ایران وایر - قطع ناگهانی اینترنت به مدت حدودا دو هفته در ایران، خسارت‌های سنگینی را بر مشاغل مختلف به‌ویژه کسب‌وکارهای اینترنتی تحمیل کرد. فارغ از تمام تاثیرات منفی این اتفاق، انتشار دو نامه از سوی سازمان فناوری اطلاعات در فضای مجازی، باعث شد تا فعالان حوزه اینترنت و مالکان کسب‌وکارهای اینترنتی بیشتر از همیشه نگران وضعیت شغلی خود در آینده باشند. اعلام لیست سرویس‌های وابسته به خدمات خارجی کسب‌وکارها و دعوت به جلسه سازمان فناوری اطلاعات برای بررسی پیامدهای قطع اینترنت بر کسب‌وکارها پس از قطع اینترنت، زنگ هشداری بود تا مشخص شود احتمال تکرار خاموشی اینترنت در ایران، بسیار بالاست.
***
محسن سپهری؛ شهروندخبرنگار
نامه اول سازمان فناوری اطلاعات
۲۹ آبان در چهارمین روز از قطعی سراسری اینترنت در ایران، نامه‌ای با امضای «امیر ناظمی»، رییس سازمان فناوری اطلاعات در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد که طی آن از تمامی دستگاه‌های اجرایی کشور خواسته‌شده تا با معرفی یک نماینده، لیست سرویس‌های وابسته به خدمات خارجی خود را به این سازمان اعلام کنند.
مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
در این نامه آمده بود: «ازآنجایی‌که ارتباطات شبکه ملی اطلاعات جهت دسترسی شهروندان به خدمات دستگاه‌ها و کسب‌وکارهای مهیا برقرار است، لذا جهت بررسی وضعیت دسترسی شهروندان به شبکه ملی اطلاعات و خدمات دستگاه‌ها و مشکلات احتمالی، دستور فرمایید ضمن معرفی نماینده تام‌الاختیار فنی، اطلاعات سامانه‌ها (نظیر وب‌سایت‌ها، ایمیل‌ها، سامانه‌های عملیاتی برخط و ...) و همچنین وابستگی به خدمات خارجی را (...) به مرکز رصد و پایش شبکه ملی اطلاعات معاونت توسعه و مدیریت شبکه ملی اطلاعات این سازمان ظرف حداکثر دو روز ارسال نمایید.»
امیر ناظمی در توضیح ارسال این نامه‌ها به بخش خصوصی و دولتی به ماهنامه پیوست گفت که این نامه روز چهارشنبه ۲۹ آبان به آن‌ها ارسال شده است؛ یعنی روزی که اینترنت کشور قطع بود. این نامه هم بعد از تماس کاربری با من که از قطع خدمات بیمارستانی به دلیل قطع اینترنت حکایت داشت، تنظیم و به آن‌ها ارسال شد. این نامه برای این به سازمان‌ها ارسال شد تا بدانیم چه خدمت داخلی برای ارائه به سرویس خارجی وابسته است تا مشکل را حل و امکان ارائه سرویس را به شهروندان در آن زمان فراهم کنیم. درواقع می‌خواستیم با این کار مشکلات مردم را در زمان قطع اینترنت کمتر کنیم.
رییس سازمان فناوری اطلاعات در نشستی دیگر نیز درباره دلیل ارسال این نامه همین توضیحات را ارائه داد، بااین‌حال بسیاری از کاربران دراین‌باره نظرات دیگری دارند. به‌طور مثال کاربری در توییتر دراین‌باره نوشته است که «برداشت من اینه که قراره سرویس‌های خارجی که قطع شدنشون به نهادها آسیب می‌زنه رو شناسایی کنند. بعد یا دسترسی رو برای اون سرویس‌ها و برای این نهادها باز کنند یا معادل داخلی براش بسازند. تحلیل من اینه که اینها یعنی قطع اینترنت بازهم اتفاق می‌افته و ممکنه بیش از بار اول طول بکشه.»
