هنرمندان تئاتر درباره قضاوت جشنواره سی ويکم: ملاک ارزيابی آثار نمايشی عادلانه نيست

سی و يکمين جشنواره بين‌المللی تئاتر فجر درحالی به پايان رسيد که ابهام‌های روزهای پيش از شروع برگزاری همچنان باقی‌ مانده و چه بسا با داوری‌های صورت گرفته بر ميزان آن‌ها نيز افزوده شده است.

ايلنا: صحبت‌های درگوشی، خميازه، به اين در و آن در زدن روی صندلی از کلافگی، خواندن پيامک، ردوبدل کردن نگاه‌های معنادار و لبخندهای گاه و بيگاه يکی دو داور به يکديگر هنگامی که کارگردان در اجرا گاف می‌داد، بارها هنگام تماشای نمايش‌های سی و يکمين دوره جشنواره بين‌المللی تئاتر فجر ديده شد. واکنش‌هايی که احتمالا به دليل کيفيت نازل و يا همسو نبودن سليقه داور با فرم و محتوای اثر ارائه شده بروز می‌کرد. چه عاملی موجب به وجود آمدن چنين وضعيتی شد؟؛ ملاک قضاوت داوران جشنواره درباره کيفيت آثار چه بود؟ با توجه به اينکه طبق جدول جشنواره هنرمندان فرصت اندکی برای آماده کردن اثر خود جهت اجرا داشتند، حداقل بهتر نمی‌بود اگر قضات محترم اجرای دوم را ملاک داوری قرار می‌دادند بلکه گروه‌ها کمی بيشتر با شرايط (تحميلی) انس پيدا کنند؟ چراکه تجربه تماشای نمايش‌ها طی روزهای برگزاری نشان داد، اجرای دوم آثار کيفيتی متفاوت از ساعت نخست داشت. در مواردی گروه‌ها بدون آنکه شب قبل امکان استراحت داشته باشند، تا لحظاتی پيش از اجرا مشغول نسب دکور و آماده‌سازی صحنه بودند. در همين شرايط، عده‌ای از داوران محترم ضمن حضور با تاخير در سالن (که قطعا پيشامدی خارج از اراده آن‌ها بود اما بی‌شک بر فشار روانی و اضطراب هنرمند بخصوص جوانترها اضافه می‌کرد) کاستی‌های اجرا را با رد و بدل کردن نگاه‌های آنچنانی به يکديگر نشانه‌گذاری می‌کردند.

گرچه طرح اين موارد تنها مربوط به اين دوره نبوده و همواره طی دوره‌های گذشته مطرح شده است، اما آيا بهتر نبود دبير همه جشنواره‌ها حاصل تجربه دبيری اين همه جشنواره را نشان می‌داد و حداقل فرصت مناسب‌تر (اجرای دوم) ملاک قضاوت آثار تعيين می‌شد؟ اين پرسش‌ها را با تعدادی از هنرمندان و شرکت کنندگان جشنواره درميان گذاشته‌ايم که در ادامه می‌خوانيد.

سياوش پاکراه: داوران آزمون و خطاها را مورد قضاوت قرار دادند

سياوش پاکراه نويسنده و کارگردان نمايش «لامپ» با استقبال از اين اتفاق، گفت‌: اين روش صددرصد درست و مفيد است به اين دليل که گروه‌ها به خصوص بازيگران برای نخستين مرتبه است که با دکور نور فضای صحنه مواجه می‌شوند‌.‌

وی ادامه داد‌: گروه در اين لحظه آزمون خطا می‌کند و نکته اين است که می‌توان گفت‌ داوران آزمون و خطاها را مورد قضاوت قرار می‌دهند‌.‌ اگر اجرای دوم گروه مورد ارزيابی قرار بگيرد بهتر است چون با اثر بهتری مواجه هستيم گرچه کامل نيست اما مالک بهتری برای قضاوت به دست می‌دهد‌.‌

اين هنرمند که نمايش او در جشنواره با استقبال مخاطبان مواجه شده است در خصوص ملاک داوران برای ارزيابی آثار اظهار کرد‌: متاسفانه در کليه جشنواره‌ها به اين شکل است که ملاک داوری سليقه شخص داور است و مضمون آثار نقش زيادی در تصميم‌گيری آن‌ها ايفا می‌کند در حالی که بهتر است توانايی کارگردان در اجرای اثر مورد قضاوت و ارزيابی قرار بگيرد چون به هر حال ما نيز سليقه خاص خود را داريم که لزوما با داور همسو نيست‌.‌ اين مبحثی است که گروه‌ها همواره از آن رنج می‌برند و تنها به جشنواره تئاتر فجر ارتباط ندارد‌.‌ وضعيت در جشنواره تئاتر دانشگاهی يا ديگر رويدادها نيز به همين منوال است‌.‌

