تأثیر مشکلات اقتصادی بر اختلالات روانی در ایران

دویچه وله: اخبار ایران حاکی از گسترش نابسامانی‌های اقتصادی و همچنین اختلالات روانی است. چه رابطه‌ای میان این دو وجود دارد؟ دولت ایران با شدیدترین مجازات‌ها به مقابله با گرانی و خشونت‌گرایی رفته ولی مشکلات حل نشده‌اند. علت چیست؟

مهر ماه سال جاری (۱۳۹۱) بود که افزایش لحظه به لحظه بهای دلار و سقوط شدید ارزش پول ملی ایران محور توجه‌ها شد. بسیاری از مردم به صرافی‌های تهران هجوم آوردند تا پول ملی خود را به پول خارجی تبدیل کنند. به دلیل افزایش مداوم بهای ارز، برخی از صرافی‌های تهران از فروش آن خودداری کردند و کار به دخالت مأموران امنیتی و حتی تهدید به اعدام "اخلال‌گران بازار سکه و ارز" کشید.

اخبار گرانی‌های پیاپی به خبرهای دائم ایران تبدیل شده است و مردم چشم‌انداز ناروشنی از آینده اقتصادی خود دارند. در این میان گسترش پدیده‌هایی مانند "زورگیری" نیز مزید بر علت شده و ترس در جامعه گسترشی بیش از پیش می‌یابد.

مردم ایران دائما در معرض اخبار شوکه‌کننده اقتصادی قرار دارند. به موجب گزارش منتشره در وب‌سایت قانون، به‌تازگی عباسعلی ناصحی، مدیر کل سلامت روان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی "آمار ۲۳ و ۶دهم درصدی شیوع اختلالات روانی در جامعه ایران" را هشداردهنده خواند و گرانی و نوسانات قیمت‌ها را از دلایل افزون‌کننده این اختلالات دانست.

تأثیر اضطراب مداوم بر خشونت‌گرایی

رضا کاظم‌زاده، روانشناس ایرانی مقیم بلژیک معتقد است، اضطراب وقتی به صورت مشکلی درازمدت در می‌آید، می‌تواند بر وضعیت روحی افراد تأثیربگذارد. وی به دویچه‌‌وله می‌گوید: «وقتی نابسامانی‌ها و بحران‌های اجتماعی و از بین رفتن چشم‌انداز برای آینده طولانی می‌شود، می‌تواند به بحرانی فردی تبدیل شود. انسان حس می‌کند که ثبات ندارد و نمی‌تواند پروژه‌های درازمدت داشته باشد.»

به عقیده او، استرس دائم در درجه‌اول انسان را وادار می‌کند تا راهی برای احتراز از آن پیدا کند. وقتی که این راه پیدا نشد ممکن است فرد دست به خشونت بزند.

کاظم‌زاده معتقد است: «سرخوردگی در کنار ترس از آینده و اضطراب مداوم یکی از موتورهای مهم تولید خشونت است.»

رابطه بین وضعیت اقتصادی و خشونت

رسول نفیسی، جامعه‌شناس ایرانی مقیم آمریکا نیز در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید، بین نابسامانی‌های اقتصادی و خشونت در تمامی جوامع تأثیر مستقیمی وجود دارد. وی با این حال تأکید می‌کند که در جامعه ایران علاوه بر این عامل، عوامل خاص دیگری نیز وجود دارد که به رویکرد حکومت این کشور مربوط می‌شود.

نفیسی تصریح می‌کند: «جامعه ایران بعد از انقلاب و جنگ جامعه‌ای خشونت‌زا شده که این خشونت‌زایی را دولت با ارائه مجازات‌های قرون وسطایی و هدف قرار دادن انسان‌ها برای مسائل بی‌معنایی مانند حجاب و امثال آن به بخشی از زندگی جوانان تبدیل کرده است.»

این جامعه‌شناس با اشاره به "تحقیر شدید افراد" برای مسائلی مانند حجاب در ایران ادامه می‌دهد: «اگر شما به فرد احترام نگذارید از فرد هم نباید توقع داشته باشید که به جامعه احترام بگذارد.»

