گزارش «آرمان ملی» از خطر جدید در کمین میراث جهانی

بارش باران‌های اسیدی بر سر تخت جمشید

پتروشیمی شیراز، مهم ترین عامل ایجاد باران‌های اسیدی در مجموعه جهانی تخت جمشید است

مدیر پیشین پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این رابطه می‌گوید: باران‌های اسیدی به باران‌هایی گفته می‌شود که به‌دلیل آلودگی هوا و ترکیب با عوامل شیمیایی و مواد اسیدی موجود در هوا، ایجاد می‌شود و عوامل شیمیایی ناشی از پالایشگاه و پتروشیمی موجود در این منطقه، مهم ترین عوامل اصلی ایجاد باران‌های اسیدی در مجموعه جهانی تخت جمشید هستند. مسعود رضایی منفرد با اشاره به موضوع باران‌های اسیدی به‌دلیل آلودگی‌های پتروشیمی برای مجموعه تخت جمشید خاطرنشان می‌کند: این واحد صنعتی یکی از عوامل مهم آلودگی در منطقه مرودشت است و خطرات جبران ناپذیری برای مردم این منطقه هم دارد. میزان خطر این پدیده برای این شهرستان بیشتر از تخت جمشید است. اگرچه میزان آسیب‌پذیری مجموعه جهانی تخت جمشید بر اثر باران‌های اسیدی بر کسی پوشیده نیست اما‌ درصد آسیب ناشی از این پدیده نسبت به سایر آسیب هایی که این مجموعه را تهدید می‌کند کمتر است.

بحرانی فراتر از باران اسیدی

رضایی منفرد اضافه کرد: در پژوهش کاوشگران ایرانی و ایتالیایی بیش از ۱۵۰ نوع آزمایش مرتبط با باران‌های اسیدی انجام و براساس نتایج حاصل از این پژوهش ‌درصد آسیب‌ها، تخریب و فرسایش ناشی از این پدیده در مجموعه جهانی تخت جمشید بین پنج تا ۱۰‌درصد مشخص شد. برای نمونه تخریب و فرسایش ناشی از آب و هوا بسیار حساس تر از باران‌های اسیدی است به گونه‌ای که یک سنگ در مجموعه تخت جمشید در یک زمان مشخص دو نوع اختلاف دما دارد و همین تفاوت دما موجب فرسایش بیشتر و زودتر سنگ می‌شود. بارش باران‌های اسیدی و خسارت‌های ناشی از آن در مجموعه جهانی تخت جمشید را انکار نمی‌کنیم اما با توجه به آزمایش‌های انجام شده و مستندات موجود، زیان‌های ناشی از این پدیده نسبت به خسارت‌های دیگر در تخت جمشید آمار بسیار اندکی دارد.

باید هرچه سریع‌تر چاره‌اندیشی کرد

از سوی دیگر بسیاری دیگر از کارشناسان بر این باورند بحث اسیدی‌بودن فقط به باران اختصاص ندارد و باید توجه داشت که در شهرستان مرودشت رطوبت هوا بسیار بالاست و این گازها اگر به سنگ‌ها برخورد کند و با شبنم صبحگاهی آمیخته شود، اسید تولید می‌شود و نیازی به باران نیست و قطرات شبنم و رطوبت هوا هنگامی که درمنافذ سنگ‌ها نفوذ پیدا می‌کند موجب سایش تدریجی می‌شود و سنگ‌ها را از بین می‌برد.

یک کارشناس میراث فرهنگی در رابطه با این موضوع می‌گوید: سنگ‌های تخت جمشید دارای کربنات کلیسم بسیار زیاد است و این نوع سنگ‌ها به راحتی در برابر اسید و آب آسیب‌پذیر است.

مهدی کارا در ادامه می‌افزاید: باران‌های اسیدی در میراث جهانی تخت جمشید بسیار تاثیرگذار است و متخصصان به این مساله اذعان دارند و رد کردن این تاثیرات از سوی برخی افراد جای شگفتی دارد. بدون تردید فرآیند فرسایش میراث جهانی تخت جمشید بر اساس شرایط کنونی، ۲۰ برابر سال‌های گذشته است و به همین سبب باید هرچه زودتر در این زمینه چاره اندیشی شود.

منشأ این‌گونه باران‌ها در تخت‌جمشید طبیعی نیست

رئیس گروه زمین شناسی دانشگاه شیراز نیز گفت: منشأ این گونه باران‌ها در تخت جمشید طبیعی نیست و طبق مطالعات و پژوهش‌های انجام شده می‌توان گفت این باران‌های اسیدی به سبب وجود کارخانه‌های پتروشیمی و صنعتی و کودهای شیمیایی در دشت نزدیک مجموعه تخت جمشید، شکل می‌گیرد.

عزت‌الله رییسی افزود: باران‌های اسیدی، بخارهای حاوی اسیدی هستند که از کارخانه‌های صنعتی نزدیک به مجموعه تخت جمشید به‌ویژه کارخانه پتروشیمی متصاعد و در هوا پراکنده می‌شوند. این بخارها با جریان باد یا بارندگی به سمت تخت جمشید حرکت می‌کنند و یا به‌صورت قطرات شبنم صبحگاهی بر روی تخت جمشید اثر می‌گذارند. جنس سنگ‌های تخت جمشید آهک است و اسید بر روی سنگ آهک تاثیر فراوان دارد و می‌تواند بر روی نقوش اثر بگذارد. سنگ آهک تشکیل شده از کربنات کلسیم است که در صورت تماس با اسید، در آن حل می‌شود، بنابراین وقتی باران‌های اسیدی بر روی نقوش تخت جمشید بنشیند و حاوی اسید باشد می‌تواند به مرور زمان نقش‌ها را در خود حل کند و زیبایی و اصالت اولیه اثر را از بین ببرد.

رییسی، تنها رهیافت ممکن برای در امان ماندن مجموعه جهانی تخت جمشید از زیان‌های ناشی از باران‌های اسیدی و جلوگیری از تخریب این یادمان تاریخی، حفاظت اصولی و صحیح این مجموعه و پایش و کنترل کارخانه‌های اطراف آن دانست. وی با بیان اینکه کارخانه‌های اطراف مجموعه تخت جمشید باید با تفکر حفظ و پاسداشت هویت ملی برای نگهداری این مجموعه همت کنند، اظهار کرد: باید در چارچوب برنامه‌ای مدون، مواد اسیدی و عوامل تاثیرگذار را از بخارهای کارخانه‌های اطراف مجموعه تخت جمشید جدا و آنها را مهار کرد و این کار به لحاظ فنی امکان پذیر است.

این کارشناس زمین شناسی ادامه داد: مجموعه تخت جمشید متعلق به همه افراد و رسیدگی به آن، مساله‌ای ملی و جهانی است از این رو افراد در بخش‌های مختلف به‌ویژه رسانه‌ها و عوامل تاثیرگذار در افکارعمومی باید با حساس کردن مسئولان نسبت به این موضوع به‌عنوان یک مطالبه عمومی، بی‌‌‌درنگ تر برای بهبود این وضعیت اقدام کنند.