علی‌آقای جيگردار! ما روح و روان علی مطهری را تحليل کرده‌ايم

حاشيه ـ مهدی ملک‌محمد – روانشناس : تحليل شخصيت آدمی سخت است به‌خصوص اگر اويی که قصد تحليل شخصيتش را داشته باشيم، يک سياستمدار باشد. از قديم‌الايام سياستمداران پيچيده بوده‌اند و تحليل شخصيت‌شان سخت‌تر از انسان‌های ديگر. حال اگر اين سياستمدار انسانی صادق باشد، موضوع پيچيده‌تر خواهد شد زيرا در تحليل از پيش تعيين‌شده شخصيت‌های سياسی قرار نمی‌گيرد. علی مطهری فرزند استاد شهيد مطهری از اين جنس است، سياستمداری که صداقت را عجين کار خود کرده و همين تحليل شخصيتش را دشوار ساخته است.

تحليل شخصيت کاری است که يک روانشناس بايد با ابزار انجام دهد، ابزارهايی مانند پرسشنامه‌های شخصيت، مصاحبه‌های بالينی و اشراف بر زندگی خصوصی فرد. متاسفانه به دلايلی که همه می‌دانيم اين ابزار‌ها برای تحليل شخصيت يک سياستمدار در ايران موجود نيست و ما مجبوريم برای اين کار از کمترين و محدود‌ترين منابع موجود استفاده کنيم، مشخص است که چنين کار خطيری با ابزار محدود، روشی صد‌درصد علمی نيست و فقط شمايی نسبتا درست از شخصيت فرد به دست خواهد داد.

برای تحليل شخصيت، ابزارهای روانشناختی متعددی وجود دارد؛ يکی از جديد‌ترين و گسترده‌ترين ابزار‌ها شاخص تيپ‌ها است که در چند سال گذشته با استفاده از آن، ميليون‌ها نفر در سراسر جهان با تيپ‌های شخصيتی آشنا شدند.

براساس اين شاخص تيپ شخصيتی از چهار مولفه يا بعد تشکيل شده است. اين چهار بعد عبارت است از اينکه افراد برونگرا هستند يا درونگرا؟ (برونگرايان افرادی هستند که تمايل به بودن با ديگران دارند و درونگرايان افرادی هستند که تنهايی را بيشتر می‌پسندند.) حسی هستند؟ حسی هستند يا شهودی؟ (افرادی که حسی هستند تنها برای اطلاعاتی که از طريق حواس پنجگانه‌شان دريافت می‌کنند، ارزش قائلند ولی افراد شهودی سعی می‌کنند ارتباطات، معانی پوشيده و ضمنی آنچه اتفاق افتاده است، درک کنند.)

متفکر هستند يا احساسی؟ (متفکران کسانی هستند که تصميمات را بيشتر به‌صورت عينی می‌گيرند و شواهد موجود له يا عليه آن را سبک و سنگين می‌کنند ولی احساسی‌ها بر مبنای احساس خود که نسبت به موضوع دارند، تصميم می‌گيرند) و قضاوت‌گر هستند يا دريافت‌گر؟ (قضاوت‌گر‌ها دوست دارند تصميم بگيرند و مسائل را حل‌وفصل کنند ولی دريافت‌گر‌ها گرايش ذاتی به باز نگه‌داشتن امور دارند.) پرواضح است که در اين چهار ويژگی افراد به‌صورت مطلق در يک سر طيف قرار ندارند و وقتی گفته می‌شود کسی قضاوت‌گر است به معنای آن نيست که در هيچ يک از امورش دريافت‌گر نيست بلکه به اين معناست که بيشتر تلاش می‌کند مسائل را حل وفصل کند و اين در مورد بقيه ويژگی‌ها هم صادق است؟

با ترکيب هريک از اين چهار بعد با يکديگر ۱۶ تيپ شخصيتی تشکيل می‌شود که هريک دارای ويژگی‌هايی هستند.

براساس بررسی روانشناختی بر گفتار و رفتار علی مطهری در چند سال گذشته چنين به‌نظر می‌رسد که او «برونگرا»، «شهودی»، «متفکر» و «قضاوت‌گر» است. اين چهار ويژگی با هم يک تيپ شخصيتی را می‌سازند که دارای ويژگی‌های زير است:

قدرت رهبری يکی از ويژگی‌های برجسته شخصيت آنهاست که باعث جلب اعتماد و احترام ديگران می‌شود. آنها قادرند مسائل را به‌شکلی منطقی و واقع‌گرايانه تحليل کنند و دلايل موجود در مورد له و عليه موضوع را بسنجند و آنگاه تصميمات مناسب معقول و سخت‌گيرانه‌ای بگيرند.