بامداد یکشنبه (اول بهمن) دو جوان در پارک هنرمندان تهران در ملاء عام به اتهام "زورگیری‌" به دار آویخته شدند. اما تصویری که قبل از این اعدام منتشر شد، آن را از سایر اعدام‌ها متمایز کرد. یکی از متهمان پیش از اعدام سرش را بر شانه اعدام‌کننده خود گذاشت و گریست و درست همین صحنه بود که واکنش‌ها به این نوع مجازات را افزایش داد.

"اعدام خشونت را بالا می‌برد"

صادق آملی لاریجانی، رئيس قوه قضائیه ایران صدور حکم اعدام برای این دو جوان را "به مصلحت جامعه" خواند.

اما رسول نفیسی نظری دیگر دارد. او می‌گوید: «تحقیقات جرم‌شناسی ثابت کرده که حتی وقتی اعدام در زندان صورت می‌گیرد، تنها انتشار خبر اعدام موج خشونت را در ایالات متحده بالا می‌برد، چه برسد به این‌که این کار در ملاء عام صورت بگیرد و بچه‌های بی‌گناه نیز شاهد آن باشند.»

وی می‌افزاید: «شما از این طریق حساسیت مردم نسبت به موضوع‌هایی مانند اعدام، خشونت و مرگ را کاهش می‌دهید. اگر پدیده خشونت در ایران رو به افزایش است برای این است که دولت از حساسیت مردم نسبت به این مسائل کم کرده و مردم چون در معرض تحقیر دائمی قرار دارند برایشان مجازات مسئله ثانوی می‌شود و مسئله اول آن‌ها پرداختن به غزایزشان، ارضای حس خودنمایی و احساس قدرت با دست زدن به اعمال خشونت‌آمیز خواهد شد.»

وی با اشاره به افزایش شمار افرادی که از سوی حکومت ایران "اراذل و اوباش" نامیده می‌شوند، به رغم مجازات‌های جاری در ایران می‌گوید: «در انگلستان در زمان جنگ جهانی دوم یعنی زمانی که مردم در معرض بمب و فقر قرار داشتند، نه تنها خشونت افزایش پیدا نکرد بلکه کمتر نیز شد به دلیل اینکه مردم هنجارها و نظام اجتماعی خود را دوست داشتند.»

"جمهوری رحمت به جای جمهوری غضب"

به عقیده رسول نفیسی راه این است که جمهوری اسلامی به جای "جمهوری غضب" به "جمهوری رحمت" تبدیل شود و به جای پرداختن به مسائلی مانند نوع پوشش جوان‌ها به مسائل اصلی آن‌ها بپردازد.

این جامعه‌شناس مقیم آمریکا مجازات‌هایی مانند اعدام در ملاء عام و قطع دست را "قرون وسطایی" می‌نامد و می‌گوید، این راه‌حل‌ها منجر به تشدید جرم می‌شود.

نفیسی با اشاره به گروه‌های تبهکار در میان جوانان آمریکا می‌گوید: «کلیساها از طریق تبلیغ و دولت‌از طریق برگرداندن این‌ها به مدارس سعی می‌کنند آن‌هایی که از متن جامعه به حاشیه رانده شده‌اند را بار دیگر به جامعه بازگردانند. راه جدیدی هم هست که جوان‌ها را کوتاه به زندان می‌برند، تا ببینند در زندان چه می‌گذرد و بعد به آن‌ها فرصت می‌دهند تا وارد جامعه شوند و اگر برای چند سال جرم جدیدی مرتکب نشوند، به آن‌ها حتی کمک هم می‌کنند تا وارد متن جامعه شوند.»

جامعه‌شناسان معتقدند، مشکلات اجتماعی در همه جوامع وجود دارد، اما آن چه که آینده این جوامع را متمایز می‌کند، ریشه‌یابی این مشکلات، به کار گرفتن راه حل درست و برخورد همه‌جانبه با آن است.