اين هنرمند در انتها بيان کرد‌: البته در جشنواره تئاتر فجر اين برخورد گاهی کمتر است چون به هرحال عنوان بين‌المللی را با خود يدک می‌کشد و بايد استانداردهايی را رعايت کند اما به کل گروه‌ها از وجود چنين نگاهی در جشنواره‌ها رنج می‌برند‌.‌

شهاب‌الدين حسين‌پور: بهتر بود اجرای دوم آثار مورد قضاوت داوران قرار می‌گرفت

شهاب‌الدين حسين‌پور، کارگردان نمايش «بيوه‌های غمگين سالار جنگ» در همين رابطه، گفت: اجری دوم نمايش ما با اجرای اول تفاوت داشت و کار بهتر شد؛ در اجرای نخست گروه بازيگران برای اولين مرتبه بود که با نور، دکور و ديگر عناصر و فضای صحنه نمايش برخورد می‌کردند، حداقل برای بازيگران خيلی بهتر است بازی آن‌ها در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگيرد.

او ادامه داد: تقريبا می‌توانم بگويم در اجرای دوم شاهد ۸۰٪ درصد از نمايش بوديم. تمام اين شرايط در حالی اتفاق می‌افتاد که من و گروه دستياران و همکاران در بخش طراحی صحنه و نور کار چهار شب نخوابيده بودند. آقای تهرانی به همراه دستياران و همکاران خود جمعا ۸ نفر درگير اين قضيه بوديم که موجب شد هنگام اجرای نخست حال من آنقدر بد باشد که در مهمترين شرايط نتوانم در کنار بازيگرانم باشم و به آن‌ها روحيه بدهم، چون درگير نور کار بودم.

اين هنرمند تصريح کرد: به هرحال اين شرايط حاکم برجشنواره است، اما حداقل کمکی که می‌تواند به گروه‌ها شود همين است و من صد در صد موافق هستم تمهيدی انديشيده شود که آثار در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگيرند، گرچه خود من شخصا اين شانس را داشتم که داوران اجرای دوم نمايش ما به سالن آمدند.

مهدی امين‌لاری: قضاوت بر مبنای اجرای نخست عدلانه نيست

مهدی آمين‌لاری، نويسنده و کارگردان نمايش «دو مينوی الهی» يکی ديگر از هنرمندان حاضر در جشنواره سی و يکم در رابطه‌ با قضاوت آثار در اجرای دوم، بيان کرد: با توجه به اينکه گروه‌ها سالن اجرا را يک شب پيش از روی صحنه رفتن تحويل می‌گيرند و زمان زيادی صرف بستن دکور و لوازم صحنه می‌شود، قضاوت آثار در اجرای نخست چنان عادلانه به نظر نمی‌رسد.

او اضافه کرد: شما درنظر بگيريد اجرای نمايش به شکلی باشد که فردی مثل من هم‌زمان هم کارگردان و هم بازيگر اثر باشد، آن وقت تکليف چيست؟ من درحالی که تا صبح برای نصب دکور کار بيداری بودم روی صحنه رفتم.

اين هنرمند ادامه داد: عملا در نخستين اجرای خود يک صحنه مهم از کار را از دست دادم، اين صحنه بار دراماتيک بسيار زيادی داشت و تنها توانستم يک نور خطی ساده برای آشنايی با شرايط نورپردازی سالن بگيرم.

کارگردان نمايش «دومينوی الهی»، افزود: ای‌کاش شرايطی وجود داشت که مجبور نبوديم با اين سرعت و فشار زياد برای شرکت در جشنواره اثر توليد کنيم، بهتر بود به اين سمت حرکت کنيم که نمايش‌های اجری شده در طول سال به جشنواره فجر راه پيدا کنند و مورد ارزيابی قرار بگيرند. ای‌کاش جشنواره را در مدت زمان بيشتر برگزار می‌کرديم و برای داوری به چند بخش مجزا تقسيم می‌شد تا هنرمندان با آرامش بيشتری نمايش خود را روی صحنه اجرا کنند.

وی در پايان گفت: با توجه به اينکه شرايط درحال حاضر به اين صورت است، حداقل بهتر بود برنامه‌ريزی‌ها به گونه‌ای اتفاق می‌افتاد که داوران اجرای دوم گروه‌ها را برای ارزيابی ببينند.

