ايران آکادميا، دانشگاه مجازی برای آموزش بدون سانسور، گفت‌وگوی علی کلائی با شاهین نصیری

در روزهای اخير و در شبکه‌های اجتماعی تلاشی ديده می‌شود به نام "ايران آکادميا". نهادی که می‌گويد علمی است و می‌خواهد يک دانشگاه مجازی برای آموزش بدون سانسور باشد. با شاهين نصيری، پژوهشگر فلسفه، يکی از بنيانگذاران و عضو هيأت مديره "ايران آکادميا" در باب چيستی و چرايی اين نهاد علمی به بحث نشسته‌ايم

تبليغات خبرنامه گويا	[email protected]

* ايران آکادميا چيست؟ اصولا چه تعريفی را برای آن در نظر داريد؟
- واژه‌ی «آکادميا» که ريشه در اساطير يونان دارد٬ برای نخستين بار نام نهادی آموزشی شد که آن را افلاطون حدود ۲۵۰۰ سال پيش در شهر آتن بنيان گذاشت. امر آموزش در اين نهاد به‌عنوان يک کنش جمعی انگاشته می‌شد که از طريق پرسشگری٬ سنجش و گفت‌وگوی برابر ميان اعضای آن صورت می‌پذيرفت. شاخص ديگر اين نهاد٬‌ استقلال و تعلق آن به حوزه‌ی خصوصی - عمومی است که يونانيان آن را «آگورا» (۱) می‌ناميدند. حوزه خصوصی - عمومی جايی است که افراد می‌توانند به‌طور آزادانه به بحث و گفت‌وگو پيرامون موضوع‌های گوناگون بپردازند. شايد بتوان گفت که سنگ بنای علوم انسانی و اجتماعی با تأسيس چنين نهادی و نهادهای مشابه در‌‌ همان دوران گذاشته شد.

شاهین نصیری

در دوران مدرن٬ آکادميا به سرمشقی الهام‌بخش برای انديشمندان و روشنفکران تبديل شد تا بتوانند نهاد مستقل دانشگاه که اساس آن آزادی‌های علمی و پژوهشی است را پايه‌ريزی کنند. ما نيز با الهام از چنين سنت آموزشی ديرين تلاش می‌کنيم تا به دانشجويان در ايران در راستای دستيابی به خودآيينی فردی و جمعی که لازمه‌ی آن پرورش پرسشگری و انديشه‌ی سنجشگر است ياری رسانيم. "ايران آکادميا" (۲) نهادی علمی است که گستره‌ی فعاليت خود را در حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی تعريف می‌کند. به‌طور خلاصه٬ اهداف اصلی اين نهاد را می‌توان اين‌چنين برشمرد:
الف) ايجاد و گسترش فضای آموزشی آن‌لاين که از طريق آن دانشجويان فارسی زبان بتوانند به‌طور آزادانه و رايگان به دانش روشمند و سنجشگر٬ پژوهش‌های معتبر معاصر و منابع روز در حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی دسترسی پيدا کنند؛
ب) ايجاد فضايی برای تبادل فکری ميان جامعه علمی فارسی‌زبان در حوزه‌ی علوم انسانی و اجتماعی که بتواند در زايش گفتمان‌های نوين به‌منظور روياروی با مسائل و مشکلات خاص در ايران و کشورهای فارسی زبان مؤثر باشد؛
ج) ايجاد و تقويت پل ارتباطی ميان جامعه‌ی عملی جهانی و دانشجويان و پژوهشگران ايرانی.

