در باب جمهوری و یا سلطنت؛ پاسخی به احمد فعّال
حسن یوسفی اشکوری
در تاریخ ۱۵ مرداد ۹۹ در تارنمای «گویانیوز» مقاله‌ای منتشر شد با عنوان «آیا فرم نظام سیاسی در استقرار دموکراسی بی تأثیر است؟» که نویسنده آن آقای احمد فعّال به دیدگاه چهار میهمان برنامه «صفحه ۲ آخر هفته» بی بی سی (و البته نه ۶۰ دقیقه که ایشان به اشتباه نوشته اند) انتقاد کرده و شرحی آورده‌اند تا ثابت کنند که فرم نظام سیاسی در استقرار و یا عدم استقرار دموکراسی و آن هم در جامعه ایرانی اثر دارد.
این برنامه در پنجشنبه شب پیش (۹ مرداد ۹۹) از تلویزیون فارسی بی بی سی پخش شد و چهار میهمان عبارت بودند از: خانم مهناز افخمی و آقایان تورج اتابکی، مهدی فتاپور و من. مجری نیز خانم فرناز قاضی زاده بود. هر چند موضوع محوری برنامه به مناسبت چهلمین سال درگذشت محمدرضا شاه پهلوی بود و در این ارتباط پرسش‌های متنوعی از میهمانان پرسیده شد و هر یک به تناسب و در حد فرصت پاسخ‌هایی دادند. یکی از این پرسش‌ها حول نظام آینده ایران بود و این که سلطنت مناسب است و یا جمهوری و مردم به کدام یک تمایل دارند و یا خواهند داشت. پاسخ افخمی و اتابکی این بود فرقی نمی‌کند و فقط باید به دموکراسی و حل مشکلات مردم اندیشید (هرچند خانم افخمی گرایش به بازگشت به سلطنت پهلوی را پنهان نمی‌کرد) ولی آقای فتاپور و من صریحا مدافع جمهوری بوده‌ایم و هیچ تمایلی به تجدید سلطنت در ایران آینده نشان ندادیم.
جناب احمد فعّال در نقدنوشته خود آورده‌اند: «در باره فرم نظام سیاسی، که هر چهار شرکت کننده پیرو نظری وزیر مشاور در امور زنان در دولت پیش از انقلاب مطرح کر، به این نظر رسیدند که فرم سیاسی که آیا سلطنتی باشد و یا جمهوری - در محتوایی که دموکراسی است تأثیری ندارد».
معمولا سنت است که در هر نقدی در آغاز نظریه و یا نظریات مورد نقد به طور کامل (هرچند به ایجاز و بدون تحریف لفظی و معنوی) نقل و سپس با دقت بررسی و نقد شود تا مخاطبان بدانند که طرف مورد نقد چه گفته و منتقد چه می‌گوید. اما جناب فعال نه تنها چنین نکرده است بلکه می‌توان گفت در نقدنوشته خود دچار چند خطای آشکار شده‌اند. اولا، هر چهار نفر را یک کاسه کرده به گونه‌ای که مخاطب احتمالا تصور می‌کند که همه در باب جمهوری و سلطنت یک رأی داشته و برایشان مهم نبوده که نظام سیاسی آینده چه باشد. ثانیا، چنین القا شده که سه میهمان برنامه تابع نظر «وزیر مشاور در امور زنان در دولت پیش از انقلاب» بوده‌اند که خلاف بیّن است. ثالثا، در باره هر چهار میهمان با لحن تحقیرآمیز سخن گفته‌اند. وی در ادامه گفتار پیشین می‌افزاید: «برای هر فردی که کمترین دانش در خصوص جامعه شناسی سیر تحولات تاریخ ایران داشته باشد، چنین اظهارنظرهایی نمی‌تواند اسباب تأسف نباشد»! و بالاخره رابعا، نتیجه گزارش جناب فعال جز تقطیع و تحریف بخشی از افکار و آرای میهمانان و از جمله اینجانب نبوده است.
حال تا آنجا که به رأی من مربوط می‌شود، می‌گویم که منتقد محترم به کلی دیدگاه اعلام شده‌ام را نادیده گرفته و بلکه تحریف کرده است. آنچه من گفته‌ام و در برنامه نیز مضبوط و قابل دسترسی است، این است که: من مطلقا جمهوری خواهم و با مدل نظام سیاسی در هر شکلی مخالفم و مجری نیز یک بار همین را به عنوان نظر من اعلام کرد. در همان گفتار تصریح کرده‌ام که در دوران مبارزه نه فقط با شخص پادشاه وقت بلکه با سیستم نظام موروثی سلطنتی مخالف بوده‌ام. این که چرا چنین می‌اندیشم بحثی نشد و فعلا هم محل بحث و مناقشه نیست و من در جاهای مختلف (از جمله در خاطرات پیش از انقلابم با عنوان «گرد آمدو سوار نیامد» که به تازگی منتشر شده) در این باب سخن گفته‌ام.

