فضاهای نگران‌کننده پایتخت برای کودکان کدامند؟

مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی امور اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات شهر تهران با اشاره به بررسی در مورد احساس امنیت برای کودکان در شهر تهران، گفت: " نگرانی از افراد غریبه"، "وجود حیوانات موزی" و "نور کم و تاریکی محله" جزو نگرانی‌هایی است که که کودکان زیر 12 سال از فضاهای شهری داشته و در نقاشی‌های خودشان به آن اشاره کرده‌اند.

کامبیز مصطفی‌پور در گفت‌وگو با خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به دو بعد ذهنی و عینی امنیت، گفت: یکی از مولفه‌های شهر دوستار کودک، امنیت است و باید تامین‌کننده این امنیت باشد.

وی در تعریف امنیت کودکان در فضای شهری، گفت: در این تعریف علاوه بر نبود ترس، عوامل تحدیدکننده بیرونی که احساس آزادی‌های مشروع برای کودکان را نفی می‌کند نیز به عنوان عوامل ذهنی و روانی مورد توجه است.

مصطفی‌پور با تاکید بر اثرگذاری زیاد بعد ذهنی و روانی امنیت در فضاهای شهری، افزود: معیارهای امنیت کودکان شامل بحث‌های فیزیکال و دسترسی‌ها برای کودکان است و البته آموزش‌دهندگی فضاهای شهری و مشارکت پذیری هم اهمیت ویژه‌ای دارد.

وی در خصوص وضعیت فعلی شهر در بحث امنیت کودکان، با اشاره به مطاله‌ای تحت عنوان "تدوین راهبردها و راهکارهای تامین امنیت اجتماعی کودکان در فضای عمومی شهر تهران"، گفت: در این طرح سازمان‌ها، نهادها، کارشناسان و مسئولین حوزه معماری و شهرسازی و همه سازمان‌هایی که در حوزه امنیت کودکان دخیل هستند مورد سوال قرار گرفتند و در بخش دیگری از طرح‌ پارک‌های محلی و فرامحلی، فضاهای تفریحی گذران اوقات فراغت کودکان و نوجوانان مورد بررسی قرار گرفت. همچنین 6700 خانواده به صورت تصادفی در مناطق 22گانه در نظر گرفته شد.

این کارشناس شهری اضافه کرد: همچنین از دانش‌آموزان زیر 12 سال نیز خواستیم تا از طریق نقاشی، هراس‌هایی که در فضای عمومی شهر برایشان وجود دارد طرح کنند و از بچه‌های 12 تا 18 ساله نیز از طریق خاطرنگاری و پرسشنامه جمع‌آوری اطلاعات کردیم.

وی گفت: ایده‌آل جلوه دادن عرصه خصوصی خانه برای کودکان و خانواده یکی از ویژگی‌های اصلی دوره مدرنیته است اما این راهکار ریسک‌هایی نظیر آسیب‌های رسانه‌ها و خشونت همراه آنها و نیز آسیب‌های خانواده‌های متزلزل را به همراه دارد.

مدیر مطالعات و برنامه‌ریزی‌ مرکز مطالعات شهر تهران با اشاره به وجود خانواده‌های آسیب‌پذیر در شهر تهران، گفت: در مناطق جنوبی و محروم شهر تهران بعضا با مشکلاتی چون کودکان بدسرپرست، پدر و مادر معتاد، درگیری‌های پدر و مادر و طلاق روبرو هستیم و ارگان‌های مسئول از جمله شهرداری تهران در حال حاضر وظیفه‌ای در قبال این فضاهای خصوصی نداشته و تنها به فضاهای عمومی می‌پردازد. ممکن است سازمان‌های دیگر و یا شهرداری وقت دیگری به موضوع فضای خصوصی خانواده هم بپردازد ولی فعلا اولویت فضای عمومی است.

وی با تاکید بر اینکه کودکان را نمی‌توان در خانه نگه داشت، اظهار کرد: کودک باید در فضای عمومی قرار گیرد تا روابط و مناسبات اجتماعی، آموزش، رشدیافتگی و مشارکت‌پذیری لازم را به دست آورد و باید شهر ارضا‌ءکننده نیاز کودک باشد و توان تامین نیاز کودک را داشته باشد.

