خلاصه مقاله موسویان در مجله دانشگاه آمریکایی قاهره Cairo Review

تاکنون مدلی عملی و کارآمد برای حل بحرانهای منطقه خاورمیانه و اعاده صلح پایدار ارائه نشده است. بحرانهای خاورمیانه فرمها و ابعاد مختلف دارند، از تجاوز صدام به ایران و کویت و تجاوز آمریکا به عراق گرفته تا ظهور گروههای تروریستی داعش و القاعده. وجود بحرانهای متعدد، خاورمیانه را دربدترین وضعیت بحرانی هفتاد سال گذشته قرار داده است.

نظامها و سازمانهای عربی همچون اتحادیه عرب و شورای همکاریهای خلیج فارس درحل بحرانها شکست خورده اند. بعد از این هم اولا: تازمانیکه همکاری جمعی بین همه قدرتهای منطقه ای وجود نداشته باشد، بحرانها قابل حل نخواهند بود.ثانیا عملکرد قدرتهای منطقه ای نیز نباید در جهت عکس یکدیگر باشد. درحالی که یک قدرت منطقه ای مثل ایران با تمام ظرفیت برای نابودی گروههای تروریستی همچون داعش مبارزه میکند، قدرت دیگر منطقه ای همچون عربستان از نظر مالی و تسلیحاتی گروههای مذکور را مورد حمایت قرار داده است. تا زمانیکه این تضاد ادامه داشته باشد، بحرانها قابل مدیریت نخواهند بود.

نقش ایران در خاورمیانه بعد از انقلاب 1979

بعد از وقوع انقلاب اسلامی سال 1979، ایران به عنوان قدرتی مستقل از ابرقدرتهای شرق و غرب، درمنطقه ظهوریافت. تاریخ روابط آمریکا باایران قبل از انقلاب همچون کودتا علیه حکومت مصدق وسلطه کامل در دوران شاه، زمینه ساز منازعات آمریکا ومتحدین منطقه ای آمریکا با ایران بعد از انقلاب شد. سیاست آمریکا بعد از انقلاب همچون پشتیبانی از تجاوز صدام به خاک ایران، حمایت از کاربرد سلاحهای کشتار جمعی و چهل سال تلاش برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی، نیز این منازعات را عملیاتی کرد.

با وجود همه بدیهای کشورهای عربی به ایران، زمانیکه صدام درسال 1990به کویت تجاوز کرد، ایران درکنار کویت علیه تجاوز صدام ایستاد. درنیمه دهه 90 نیز مرحوم رفسنجانی به اینجانب ماموریت داد تا با ولیعهد وقت عربستان برای بهبود روابط مذاکره کنم. این مذاکرات محرمانه موجب توافقات مهم و بهبود روابط از نیمه دهه 90 شد وتا حدود دهسال روابط حسنه بین دوکشور درچهارچوت توافقات مذکورادامه یافت. زمانی که روحانی رئیس جمهور شد، سیاستش براین بود که بحران هسته ای را از طریق دیپلماسی با قدرتهای جهانی حل نموده و روابط را با کشورهای عربی همسایه بویژه عربستان را بهبود بخشد که عربستان با اعدام شیخ نمیر و متعاقبا حمله عوامل خودسربه سفارت عربستان در تهران، این تلاش ناکام ماند.

درعین حال ایران، در مورد آمریکا هم بارها حسن نیت بخرج داد درحالیکه همواره آمریکاییها بدعهدی کردند. کمک دولت هاشمی رفسنجانی به آزادی گروگانهای غربی و آمریکایی در لبنان، همکاری دولت آقای خاتمی با آمریکا در جنگ علیه تروریسم وسلطه طالبان بر افغانستان، همکاری نیروهای عراقی متحد ایران با آمریکا بعد از سقوط صدام در دوران خاتمی و همکاری دولت روحانی درحل بحران هسته ای و حصول برجام، چهار نمونه آشکار حسن نیت های ایران و بدعهدی های آمریکاست.

عربستان نیز از ابتدای مذاکرات هسته ای ایران و قدرتهای جهانی درمسیر حل مسالمت آمیزآن، کارشکنی کرد زیرا خواهان استمرار فشارها و تحریمهای علیه ایران بود.ریاض بجای تعامل و همکاری با ایران درمنطقه، همیشه مسیر تقابل را طی کرده و شکست خورده است. ضمن اینکه خطاهایی همچون گروگان گرفتن حریری نخست وزیر لبنان، حمله به یمن و مثله گردن جمال خاشقی، "ساخت عربستان" بود و ربطی هم به ایران نداشت.

مدل حل بحران در خاورمیانه

ارائه اصول و مدلی عمومی برای حل بحرانهای خاورمیانه ضروری است. این مدل میتواند براساس اصول ذیل باشد:

1-درک مشترک از اصول کلی نتیجه معامله نهایی (آخر خط).

درموضوع هسته ای ایران هم چنین شد. ایران و قدرتهای جهانی ابتدا توانستند درمورد کلیات نتیجه نهایی معامله توافق کنند که عبارت بود از:

الف: تامین حقوق هسته ای شامل غنی سازی و آب سنگین و رفع تحریمها برای ایران

ب:درمقابل تعهدعدم ساخت بمب هسته ای توسط ایران.