* آموزش آن‌لاين از ديدگاه ايران آکادميا به چه معناست؟ دليل پرداختن به اين نوع آموزش از ديدگاه شما چيست؟
- در دوران ما مرز‌ها و محدوديت‌های جغرافيايی برای تبادل اطلاعات و گسترش آگاهی در حال کم‌رنگ شدن است. در کل می‌توان گفت که در اين روزگار برای کسب دانش نيازی به کلاس درس و ساختمان و کنکور... نيست. امروزه٬ دانشگاه‌های بزرگ دنيا نيز اين نکته را دريافته‌اند و خدمات آموزشی خود را از طريق اينترنت به دور‌ترين نقاط دنيا ارائه می‌کنند. به همين دليل٬‌ برای آموزش در ايران نيز می‌توان از فن‌آوری نوين بهره گرفت و از اين طريق آموزش آزاد را تسهيل کرد.
ايران آکادميا به‌عنوان يک دانشگاه مجازی تلاش خواهد کرد که نقشی مکمل برای رفع کاستی‌های ريشه‌دار در علوم انسانی و اجتماعی در ايران ايفا کند. ما سعی خواهيم کرد که با ايجاد چنين نهادی به رشد و فراگيرشدن گفتمان‌های مهم٬‌ اما به حاشيه رانده شده٬‌ دامن زنيم. در اين راستا٬‌ باور ما اين است که آموزش سنجش‌گرانه و آزاد با به‌کارگيری ره‌يافت بينارشته‌ای می‌تواند نقش مؤثری در تحليل و بررسی پيچيدگی‌های جامعه مدرن بازی کند. افزون بر اين٬‌ ايران آکادميا امکانی است برای کسانی که به دلايل گوناگون با موانعی برای ادامه تحصيل در ايران روبه‌رو هستند تا بتوانند از آموزش آزاد و بدون سانسور بهره‌مند شوند. به دليل ويژگی فراسرزمينی اين ابتکار٬ ما در نظر داريم که اين امکان را فراهم سازيم تا دانشجويان و پژوهشگران در کشورهای فارسی‌زبان ديگر نيز بتوانند‌ با ايران آکادميا در ارتباط متقابل قرار گيرند‌؛ چراکه عامل مشترک زبان و جغرافيا ما را به هم پيوند می‌زند و تبادل علمی ‌می‌تواند در تببين و حل مسائل ژرف منطقه‌ای به‌کار آيد.

* ساختار ايران آکادميا به چه صورت تعريف می‌شود؟ لطفا قدری در رابطه با ساختار آموزشی و اداری آن توضيح دهيد؟
- ايران آکادميا يک مؤسسه مستقل و مردم‌نهاد است. اين نهاد بر مبنای سازوکار نظارتی چندلايه و ساختار اجرايی پويا سازمان‌يابی شده است. مهم‌ترين ارگان اين نهاد «هيئت مديره» است که مسئوليت تدوين و ارزيابی سياست‌های کلان راهبردی٬ مالی و اجرايی را به‌عهده خواهد داشت. (۳) در کنار هيئت مديره٬ «هيئت علمی» ‌ آکادميا به‌طور مستقل فعاليت خواهد کرد. (۴) وظيفه هيئت علمی به‌طور خلاصه تدوين٬ ارزيابی و نظارت بر کيفيت آموزشی و پژوهشی ايران آکادميا است. افزون بر اين٬ هيئت‌های نظارتی٬ مشاور (۵) و پشتيبانان بين‌المللی (۶) برای حفظ و تقويت کيفيت اجرايی و علمی اين نهاد تشکيل شده‌اند. اين هيئت‌ها به ارزيابی و سنجش عملکرد اجرايی٬ آموزشی و مالی ايران آکادميا خواهند پرداخت.

* آيا مدارک ايران آکادميا از نظر آموزشی و از ديدگاه دانشگاه‌ها معتبر است؟ کدام دانشگاه‌ها آن را به رسميت شناخته‌اند يا خواهند شناخت؟
- مدارک تحصيلی فارغ‌التحصيلان ايران آکادميا از سوی سازمان‌های اعتباربخشی علمی در هلند با معيارهای عملی اروپا صادر خواهند شد. بنابراين٬ دانشجويان فارغ‌التحصيل از ايران آکادميا می‌توانند مدرکی معتبر دريافت کنند. ما همچنين در حال مذاکره با دانشگاه‌های معتبر اروپايی٬‌ از جمله دانشگاه لايدن در هلند هستيم تا بتوانيم از همکاری و پشتيبانی علمی آن‌ها نيز بهره‌مند شويم.