فرشاد منظوفی‌نيا: خستگی داوران از تماشای آثار متعدد قضاوت را تحت تاثير قرار می‌دهد

فرشاد منظوفی‌نيا کارگردان نمايش «شب بخير کوچولو» اين ماجرا را از زاويه ديگری مورد بررسی قرار داد و گفت: با توجه به اينکه اعضای هيات داوران کارشناس هستند و با روند توليد و اجرای آثار نمايشی غريبه نيستند بايد احتمال اين را هم بدهيم که شرايط را درک می‌کنند و تقصيری متوجه آن‌ها نيست، چون برنامه‌ريزی‌ها در دبيرخانه اتفاق می‌افتد.

او ادامه داد: در اجرای اول بازيگر برای نخستين مرتبه است که با فضای صحنه کار همراه دکور مواجه می‌شود و با سالن ناآشناست و احتمال دارد خطوط حرکتی خود را گم کند.

اين کارگردان ضمن ارائه پيشنهادی، بيان کرد: با توجه به اين جدول و برنامه‌ريزی قضاوت کيفيت آثار در اجرای دوم موجب تداخل در ساعت برای داوران می‌شود. برای رفع چنين نقصی بهتر بود بخش‌های مختلف جشنواره به نوعی از يکديگر جدا می‌شد که داوران امکان قضاوت در اجرای دوم را پيدا کنند.

کارگردان نمايش «شب بخير کوچولو» در انتها، اظهار کرد: شايد اگر خود من هم به عنوان داور انتخاب شوم و قرار باشد ۸-۹ اثر را پشت‌سر هم تماشا کنم قطعا خسته خواهم شد و اين خستگی در کيفيت قضاوت من اثر می‌گذارد که امکان دارد عدالت تحت تاثير قرار بگيرد.

پيام عزيزی: ملاک داوری آثار جای سوال زيادی دارد

پيام عزيزی يکی ديگر از هنرمندان حاضر در جشنواره است که نمايش «هفت‌خوان رستم» را در بخش تجربه‌های نو روی صحنه داشت، اين هنرمند در رابطه با شرايط اجرای اثر خود، بيان کرد: اينکه آثار حداقل در اجرای دوم مورد قضاوت قرار بگيرند دغدغه و آرزوی هميشگی گروه‌های نمايشی بوده است. بارها اتفاق افتاده که داوران اجرای اول گروه را مورد قضاوت قرار داده‌اند.

او ادامه داد: اينکه اجرای نخست مشکلاتی داشته باشد از ابتدای تئاتر هم وجود داشته است، خود داوران جشنواره هم اين را می‌دانند، اما در بعضی کشورها حتی ۵ اجرای اول را جنرال در نظر می‌گيرند.

اين هنرمند با ذکر خاطره‌ای در همين زمينه، اضافه کرد: دو سال قبل در جريان اجرای نمايش «مکبث» در جشنواره فجر همين اتفاق برای من افتاد. به اين دليل که امکان بررسی نور را تا آخرين لحظات پيدا نکرديم ناچار شديم با نور گروه قبلی نمايش خود را روی صحنه ببريم و داوران هم دقيقا همين اجرارا ديدند. در حالی که در اجرای دوم مشکلات کار تا حدودی رفع شد و مخاطبان اثر اصلی را شاهد بودند، همين افراد در اختتاميه تعجب می‌کردند که چرا نمايش ما هيچ يک از جوايز را به دست نياورد.

عزيزی افزود: برای داوری آثار در جشنواره‌های مختلف مثل خيابانی و عروسکی بايد از افراد متخصص استفاده شود. با توجه به اينکه خود من اثری داشتم که برای بخش خيابانی هم ارائه کردم و رد شد اعتقاد دارم افرادی کار را قضاوت کردند که کار خيابانی را خوب نمی‌شناختند، معترضين به اين امر هم کم نيستند، نمی‌گويم چون کار من رد شد چنين مساله‌ای را بيان می‌کنم.

