دویچه وله فارسی
هواپیمای اوکراینی با مسافرانی از ایران، اوکراین، کانادا، سوئد، افغانستان و بریتانیا راهی کی‌یف می‌شد. اما برای مسافران پرواز شماره ۷۵۲ فاصله شوق پرواز با فاجعه سقوط تنها ۸ دقیقه بود.
هلی‌کوپتر که به زمین نشست، سربازها تازه داشتند کفش‌های تابه‌تا، کتاب‌های نیم‌سوخته و عروسک‌های نیمه‌جان را می‌ریختند توی کیسه‌های سیاه. مامور بالادست‌شان گفته بود این‌ها را کنار کیسه‌های اجساد بگذارید. آمبولانس‌ها صف کشیده بودند برای امداد و نجات. ماشین‌های آتش نشانی آمده بودند غول اوکراینی را خاموش کنند، که نشد. امدادگران دنبال زنده‌ها می‌گشتند ولی سرب داغ دو موشک، همه ۱۷۶ مسافر و خدمه را کشته بود.
دقیق‌اش را بخواهید، هجدهم دی ماه ۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰)، ساعت شش و ۱۹ دقیقه بود. هنوز دودانگ مانده بود تا آفتاب پهن شود روی تهران، روی شهری که موشک‌های سپاه پاسداران، غول آهنی اوکراینی را با ۱۷۶ مسافر و خدمه‌اش، نقره داغ کرد. دوربین‌های مداربسته چند ساختمان در شاهدشهر، شهرکی در حوالی جنوب تهران، لحظه‌های تکه‌پاره شدن هواپیمایی را ثبت کرده‌اند، هواپیمایی که هرگز به مقصد نرسید.
دقیقه‌های قبل از انفجار
دیده‌بوسی‌ها در فرودگاه که تمام شد، دخترک روی پایش بند نبود. دست مادر را می‌کشید تا زودتر کارت پرواز بگیرند. ذوق داشت زودتر همه خاطرات سفر به تهران را برای همکلاسی‌هایش در کانادا تعریف کند. سر می‌چرخانی و بچه‌هایی را می‌بینی که خوابی سنگین تا پشت پلک‌هایشان آمده؛ شاید دارند رویا می‌بافند، مثل زوج‌هایی که همین چند روز پیش ازدواج‌شان را در تهران جشن گرفته بودند و حالا مثل دانشجویان ایرانی راهی کانادا بودند. اما دو موشک ناخوانده سپاه پاسداران، خواب آن بچه‌ها را تعبیر نکرد و امید زوج‌ها و دانشجویان بر باد رفت.
همه چیز در هشت دقیقه بعد از پرواز، شروع و تمام شد. ساعت شش و ۱۲ دقیقه یک فروند بویینگ ۷۳۷ اوکراینی با ۱۷۶ نفر از فرودگاه امام خمینی در تهران به مقصد کی‌یف، پایتخت اوکراین، به هوا برخاست، دو دقیقه بعد از پرواز، ارتباط این هواپیمای مسافربری با برج کنترل قطع و شش دقیقه بعد هم هواپیما از صفحه رادار محو شد.
مسافران محو شدند. بچه‌ها محو شدند؛ گویی هرگز پروازی در آسمان تهران به مقصد اوکراین شروع نشده بود. یکی از مسافران به دوستش نوشته بود: «پیش‌بینی کرده بودم دم پرواز جنگ بشود. آقا خوبی بدی دیدید، حلال کنید».
اصابت موشک و ۷۲ ساعت سکوت تهران
هواپیمای اوکراینی با مسافرانی از ایران، اوکراین، کانادا، سوئد، افغانستان و بریتانیا در اوج تنش‌های ایران و آمریکا بعد از کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران، راهی کی‌یف می‌شد. تهران به تلافی از دست دادن این فرمانده ارشد سپاه، به چند پایگاه آمریکا حمله موشکی کرده بود و حالا سرمست از این "انتقام سخت"، به گفته فرمانده‌هان سپاه "آماده دفاع در مقابل حملات نظامی‌‌دشمن" بود. هواپیمای اوکراینی اما دشمن نبود، ۱۷۶ مسافر اما سرباز دشمن نبودند که سرب داغ موشک نصیب‌شان شود.
مسئولان ایران در ساعات اولیه، علت سقوط بویینگ ۷۳۷ هواپیمای اوکراینی را "نقص فنی و آتش‌سوزی در قسمت موتور" هواپیما اعلام کردند و هر فرضیه دیگری را "شایعه" خواندند. اما بعد از انتشار چند تصویر و فیلم کوتاه در فضای مجازی، فرضیه اصابت موشک به این هواپیما از سوی آمریکا و کانادا قوت گرفت.
روزنامه نیویورک تایمز روز جمعه ۱۹ دی (نهم ژانویه) ویدیویی را منتشر کرد که لحظه اصابت موشک به هواپیمای اوکراینی در آسمان ایران را نشان می‌داد. این روزنامه نوشت که این هواپیمای مسافربری دقایقی پس از برخاستن از تهران توسط یک موشک ایرانی مورد اصابت قرار گرفته است.