* روش آموزش و ارزشيابی در ايران آکادميا چگونه است؟
- نخستين دوره‌ی آموزشی ايران آکادميا برنامه‌ای بينارشته‌ای است به‌عنوان «مطالعات اجتماعی» که در مقطع کار‌شناسی ارشد به‌صورت آن‌لاين برای يک سال تحصيلی ارائه می‌شود. (۷) دروس طراحی شده اين برنامه ترکيبی از موضوع‌های مربوط به رشته‌های گوناگون٬ از جمله جامعه‌‌شناسی، ‌ فلسفه سياسی٬ اقتصاد سياسی و علوم سياسی است. اما تمرکز اصلی ما به‌طور ويژه بر آموزش روش‌شناسی سنجشگر و نظريه‌های نوين علوم اجتماعی خواهد بود. دانشجويان که در يک دوره‌ی کامل آموزشی شرکت می‌کنند٬ بايد چهار درس اصلی (يک درس روش‌شناسی و سه درس بنيادين) در ترم اول و دو درس انتخابی در ترم دوم را با موفقيت پشت سر بگذارند. سال آموزشی با يک کار تحقيقی و نگارش پايان‌نامه خاتمه می‌يابد. در اين دوره٬ استادان ايران آکادميا به‌طور مستمر بر روند پيشرفت علمی دانشجويان نظارت خواهند کرد.

* متقاضيان تحصيل در ايران آکادميا چگونه می‌توانند به شما بپيوندند و تحصيل را با شما آغاز کنند؟
- ما به زودی فرايند و شرايط ثبت نام را از طريق تارنما و صفحه فيس‌بوک ايران آکادميا اعلام خواهيم کرد. از آن‌جا که به دليل محدوديت ظرفيت برای دوره‌ی کامل آموزشی تنها تعداد محدودی از متقاضيان را می‌توانيم بپذيريم٬ تلاش خواهيم کرد که برای علاقمندان اين امکان را به‌وجود آوريم تا بتوانند به‌طور آزاد در کلاس‌های درسی ايران آکادميا شرکت کنند.

* برتری سيستم شما بر ديگر سيستم‌های آموزشی فارسی زبان آن لاين چيست؟
- تاکنون تلاش‌هايی ارزشمند در زمينه‌ی آموزش آن‌لاين صورت گرفته است. شايد بتوان در رابطه با تفاوت اصلی کار ما نسبت به پروژهش‌های موجود در عرصه‌ی زبان فارسی به رويکرد آکادميک اين ابتکار اشاره کرد. به همين دليل٬ اين نهاد مخاطب خاص دارد. هدف ما اين است که به‌نوبه‌ی خود با گسترش آزادانه‌ی دانش و آگاهی به‌صورت روشمند و سنجشگر به تقويت يک جامعه‌ی آکادميک پويا در ايران ياری رسانيم؛ چراکه باور داريم بدون برخورداری از چنين جامعه‌ای٬‌ رويارويی با مشکلات عميق اجتماعی٬ فرهنگی و سياسی که کشورمان از آن رنج می‌برد ناممکن خواهد بود.

* روش‌های کمک به مجموعه شما برای بهينه شدن آن چيست؟ لطفا توضيح دهيد؟
- شايان ذکر است تمام کسانی که تاکنون به پايه‌ريزی و شکل‌گيری اين ابتکار ياری رسانده‌اند٬ کاملا به‌طور داوطلبانه شرکت داشته‌اند. تا جايی که به ما برمی‌گردد٬‌ در حد توان و امکانات خود در راستای تحقق اهداف اين نهاد مردمی گام خواهيم برداشت. با اين همه٬ خود آشکار است که يک نهاد آکادميک در اين ابعاد برای ارائه‌ی آموزش رايگان بايد هزينه‌های ساختاری و بلند مدت زيادی را تأمين کند. بنيان‌گذاران و دست‌اندرکاران اين پروژه باور دارند که اين نهاد می‌تواند با کمک‌های ايرانيان در سراسر دنيا تثبيت شده و تداوم يابد. با وجود حضور ميليون‌ها ايرانی در سراسر دنيا بالقوه‌گی‌های زيادی در جامعه‌ی ايرانی نهفته است. به همين منظور٬ از چند هفته پيش کمپينی با هدف جمع‌آوری کمک مالی به نام «آگاهی به تحول می‌انجامد» ‌ آغاز و اعلام شده است که دوستان می‌توانند در صورت تمايل به آن ياری رسانند. (۸)

