای خود جایگاهی دارند. در امریکای لاتین، برزیل (١٠٨) که موتور اقتصادی منطقه است، با قتل ٥ روزنامه‌نگار و معضل همیشگی نبود کثرت‌گرایی در رسانه‌ها، سقوط خود را که از سال گذشته آغاز شده بود، ادامه می‌دهد. هند (١٤٠) با از دست دادن نه رده به علت دیرپایی مصونیت از مجازات برای تهدید‌کنندگان حرفه‌کاران رسانه‌ها و گسترش سانسور اینترنت، در بدترین جایگاه از سال ٢٠٠٢ تا امروز قرار گرفته است. چین(١٧٣) یک رده بالا آمده انهم به دلیل جا به جا شدن سومالی، اما در این کشور هیچ تغییر جدی که نشان از پیشرفت در عرصه ازادی اطلاع‌رسانی باشد دیده نمی‌شود. هم‌چنان ده‌ها روزنامه‌نگار و وب‌نگار در زندان بسر‌می‌برند و سانسور همه جانبه به ویژه بر روی اینترنت، اصلی‌ترین موانع در برابر آزادی آزادی مطبوعات هستند. روسیه (١٤٨) بازهم شش رده پائین آمده است، که علت آن بازگشت ولادمیر پوتین و آغاز دور تازه‌ای از سرکوب اعتراضات گسترده و بی سابقه‌ی مخالفان بود. روسیه، اما همچنان کشور مصونت از مجازات برای قاتلان روزنامه‌نگاران است. ترکیه (١٥٤) بازهم شش رده عقب نشسته است. علاوه بر آنکه این کشور امروز بزرگترین زندان جهان برای روزنامه‌نگاران است و به ویژه روزنامه‌نگارانی که دارای دیدگاهی منتقد نسبت به سیاست دولت در باره‌ی مسئله کردها هستند، که تاثیرات جنگ درسوریه نیز که به کشور کشیده شده است، در رده‌ی ان تاثیر داشته است. افریقای جنوبی (٥٢) با آنکه هر سال در جدول پائین‌تر می‌رود، امسال برای نخستین بار از فهرست پنجاه کشور نخست جدول خارج شد، اما رتبه‌ای قابل ملاحظه دارد، در این کشور آزادی اطلاع‌رسانی واقعیتی است انکار ناپذیر با آنکه همچنان روزنامه‌نگاران کنشگر با قانون " حفاظت از اطلاعات دولت" تهدید می‌شوند.

دمکراسی‌ها درجا می‌زنند و عقب می‌نشینند

با آنکه بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا در میان سی رده‌ی نخست جدول هستند، اما از وضعیت مناسبی در عرصه آزادی اطلاع رسانی برخوردار نیستند. الگوی اروپایی رو به فرسودگی‌ست. جراحات وارد آمده بر پیکر این قاره‌ی پیر از قوانین ( ناظر بر ازادی اطلاع رسانی) است که تصویب و اجرای برخی از انها از ٢٠١١ ادامه یافته‌ است. از جمله در ایتالیا(٥٧) که هنوز در قوانین اساسی‌اش" تهمت و افترا" مجازاتی جزایی دارد. مجارستان (٥٦) با از دست دادن ١٦ رده، هزینه تصویب قانون‌های آزادی ستیزانه‌ای را می‌پردازد که حرفه‌ی روزنامه‌نگاری را کاملا تغییر داده و محدود کرده است. نگران کننده‌تر از همه اما وضعیت یونان(٨٤) است که با از دست دادن ١٤ رده در سقوطی بی پایان گام گذاشته است. روزنامه‌‌نگاران و رسانه‌ها در وصعیت اجتماعی و حرفه‌ای وخامت‌باری بسر می‌برند، هم از سوی جنبش‌های پوپولیستی و هم گروه های افراط گرا مورد تهاجم و عتهدید قرار می گیرند.