اما مقامات ارشد جمهوری اسلامی ایران سکوت کردند. فرماندهان سپاه پاسداران هم ترجیح داده بودند همین رویه را پیش بگیرند. آنها از چه خبر داشتند که حاضر به پذیرش‌اش نبودند؟ در این میان بهرام پارسایی، نماینده شیراز در مجلس ایران، اظهارنظرهای "شتابزده و غيرحرفه‌اى" مسئولان سازمان هواپیمایی ایران را زیر سوال برد و در توئیتر پرسید که چرا مسئولان "برخلاف قوانین ایکائو، قبل از بازخوانى جعبه سیاه، نقص فنی را علت حادثه اعلام کرده و باعث تشديد ابهامات و زیر سوال رفتن بیش از پیش کمیته بررسی سوانح" شده‌اند.
دستور فرمان شلیک
اوکراین و کانادا ادعای "نقص فنی" هواپیما را قبول نکردند و از لاپوشانی جمهوری اسلامی صحبت کردند. امیرعلی حاجی‌زاده، فرمانده پدافند هوافضا سپاه پاسداران، بعد از سه روز سکوت، به شلیک موشک به سمت هواپیمای اوکراینی اعتراف کرد و در عین حال از "خطای انسانی" و "سهوی و غیرعمد" بودن شلیک سخن گفت. او در توجیه این اقدام و دلایل شلیک موشک، "قرار داشتن در شرایط جنگی و آمادگی برای دفاع در مقابل دشمن" را بارها مطرح کرد. کارشناسان اما گفتند اندازه یک موشک و یک هواپیما، قابل تشخیص است. و تهران دوباره سکوت کرد.
اوکراین در واکنش رسماً اعلام کرد می‌خواهد بداند کدام مقام در ایران، فرمان شلیک موشک به این هواپیما را صادر کرده است. وادیم پریستایکو، وزیر خارجه اوکراین گفت که موضوع این نیست که "یک سرباز در شلیک موشک عجله کرده و واکنش بیش از حد نشان داده است. ما می‌خواهیم سلسله مراتب فرماندهی و این که چه کسی فرمان داده است را پیدا کنیم تا عدالت در مورد او اجرا شود".
شلیک ۲ موشک، بدون عذرخواهی رسمی
در بهت و اندوه خانواده‌ها در ایران، کانادا و اوکراین و دیگر کشورهایی که مسافری در این هواپیما داشتند، رسانه ها به نقل از کارشناسان اعلام کردند که ایران دو موشک به سمت هواپیمای اوکراینی شلیک کرده است. مقامات ایران این بار ناچار شدند این موضوع را تایید کنند. فرماندهان سپاه گفتند که پرنده آهنین اوکراین با دو موشک سپاه پاسداران، هدف گرفته و سرنگون شده است. آنها گفتند که در همان نخستین ساعات سرنگونی هواپیما، مقام‌های عالی‌رتبه جمهوری اسلامی را در جریان این اقدام قرار داده بودند.
ایران همچنان اصرار دارد که این اقدام در شرایط جنگی صورت گرفته و "اوپراتور پدافند تصور کرده که هواپیمای اوکراینی، دشمن است".
دو موشک به فاصله ۳۰ ثانیه به سمت هواپیمای اوکراینی شلیک شده و به گفته صاحب‌نظران و کارشناسان، اوپراتور در این مدت می‌توانسته از مسئولان بالادست خود در پدافند هوافضا و نهادهای مافوق دیگر، استعلام کند. ایران در این باره هم هنوز هیچ پاسخی نداده و هنوز حاضر نیست برای رمزگشایی همه اطلاعات جعبه‌های سیاه هواپیما، آنها را به فرانسه تحویل دهد. ایران حتی هنوز رسماَ عذرخواهی نکرده است. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، فقط در توئیتر اعلام کرد که اشتباه پدافند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی موجب سقوط هواپیمای اوکراینی و کشته شدن ۱۷۶ نفر شده است.
مرور چندباره همه فیلم‌های چندثانیه‌ای که در فضای مجازی منتشر شده نشان می‌دهد در دقایق نخست سرنگون شدن هواپیما، مردم محلی خود را به زبانه‌های آتش و دود می‌رسانند. صدایی می‌گوید "آقا من می‌گم شاید هنوز کسی زنده باشه".
پرنده آهنی اما در آتش انفجار تکه‌تکه شده است. موشک‌ها به مهمانداران حتی فرصت ندادند برای دخترک تشنه، یک لیوان آب و برای دیگری یک لیوان قهوه بیاورند. صبح روز واقعه، یک جهان اشک ریخت. کانادا رسماَ برای شهروندان ایرانی‌کانادایی سوگواری کرد. ولی هنوز معلوم نیست فرمان آتش را چه کسی صادر کرده است.
تجمع اعتراضی در دانشگاه امیرکبیر تهران
رژیم ایران و سیاست صدور انقلاب
