شهلا لاهيجی: تمام حوزه‌های فرهنگ و هنر کشور با مشکل روبروست

لاهيجی: توليدات فرهنگی نشان‌دهنده‌ی فعاليت مغز يک جامعه است و پويا بودن آن به معنی زنده بودن جامعه است. وقتی توليدات فرهنگی متوقف شود، يعنی مغز آن جامعه متوقف شده است و اين به معنی مرگ جامعه است. از جامعه‌ی کتاب‌خوان نبايد ترسيد، از جامعه‌ای که کتاب نمی‌خواند بايد ترسيد.

ايلنا: شهلا لاهيجی (نويسنده، ناشر و مترجم) می‌گويد که در يکی دو سال اخير به دليل مشکلات کاری، نتوانسته آثار جديد خود را تکميل کند.
به گزارش خبرنگار ايلنا، لاهيجی درباره‌ی وضعيت آثار خود گفت: متاسفانه به دليل گرفتاری‌های نشر از لحاظ اقتصادی و رفت و آمدهای مداوم به وزارت ارشاد برای پيگيری وضعيت آثار و مجوزهايی که معمولآ به ما داده نمی‌شود، گويی ذهنم عاری و تهی شده و توانايی سر و سامان دادن به آثارم را ندارم. نزديک به ۲ سال است کتابی را آماده کرده‌ام و تنها کار جمع‌بندی آن مانده که به دليل همين مشکلات، از انجام‌ آن باز مانده‌ام.