افراد دارای اين تيپ شخصيتی برای صداقت و روراست بودن ارزش قائلند، مستقيما به هدف می‌زنند و از حاشيه‌رفتن پرهيز می‌کنند.

نگاهی به گفتار‌ها و رفتارهای علی مطهری در چهار سال گذشته نشان می‌دهد که او برای رسيدن به آنچه به آن اعتقاد دارد، ناراستی و ابهام ذاتی سياستمداران عصر مدرن را برنمی‌گزيند و بدون کمترين ابهامی آنچه در ذهنش می‌گذرد را بر زبان جاری می‌کند. در مناظره با حميد رسايی يکی ديگر از نمايندگان مجلس بی‌محابا به مدافعان حمله به معترضان نتايج انتخابات ۸۸ می‌تازد و ترسی از عواقب احتمالی اين صحبت‌ها ندارد.

او بار‌ها و بار‌ها انتقادات شديدی عليه اصولگرايان ابراز کرده که مبنای آن تحليل منطقی و واقع‌گرايانه اتفاقات است که جزو تيپ شخصيتی علی مطهری است.

علی مطهری در بيان اصولی که به آن باور دارد، سخت‌گير است و با کسی مماشات نمی‌کند. به همين دليل است که روانشناسان معتقدند افرادی که در اين تيپ شخصيتی (برونگرا، شهودی، متفکر و قضاوت‌گر) قرار می‌گيرند، ممکن است مغرور و متکبر جلوه کنند درحالی‌که اين‌گونه نيستند. به‌دليل همين سخت‌گيری و مماشات نکردن است که وقتی در برابر مسائل فرهنگی قرار می‌گيرد به اين فکر نمی‌کند که آيا برخی از مردمی که از نظرات سياسی او خشنود شده‌اند، دلگير خواهند شد يا نه. برای او تنها بيان آنچه بر مبنای اصولش به آن رسيده، مهم است و لاغير. روانشناسان معتقدند اين تيپ شخصيتی که علی مطهری دارای آن است، در مورد مسائل يا موضوعات پيچيده شهامت و جسارت زيادی دارند و به‌راحتی مرعوب نمی‌شوند و به همين سبب موجبات دلگرمی و اطمينان ديگران را فراهم می‌کنند و اغلب حضوری با ابهت و مسلط دارند به همين سبب است که او در زمانه‌ای که سوال از رئيس‌جمهور در صحن علنی مجلس به تابو بدل شده بود و کسی را يارای آن نبود، يک‌تنه طرح سوال از رئيس‌جمهور را پيش کشيد و او را با صحن علنی مجلس آورد. همين شهامت او است که مدام طرح محاکمه علنی و همزمان ميرحسين موسوی و مهدی کروبی و محمود احمدی‌نژاد را به ميان می‌کشد و آخرين‌بار با بيان آن انتقادات فراوانی را به‌جان خريد.

روانشناسان شخصيت می‌گويند افراد دارای تيپ شخصيتی برونگرا، شهودی، متفکر و قضاوت‌گر به استقبال چالش‌های بزرگ می‌روند، معمولا هرچه پيچيده‌تر بهتر. برهمين اساس علی مطهری براساس تيپ شخصيتی‌ای که دارد از چالش‌های بزرگ نمی‌ترسد. او از موضوع شنود از دفتر کارش، تا وقتی به سروسامان نرساند، قدمی عقب برنداشت و زمان نشان خواهد داد در پيشنهادی که برای حل موضوع حصر داده است، چقدر راسخ و ثابت‌قدم خواهد ماند که پيش‌بينی روانشناختی ما براساس تيپ شخصيتی او اين است که شکايت‌ها، انتقاد‌ها و اعتراض‌ها او را در اين زمينه عقب نخواهد نشاند. او اصولگرايی است که اصولش، چه در عرصه فرهنگ و چه در عرصه سياست، برای او اهميتی وافر دارد و از بيان آنها به‌خاطر ناراحتی و اعتراضات ديگران چشم نخواهد پوشيد. اين را تيپ شخصيتی او نشان می‌دهد.