همین امر نشان می‌دهد که تهیه لیستی که به قول برخی کاربران «لیست سفید» نام گرفته، نشان‌دهنده فشاری جدی برای تکمیل پروژه اینترنت ملی یا همان شبکه ملی اطلاعات است تا در مواردی دیگر مانند اتفاقات آبان ۱۳۹۸، هم قطع اینترنت به‌سادگی صورت بگیرد و هم تا حد امکان دسترسی‌های سیستماتیک درون کشور قطع نشود.
از سوی دیگر، این نامه که رونوشت آن به «ابوالحسن فیروزآبادی»، رییس مرکز ملی فضای مجازی، «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر ارتباطات و «رضا جواهری»، رییس مرکز مدیریت راهبردی افتای ریاست‌جمهوری رسیده، این موضوع را نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی در مسیر تحقق هرچه جدی‌تر شبکه ملی اطلاعات است. چراکه چندی پیش فیروزآبادی اعلام کرده بود به دنبال تعیین میزان دسترسی کاربران در اینترنت بر اساس سطح‌بندی آن‌هاست.
اگرچه به گفته محمدجواد آذری جهرمی، وزیر ارتباطات قطعی اینترنت در اختیار این وزارتخانه نیست و شورای عالی امنیت ملی تصمیم آن را گرفته است، اما وزیر ارتباطات این موضوع را اضافه نکرده است که درهرحال فشردن دکمه قطع اینترنت و فیلترینگ در وزارتخانه او انجام می‌شود. بااین‌حال، باید به این نکته توجه کرد که در زمان قطعی سراسری اینترنت، نهادها، سازمان‌ها، وزارتخانه‌ها، رسانه‌ها، خبرنگاران دارای رانت اینترنت آزاد آذری جهرمی و برخی شرکت‌ها به اینترنت متصل بودند.
نامه دوم سازمان فناوری اطلاعات
سوم آذرماه، سازمان فناوری اطلاعات نامه دیگری به صاحبان کسب‌وکارهای نوپا یا همان استارت‌آپ‌ها فرستاد و از آن‌ها دعوت کرد تا در جلسه‌ای با عنوان «بررسی پیامدهای قطع اینترنت بر کسب‌وکارها و چگونگی کاهش تاثیرات منفی آن» شرکت کنند.
دعوت‌شدگان به این نشست معمولا صاحبان و مدیران استارت‌آپ‌های شناخته‌شده هستند که معمولا ارتباطات بیشتری با وزیر ارتباطات، معاونان و مشاورانش دارند. بااین‌حال ناظمی درباره این نامه به ماهنامه پیوست توضیح داده بود: «بعد از اتصال مجدد اینترنت از ابتدای هفته تصمیم گرفتیم با شرکت‌های استارت‌آپی، رسانه‌های تخصصی، صنف‌های فعال در حوزه آی‌تی مانند سازمان نظام صنفی رایانه‌ای، کمیسیون‌های فناوری اتاق بازرگانی و غیره جلساتی برگزار کنیم تا هزینه‌های تحمیل‌شده به کسب‌وکارهای فعال در صنعت فناوری اطلاعات شفاف شود و با در اختیار گذاشتن یک گزارش کامل از این ضرر‌ها به سیاست‌گذارانی که این تصمیم را گرفته‌اند بگوییم که یک هفته قطع اینترنت چه تاثیری روی اقتصاد کشور داشته است.»
ناظمی تاکید کرده است که یک سیاست‌گذار با توجه به شرایط حساس کشور چنین تصمیمی گرفته و شاید در نگاه اول گمان نمی‌کرده که این تصمیم چه اثرات می‌توانسته روی کسب‌وکارهای وابسته به اینترنت داشته باشد.
بااین‌حال باید در جواب رییس سازمان فناوری اطلاعات باید به این نکته اشاره کرد که بعید است شورای عالی امنیت ملی که دستور به قطع اینترنت می‌دهد از اتفاقاتی که در پس قطعی اینترنت رخ می‌دهد، بی‌خبر باشد. زمانی که مقامات جمهوری اسلامی به‌شدت پیگیر ایجاد و گسترش شبکه ملی اطلاعات هستند و آزمایش‌های متعددی را برای راه‌اندازی آن از پیش انجام داده‌اند، این رفتار علاوه بر آگاهی کامل از تاثیر بر وضعیت کسب‌وکارها، اعلام خطری به صاحبان مشاغل اینترنتی است که تاکنون سرورهای خود را به ایران نیاورده‌اند یا خدمات خود را روی شبکه ملی اطلاعات قرار نداده‌اند و دو نامه اخیر صراحتا نشان می‌دهد که کسب‌وکارها راه چاره‌ای جز ارائه خدمات خود بر بستر شبکه ملی اطلاعات ندارد، چراکه در غیر این صورت حذف خواهند شد.