او ادامه داد: اين کتاب جلد دوم «شناخت هويت» است که مربوط به دوره‌ی تاريخی آغاز حکومت مشخص در ايران از زمان ماد‌ها تا دوره‌ی ساسانيان است و نگاهی اجتماعی به زندگی مردم دارد.
اين نويسنده به توضيح درباره‌ی اين کتاب پرداخت و گفت: ما کشوری هستيم که علی‌رغم تاريخ مفصلمان، تاريخ نوشته شده نداريم و تاريخ ما را ديگران نوشته‌اند. منابع مورد استفاده در تاريخ ايران اکثرآ منابع يونانی هستند. علت اين مسئله اين است که نوشتن دير به ايران آمده است، به همين دليل کتاب بخشی از خانواده نيست، در حالی که در بيشتر نقاط دنيا بخشی از خانواده محسوب می‌شود و مردم به آن علاقه‌مند هستند.
اين ناشر درباره‌ی وضعيت انتشار کتاب‌های انتشارات خود گفت: در طول يک سال اخير در حدود ۲-۳ کتاب منتشر کرده‌ايم. با اين شرايط واقعآ ذهن من خالی است و توان جمع‌آوری و سامان دادن به چند اثرم را ندارم.
لاهيجی اين شرايط را يک درد و مشکل همگانی دانست و گفت: مسئله فقط مربوط به من و کتاب من نيست، مسئله نگاه متوليان فرهنگی به کتاب است. من با سی و چند سال سابقه می‌دانم چه کتابی را می‌توان منتشر کرد و کتابی را که برای انتشار به وزارت ارشاد می‌سپارم، از فيلتر خودم عبور کرده و تمام خطوط قرمز را در نظر گرفته‌ام. البته حرف من اين معنی را نمی‌دهد که در کتاب نويسنده ديگر دست ببرم، اما اگر احساس کنم کتابی با مشکل روبرو است، به او می‌گويم کتاب شما مجوز نمی‌گيرد و تکليف از‌‌ همان اول روشن است و با آن وضعيت به وزارت ارشاد ارسال نمی‌شود.
او افزود: به هر حال منظور من اين است که اين يک سياست کلی است و شايد از معاون و مدير کل هم فرا‌تر باشد. به همين دليل است که می‌بينيم وقتی يک معاون فرهنگی کمی از اين مسير خارج می‌شود، به سرعت و شتابزده برکنار می‌شود.
اين نويسنده اين شرايط را مربوط به چند سال اخير دانست و گفت: ما در بحث صدور مجوز کتاب يک مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی داريم که قانون است و لازم‌الاجرا. اين مصوبه کاملآ مقارن و همسو با قانون اساسی است و ايرادی به آن وارد نيست. ظاهرآ وزارت ارشاد اخيرآ تبصره‌هايی را به آن اضافه کرده است و بحث اعمال سانسور و مشخص کردن حذفيات برای يک متن را بر اين اساس اجرا می‌کند.
لاهيجی ادامه داد: اين بخش و تبصره مغاير با قانون اساسی است و نبايد اجرا شود، زيرا خود وزارت ارشاد نمی‌تواند قانون بگذارد. براساس اين قانون هيچ کس نمی‌تواند برای صدور مجوز پيش از چاپ کتاب، بررسی و مميزی انجام دهد. اينکه کجای يک کتاب حذف و اصلاح شود، سليقه‌ی بررس و مميز است. مميزی و سانسورهای فعلی نوعی توهين است.
اين ناشر اضافه کرد: مشکلاتی که الان برای صدور مجوز پيش می‌آيد بی‌سابقه است. قبلآ اين کار‌ها بيشتر از يک هفته طول نمی‌کشيد. الان برای يک مجوز گاهآ نزديک به ۶ ماه منتظر می‌مانيم و همين بلاتکليفی امکان هر نوع برنامه‌ريزی را از ما می‌گيرد. جميع مشکلات، صنف نشر و کتاب را در موقعيت بدی قرار داده است. چاپخانه‌ها را می‌بينيم که در چه موقعيتی قرار دارند، ليتوگرافی‌ها عملآ تعطيل شده‌اند، تيراژ کتاب‌ها به ۵۰۰ نسخه رسيده است. من قبلآ به مسئولان وزارت ارشاد هم گفتم که در برابر نسل‌های آينده پاسخگو خواهند بود و بايد جواب مناسبی داشته باشند.
لاهيجی به نمايشگاه بين‌المللی کتاب سال بعد تهران اشاره کرد و گفت: نمی‌دانم در اين دوره و با اين وضعيت قرار است چه اتفاقی رخ دهد. البته ما که ۳-۴ سال است در اعتراض به حذف ساير ناشران در اين نمايشگاه شرکت نمی‌کنيم، اما امسال گويا قرار است کتاب‌های خاصی را عرضه کنند.
به گفته‌ی اين نويسنده، توليدات فرهنگی نشان دهنده‌ی فعاليت مغز يک جامعه هستند و پويا بودن آن به معنی زنده بودن جامعه است. او گفت: وقتی توليدات فرهنگی متوقف شود، يعنی مغز آن جامعه متوقف شده است و اين به معنی مرگ جامعه است. از جامعه‌ی کتاب‌خوان نبايد ترسيد، از جامعه‌ای که کتاب نمی‌خواند بايد ترسيد.
او در خصوص آماری که از آثار منتشر شده در طول سال ارائه می‌شود و نشان دهنده‌ی افزايش توليد کتاب است، توضيح داد: در دوره‌ی وزارت آقای ميرسليم، آقای مختارپور رئيس اداره‌ی کتاب بود و به ظاهر هم بسيار سختگيرانه رفتار می‌کرد، مثلآ در آن زمان کتاب‌هايی که ما از ميلان کوندرا به ارشاد می‌فرستاديم مجوز انتشار دريافت نکردند، اما در‌‌ همان زمان انتشارات ما ۳۱ عنوان کتاب منتشر کرد. در‌‌ همان سال ايشان در يک سخنرانی در فرهنگسرای انديشه گفت آمار دلخوش‌کنک است برای اينکه بگوييم خوب کار کرده‌ايم. در ارائه‌ی آمار، نبايد کتاب‌های درسی و کمک درسی را قرار داد. همچنين کتاب‌های حوزه‌ی دين مثل توضيح المسائل‌ها، کتاب‌های دعا و قرآن هم به همين ترتيب.
لاهيجی ادامه داد: زمانی که آمارهای اين دو بخش را از آمار توليد کتاب کسر کنيم، می‌بينيم که چه تعداد کتاب منتشر شده است و آن‌وقت بايد گفت که کار ما مطلوب بوده يا نه.
اين ناشر در ادامه گفت: ما معتقد به نخستين دينی هستيم که معجزه‌اش کتاب بوده و همان کتاب به قلم و آنچه که می‌نويسد قسم خورده است. در قرآن کلامی راجع به اينکه نبايد چيزی را خواند وجود ندارد و به خواندن و فکر کردن توصيه شده است. پس موضوع چيست که اين رفتار‌ها را می‌بينيم؟ گويی تعمدی برای اين کار‌ها وجود دارد تا فرهنگ ما را با مشکل روبرو کند.
او افزود: اين مشکلات فقط مربوط به حوزه‌ی کتاب نيست، تمام حوزه‌های فرهنگ و هنر با همين مسائل روبرو هستند.
لاهيجی به عدم هماهنگی در تصميم‌گيری‌ها و سياست‌ها اشاره کرد و گفت: زمانی يک تئا‌تر مذهبی به نام «عشقه» در سالن تئا‌تر شهر اجرا شد. وقتی متن همين نمايش را برای انتشار به وزارت ارشاد فرستاديم، آن را غير قابل چاپ اعلام کردند. وقتی اعتراض کرديم که اين نمايشی بوده که مجوزهم دريافت کرده، پاسخ دادند اين نمايش در صحنه‌ی عمومی نمايش داده نشده بود. يعنی سالن تئا‌تر شهر صحنه خصوصی است؟ در همه‌ی عرصه‌های فرهنگ وضعيت همين است و اين ترس را به وجود می‌آورد که شايد تعمدی در کار باشد.
اين نويسنده يادآور شد: ما دوران ميرسليم را هم ديديم که با وجود تمام سختگيری‌ها، از لحاظ فرهنگی زنده مانديم، اما الان ديگر اميدی نداريم که بتوانيم ادامه‌ی حيات فرهنگی بدهيم. وضعيت ما با سال‌ها سابقه‌ی فعاليت و برگزيده شدن به عنوان ناشر سال اينگونه است، ديگر وای به حال آن‌ها که تازه وارد اين عرصه شده‌اند.
او به نقش کتاب در ايجاد آرامش در سطح اجتماع و بهبود فرهنگ کشور اشاره کرد و گفت: کتاب‌های مختلفی بوده که به موضوع خشونت در خانواده‌ها، خشونت اجتماعی، سن ازدواج و... پرداخته، اما مجوز انتشار دريافت نکرده‌اند. البته فقط موضوع چاپ کردن نيست، بايد در رسانه‌ها هم نقد شوند. اصلآ بگويند چرا اين کتاب‌ها بد است تا ناشر و نويسنده از خود دفاع کند. اين وظيفه‌ی دادگاه است، نه مميز و بررس وزارت ارشاد که اثر را قضاوت کند.
لاهيجی گفت: بايد بگذارند کتاب‌ها منتشر شود و اگر کسی اعتراض و شکايت کرد، از خودمان دفاع کنيم.