وی ادامه داد: احساس ایمنی و آزادی تحرک، احساس هویت اجتماعی منسجم باید برای کودکان در فضاهای عمومی ایجاد شود. باید فضای سبزی داشته باشیم که موجب خلق بازی‌های غیر رسمی و خودانگیخته شود و مدیریت شهری باید این فضاها را ایجاد کند. باید به بازی‌های بومی و محلی که می‌تواند رشد اجتماعی کودکانمان را به همراه داشته باشد توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

محلات ، واسط فضای عمومی و خصوصی برای کودکان

مصطفی‌پور با بیان اینکه در دیدگاه‌های جدید مدیریت شهری به عرصه محلی و محله‌گرایی توجه زیاید می‌شود، گفت: محله‌گرایی واسط بین فضای عمومی و خصوصی خانواده‌ها است و در این نگاه محله مکانی است که انسجام اجتماعی و سرمایه اجتماعی در آن بالا است و والدین تنها مالک کودک خود نیستند و علاوه بر فرزنده خود در مقابل کودکان جامعه مسئولیت دارند و زمانی می‌توان این‌طور به موضوع نگاه کرد که در بحث محله‌گرایی پیشرفتی داشته باشیم و با چنین نگاهی خطر‌پذیری کودکان در محله کم می‌شود و برای آنکه حساسیت تحقق محله‌گرایی را برای رفع ناامنی بیشتر کنیم چاره‌ای نیست جز اینکه عرصه عمومی را در اختیار مردم بگذاریم و محله‌گرایی کنیم.

وی دسترسی آسان، ایمن و عادلانه به فضاهای شهری، ایمن کردن پیاده‌روها ، جلوگیری از حرکت وسایل نقلیه در پیاده‌رو‌ها و پاکسازی اجتماعی فضاهای مورد استفاده کودکان نظیر پارک‌ها را به عنوان مهمترین ضروریات امنیت برای کودکان در شهر برشمرد.

"نگرانی از افراد غریبه"، "وجود حیوانات موزی" و "نور کم و تاریکی محله" نگرانی کودکان پایتخت است

مصطفی‌پور تاکید کرد: نگرانی‌هایی که کودکان زیر 12 سال از فضاهای شهری داشتند و در نقاشی‌های خودشان به آن اشاره کردند شامل " نگرانی از افراد غریبه"، "وجود حیوانات موزی" و "نور کم و تاریکی محله" می‌شود و بر همین اساس باید شهر برای کودکان خوانا و روشن شود و اطلاعات بصری مناسب برای آنها وجود داشته باشد. همچنین باید در جاهایی که ارتباط با کودکان وجود دارد بناها و مبلمان متناسب با آنها را داشته باشیم و برای محیط فعالیتشان اصول روانشناسی رنگ‌ها را به کار گیریم.

وی در خصوص ایجاد فضاهای مختلف برای تخلیه انرژی کودکان و ایجاد خلاقیت در آنها، با تاکید بر اینکه پارک‌ها فضای تجربه اجتماعی کودکان هستند، اظهار کرد: در خصوص ایجاد چنین فضاهایی دستورالعمل‌هایی را برای هر منطقه تعیین کردیم و فضاهای ناامن هر منطقه نیز شناسایی شده است.

مصطفی‌پور ادامه داد: وقتی برای کودکان امنیت ایجاد کنیم، به طور قطع برای معلولان و افرادی که ضعیف‌تر هستند نیز شرایط خوبی ایجاد می‌شود. در این خصوص با استفاده از ظرفیت‌های نهادهای فرهنگی و آموزشی مانند مدارس، جلسات اولیاء و مربیان می‌توان اقدام به تهیه ابزارهای اطلاع‌رسانی برای کودکان و والدین مشتمل بر لیست بازی‌ها و رفتارهای پرخطر شایع در بین کودکان نمود.

وی همچنین به اطلاع‌رسانی و آموزش‌های همگانی شهروندان جهت مداخله مناسب در موقعیت‌های مخاطره‌آمیز برای کودکان و کمک به موقع به آنها اشاره کرد و افزود: این امر می‌تواند جزء اولین اقداماتی باشد که شهر تهران را به سوی شهری با کیفیت برتر رهنمون می‌سازد.

شورا و شهرداری تهران در چند سال اخیر تلاش زیادی در مناسب‌سازی فضاهای شهری برای گروه‌های آسیب‌پذیر داشته‌اند، اما آنچه در شهر شاهد هستیم ، عدم اجرای کامل و درست این برنامه‌ها و هجوم فضاهای ناامن شهری به سمت فرزندانمان است که خود را در نقاشی‌های کودکان اینگونه نشان داده است. همچنین نباید از نظر دور داشت که اگر شهری برای کودکانش آرامش و امنیت و شادی را به همراه داشته باشد قطعا سایر گروه‌های سنی هم از این فضای به وجود آمده نهایت استفاده را خواهند داشت.