لایحه‌ای برای تعیین وضعیت پس از قطع دوباره اینترنت
در ادامه روند فعالیت‌های امیر ناظمی، او در ۶ آذر، ۱۰ روز پس از قطعی سراسری اینترنت در ایران و پس از وصل شدن اینترنت اپراتورهای موبایل در تهران، با توییتی اعلام کرد که «بازگشتیم اما برای جلوگیری از عادی‌سازی قطع اینترنت... در حال تهیه لایحه‌ای هستیم تا ازاین‌پس قطع اینترنت و هر اپ با بیش از ۱۰ میلیون کاربر ایرانی تنها با تصویب مجلس امکان‌پذیر باشد! از نمایندگان می‌خواهم از آن پشتیبانی کنند. اینترنت مثل آب، مثل هوا، قابل قطع کردن نیست!»
اگرچه رییس سازمان فناوری اطلاعات با لحنی گلایه‌آمیز می‌گوید نمی‌داند چرا مردم به آن‌ها اعتماد ندارند و از سوی دیگر، محدود کردن دسترسی به اینترنت، خلاف آزادی‌های مدنی است اما او در این توییت تلویحا اذعان می‌کند که قطعی اینترنت در آینده بازهم اتفاق می‌افتد و به دنبال قانونی کردن بخشی از آن تحت‌عنوان حمایت از کسب‌وکارهای بزرگ است.
در پاسخ به این توییت «طیبه سیاوشی»، نماینده مجلس نوشت: «نیاز به زحمت دولت برای ارسال لایحه نیست. مطابق اصل ۷۹ قانون اساسی، در شرایط اضطراری، اعمال هر محدودیتی مانند قطع کردن اینترنت، باید با تصویب و کسب اجازه از مجلس باشد. اگر سران قوا احترامی برای انتخاب مردم و مجلس قائل بودند، به قانون اساسی و مصوبات قبلی، بی‌اعتنایی نمی‌شد.»
درنهایت، با شرایطی که ایجادشده باید گفت که قطعی اینترنت بازهم اتفاق خواهد افتاد؛ شبکه ملی ارتباطات با اتصال کسب‌وکارها به آن، آوردن سرورهای بیشتر به داخل کشور و ارائه خدمات روی آن، شکلی از اینترانت یا اینترنت به سبک کره شمالی به خود خواهد گرفت.
در این میان دسترسی اینترنت برای گروهی که به شکلی با نظام جمهوری اسلامی ارتباط نزدیک دارند، آزاد خواهد بود اما از طرف دیگر باید دانست که قرار است دسترسی به اینترنت نیز بر اساس احراز هویت افراد و طبقه‌بندی سطوح مختلف کاربری باشد. همان‌طور که ابوالحسن فیروزآبادی چندی پیش گفته بود: «ما هم مثل وزیر ارتباطات که اعلام کرد فیلترینگ برای یک پسر پنج‌ساله و استاد دانشگاه نباید یکی باشد، موافق این موضوع هستیم که سطوح مختلف دسترسی تعریف شود و این موضوع را به کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه پیشنهاد دادیم و دلمان می‌خواست که ۲، ۳ ماه پیش این موضوع حل می‌شد، اما امیدواریم در اسرع وقت این موضوع حل شود.»
به نظر می‌رسد باید منتظر قطعی دوباره و چندباره اینترنت در ایران باشیم و از سوی دیگر، احراز هویت و طبقه‌بندی دسترسی به اینترنت برای کاربران و اجبار کسب‌وکارهای داخلی به ارائه خدمات بر بستر شبکه ملی اطلاعات دو رویکردی است که وزارت ارتباطات به‌شدت در پی به انجام رساندن آن‌ها است.