* در مورد ساختار ايران آکادميا و مباحث مختلف آن توضيحاتی را فرموديد. حال سوال اين‌جاست که اصولا به چه دليلی و با کدام انگيزه به سراغ اين بحث آمديد. در واقع شايد پس از شرح ايران آکادميا بايد پرسيد چرا ايران آکادميا؟
- انگيزه‌ی ما برای پايه‌گذاری ايران آکادميا را شايد بتوان در دو هدف درهم‌تنيده‌‌٬ بنيادين و بلند‌مدت خلاصه کرد: الف) گسترش آزادی‌های آکادميک ب) پرورش خودآيينی فردی ‌ـ جمعی.
نهاد دانشگاه در ايران برخلاف عرف‌های بين‌المللی در رابطه با آزادی‌های آکادميک همواره زير نظارت جزم‌انديشانه و ذره‌بين تنگ حکومت بوده است. وجود آزادی‌های آکادميک از جمله به اين معنا است که دانشگاهيان بتوانند٬ بدون دخالت نهادهای حکومتی يا مذهبی٬ تصميم بگيرند که چه چيزهايی را آموزش دهند٬ چگونه آن را آموزش دهند و چه افرادی را به‌عنوان آموزگار٬ پژوهشگر و دانشجو برگزينند. نبود اين آزادی‌ها در ايران سبب شده است که نهاد دانشگاه همواره با کاستی‌های ساختاری و ريشه‌ای در زمينه آموزش و پژوهش روبه‌رو باشد که اين نارسايی‌ها در رابطه با علوم انسانی و اجتماعی دوچندان است. بنابراين٬‌ نياز به نهادهای علمی مستقل همواره از سوی دانشگاهيان و پژوهشگران ايرانی احساس و مطرح شده‌ است. در پاسخ به اين نياز٬‌ ما به اين باور رسيديم که می‌توان٬ ورای تمام گرفتاری‌ها و چالش‌های سياسی٬ در راستای ايجاد يک نهاد مستقل علمی گام نهاد. امکاناتی که فن‌آوری روز٬‌ به‌ويژه اينترنت٬ در اختيار ما قرار می‌دهد ما را بر آن داشت تا اين ايده را به مرحله زايش برسانيم. پيش‌نياز عملی کردن اين کار تلاش و پشتکار بود که با همکاری داوطلبانه٬ بی‌وقفه و چندساله دست‌اندرکاران اين پروژه فراهم شد.
به باور من٬ امر آموزش و آزادی‌های آکادميک با پيدايش خودآيينی فردی پيوند خورده است و خودآيينی فردی بدون خودآيينی جمعی پديدار نمی‌شود. ما هم در اين نهاد به امر آموزش به‌عنوان يک کنش جمعی به هدف برقراری خودآيينی فردی ‌ـ جمعی می‌نگريم. اميد ما اين است که اين ابتکار بتواند ‌نمونه‌ای باشد برای ديگر ابتکارهای مردمی و شهروندی در راستای بنيان‌نهادن جامعه‌ای آزاد.

* با پذيرش توضيحات شما اين سوال پيش می‌آيد که با توجه به غيرسياسی بودن پروژه شما، آيا تلاش کرده‌ايد تا به حکومت ايران در اين باره به توافق برسيد؟ بالاخص با توجه به روی کار آمدن دولت جديد و سياست‌های جديد دولت روحانی.
- همانطور که پيش‌تر هم اشاره کردم٬ چنين نهادی٬ براساس فلسفه وجودی آکادميا٬ به حوزه‌ی خصوصی ‌‌ـ عمومی تعلق دارد و از اين منظر عميقا با «امرسياسی» (۹) گره خورده است. يکی از مهم‌ترين موانع آموزش در ايران اين است که حکومت در تعيين سياست‌ها٬ جهت‌گيری‌ها و سازوکار علمی آن دخالت مستقيم دارد. تاکنون٬ اين نوع دخالت‌گری در تمام عرصه‌های فرهنگی و به‌طور ويژه در حوزه‌ی دانشگاه مانع بزرگی برای رشد و سلامت جامعه بوده است‌. به همين دليل٬ هدف ما اين است که اين نهاد را مستقل از هرگونه دخالت حکومتی و دولتی... بنيان گذاريم؛ چراکه اصولا دخالت مستقيم دولت در امر آموزش يک اشتباه پايه‌ايست.