وی تصريح کرد: ديدن ۱۲۰ اثر نمايشی قطعا بر قضاوت داوران تاثير می‌گذارد، اگر خطايی در اين ميان رخ دهد و خستگی داوران به خاطر ديدن آثار زياد در تصميم‌گيری‌ها تاثير بگذارد حق گروهی که چند ماه زمان و هزينه کرده اند پايمال می‌شود. ما از روز بازبينی تا وقتی که جواب راه يافتگان به جشنواره اعلام شد ۱۵ روز بلاتکليف بوديم که کار حفظ گروه را بسيار دشوار می‌کند. چون بازيگران از سريال‌ها و فيلم‌ها و يا کارگردان‌های آثار نمايشی پيشنهاد بازی دريافت می‌کنند و نمی‌دانند بايد آن را بپذيرند يا خير، در صورتی که قبول نکنند و از طرف ديگر کار امکان حضور در جشنواره را پيدا نکند و قضاوت اشتباه در اين امر تاثيرگذار باشد بی‌عدالتی بزرگی صورت گرفته است.

کارگردان نمايش «هفت‌خوان رستم» در ارتباط با داوری آثار، اظهار کرد: در ملاک داوری آثار جای سوال زيادی وجود دارد، سليقه همواره در اين روند وجود داشته و خيلی ايده‌آل است که بخواهم داور فرد کاملا فرهيخته‌ای باشد که بتواند ميان سليقه خود و کيفيت کار کارگردان نمايش تميز قائل شود، به هر حال اين معضلی است که در کشورمان با آن مواجه هستيم.

وی در انتها، گفت: با يک اثر نمايشی در جشنواره‌ای جهانی شرکت کردم و داوران طبق گفته خودشان شيفته کيفيت اجرا و تکنيک اثر شدند برای آن‌ها مضمون اصلا مهم نبود و توانايی کارگردانی را ملاک قرار می‌دادند، اما همان اثر را در ايران اجرا کردم و رد شد، وقتی دليل را جويا شدم داور گفت، کار را نفهميدم و با موضوع آن ارتباط برقرار نکردم!

ميلاد نيک‌آبادی کارگردان نمايش «رابينسون کروزوئه» ازجمله هنرمندان حاضر در اين دوره از جشنواره بود که تماشای اجرای دوم آثار توسط داوران را برای ارزيابی عادلانه‌تر دانست.

ملودی آرام‌نيا: مسئولان گفتند نمايش ما داوری می‌شود اما برخلاف وعده عمل کردند

اما ملودی آرام‌نيا کارگردانی که نمايش «مکبث» را در پارکينگ تالار وحدت برای مخاطبان اجرا می‌کند ضمن اعلام نظر مثبت خود نسبت به قضاوت نمايش‌ها طی اجرای دوم، از بعضی مسائل پيش آمده در اين دوره جشنواره برای خود و گروهش گلايه کرد و اظهار داشت: من همان ابتدا به مسئولان دبيرخانه گفتم اگر قرار است با اجرا در پارکينگ وحدت امکان داوری شدن نمايش خود را از دست بدهم اجازه بدهيد اثر را در سالن اجرا کنم، چون از همان ابتدا امکان انتخاب محل اجرای اثر را داشتم، اما به من گفتند مشکلی نيست، ولی هنگامی که وارد جشنواره شديم گفته شد نمايش شما خيابانی محسوب می‌شود، به همين دليل مورد قضاوت قرار نخواهد گرفت.

او ادامه داد: سال‌های گذشته همه برای آماده شدن سالن يا محل اجرا کمک می‌کردند اما در اين دوره شاهد هستيم نيروهای اجرايی سالن‌ها حتی با گروه لج می‌کنند. در نمونه‌ای وقتی دستيار من برای گرفتن پرژکتور به اين افراد در پارکينگ حافظ مراجعه کرده بود به او گفتند نور کافی است، چقدر برای اجرای اين نمايش هزينه می‌کنيد! در حالی که وظيفه آن‌ها است وقتی ابزاری در انبار وجود دارد برای استفاده به گروه بدهند.

وی اضافه کرد: با اينکه در دوره‌های قبل به عنوان بازيگر در جشنواره حضور داشتم اما شاهد بودم اکثر افراد بسيار راحت‌تر بودند.

اين هنرمند در انتها بيان کرد: اصلا متوجه نشدم ۲۵ اثری که در روزهای پايانی به جدول اضافه شد برچه مبنايی برگزيده شدند. اين آثار مدت‌ها اجرای عموم رفته بودند، آمادگی داشتند و قبلا از امکانات بهره گرفته‌اند. به اين شيوه بخش مسابقه جشنواره بيشتر به يک شوخی شباهت دارد. درحالی که ما برای آماده کردن کار تنها سه هفته زمان داشتيم داوران چطور انتظار ديدن کارهای خوب دارند چطور می‌شود آثار ما بدون تمرين در پلاتو بتواند با نمايشی يک ماه جلسه اجرای عمومی داشته رقابت کند؟