* با توجه به اينترنتی بودن آموزش شما و با توجه به مشکلات اينترنت در ايران، تا چه حد پروژه خود را برای داوطلبان داخل ايران قابل استفاده و مفيد می‌دانيد؟ در صورت فیلتر شدن آيا توانايی برای گذر از آن يا امکان فنی ديگری مهيا کرده‌ايد؟
- اين نکته‌ی بسيار مهمی است. ما سعی کرديم به راه‌های گوناگون برای در دسترس قراردادن خدمات ايران آکادميا بينديشيم. خوشبختانه يک تيم فنی در حوزه امنيت و خدمات اينترنتی نيز برای تسهيل ارتباط امن از طريق اينترنت به اين نهاد ياری خواهد رساند.

* و سرانجام حرف آخر؟
- در گستره‌ی تاريخ٬‌ امر آموزش حلقه‌ی ارتباطی ميان نسل‌ها است؛ چراکه نسل‌ها دنيای تاريخی و اجتماعی خود را بر اساس آن‌چه از گذشتگان به ارث می‌برند می‌سازند. بنابراين٬‌ ما نيز در برابر نسل‌های آينده خود مسئوليت مهمی را به عهده داريم. بايد امروز از خود بپرسيم آيا پيشرفت بشر در عرصه فن‌آوری در گذار از تير و کمان به سلاح‌های کشتار جمعی خلاصه می‌شود؟ آيا رسالت انسان سلطه بر طبيعت است که به تخريب آن منجر شده؟ ‌ چرا شأن بشر و حقوق بنيادين انسان در دوران ما٬ با وجود پيدايش گفتمان‌ها و نهادهای رنگارنگ در زمينه حقوق بشر٬ سيستماتيک‌تر از هميشه زير پا گذاشته می‌شود؟ آيا انسان به‌عنوان موجود سياسی و تاريخی می‌تواند سرمشقی نوين بيافريند؟ جايگاه انسان ايرانی در اين موقعيت زمان ‌ـ‌ مکانی چگونه تعريف می‌شود؟ به باور ما٬ پاسخ به اين‌گونه پرسش‌ها را بايد در علوم‌انسانی و اجتماعی جست و بهره‌مندی از فن‌آوری مدرن٬ نه برای تخريب٬ بلکه برای گسترش دانش و پرسشگری٬ خود می‌تواند سرمشقی باشد برای بازآفرينی رابطه‌ای نوين با خود٬ با ديگری و با جهان.

* با سپاس از وقتی که در اختيار ما گذاشتيد.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
آدرس تارنمای ايران آکادميا:
http://iran-academia.com/fa/
صفحه فيس بوک ايران آکادميا:
https://www.facebook.com/IranAcademia

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
۱- Agora
آگورا فضايی اجتماعی است که در ميان حوزه خصوصی (oikos) و حوزه عمومی يا عرصه قدرت سياسی (Ekklesia) قرار گرفته است. بنابراين٬ اين حوزه٬ با وجود ارتباط تنگانگ با هر دو حوزه‌ی ‌ديگر٬ نبايد با آنها يکی انگاشته شود. در آگورا انسان٬‌ به عنوان موجودی سياسی٬ به‌طور آزادانه به بحث٬ گفتگو و داد‌‌و‌ستد می پردازد و در يک جامعه آزاد قدرت سياسی در آن دخالت مستقيم ندارد. امروزه٬‌ واژه «جامعه مدنی» برای توضيح اين عرصه به کارگرفته می‌شود که شايد به دلايل گوناگون نظری نابسنده باشد.
۲- آدرس تارنما ايران آکادميا
http://iran-academia.com/about/iran-academia-2/
۳- برای آشنايی با هيئت مديره لطفا به اين لينک مراجعه کنيد:
http://iran-academia.com/meet-the-team/
۴- برای آشنايی با استادان ايران آکادميا ميتوانيد به اين لينک مراجعه کنيد:
http://iran-academia.com/about/faculty/
۵- برای آشنايی با اعضای هيئت مشاور لطفا به اين لينک مراجعه کنيد:
http://iran-academia.com/about/advisory-board/
۶- برای آشنايی با چهره های پشتيبان بينالمللی پروژه نگاه کنيد به:
http://iran-academia.com/about/international-honorary-board/
۷- برای مطالعه برنامه آموزشی ايران آکادميا ن.گ:
http://iran-academia.com/study/programmes/
۸- دوستان ميتوانند برای پشتيبانی از اين پروژه به لينک کمپين «آگاهی به تحول ميانجامد» مراجعه کنند:
http://right2edu.com
۹- The political.