پاسخ از احمد فعال
امروز یکی از دوستان لطف کردند یک یادداشت انتقادی از جناب یوسفی اشکوری را برایم فرستادند. آن یادداشتی که با عنوان "آیا فرم نظام سیاسی در استقرار دموکراسی بی‌تاثیر است؟ " نوشتم، اسباب بحث و جدل‌های بسیاری شد. اینجانب دو عذرخواهی به بعضی از شرکت کنندگان در آن جلسه بدهکار هستم که از همین جا این عذرخواهی را اعلام می‌کنم. نخست اینکه، اگر آن یادداشت این تصور و تفسیر را در مخاطبان ایجاد می‌کرد، که هر چهار شرکت کننده در برنامه ۶۰ دقیقه بی بی سی به این نتیجه رسیدند که به خاطر دموکراسی به نوعی با نظام سلطنت مرافقت و همراهی نشان دهند، صراحتاً بگویم که چنین چیزی نبوده است. هر چند از آن یادداشت نمی‌توان چنین تفسیری استنتاج کرد. اما با فرض اینکه ممکن است خواننده چنین به خطا بیافتد، من از آقایان یوسفی اشکوری و تورج اتابکی و فتاپور عذر می‌خواهم، خاصه آنکه آقایان فتاپور و یوسفی اشکوری تا آخر بحث‌ها، مخالفت خود را با نظام سلطنت نشان دادند. عذرخواهی دوم به خاطر این است که وقتی مجددا و با دقت برنامه ۶۰ دقیقه را مرور کردم، از میان چهار شرکت کننده آقای فتاپور اصلا نگفتند، شکل نظام سیاسی در استقرار دموکراسی اهمیت ندارد.
با این وجود به استثنای آقای فتاپور، اگر قول دو مهمان محترم دیگر را کامل نقل می‌کردم، هیچ مغایرتی با برداشت و تفسیر اینجانب نداشت. اقای یوسفی اشکوری با این اظهار نظر که: «آنچه من گفته‌ام و در برنامه نیز مضبوط و قابل دسترسی است، این است که: من مطلقا جمهوری خواهم و با مدل نظام سیاسی در هر شکلی مخالفم و مجری نیز یک بار همین را به عنوان نظر من اعلام کرد»، کاملا انکار می‌کند که گفته است، فرم سیاسی در تعیین دموکراسی اهمیت ندارد. شاید این انکار به این دلیل است که یک متن مکتوبی در اختیار نداشتند، و لذا صرفا نظر قلبی و فکری خودشان را اظهار کردند. اما عین متن پیاده شده اظهارات ایشان در برنامه شصت دقیقه به این ترتیب است: «در ادامه صحبت‌ها اجازه بدید من یک نکته تکمیلی را اضافه بکنم، به صحبت‌های دوستان چون هم آقای اتابکی و هم خانم افخمی اشاره کردند که شکل مهم نیست، بله بنده هم در ادامه صحبت‌های گذشته خود خواستم اشاره کنم که دیگه فرصتی پیش نیامد که امروز بنده انقلابی ده ۴۰ و ۵۰ و حاضر و فعال در دوران انقلاب، امروز هم دیگه برای من شکل مهم نیست، شکل در مرحه دومه، بله به لحاظ تاریخی نظام سلطنتی داریم، هنوز هم در پیشرفته ترین نظام‌های دموکراسی دنیا نظام سلطنتی داریم، جمهوری هم داریم که توش استبدادی بوده، نمونه‌اش جمهوری اسلامی، جمهوری خلق سوریه، جمهوی خلق بعث عراق، بنابراین شکل برای من اهمیتی ندارد». اگر خواننده محترم و جناب آقای یوسفی اشکوری دقت کنند، موضوع آن یادداشت همین عبارت بود، که آیا شکل در استقرار دموکراسی اهمیت دارد و یا خیر؟ بحث دیگری در آن یادداشت به میان نبود. می‌توانستم مدعی شوم که اگر خوانندگان به نظرات دیگری می‌رسیدند، این مسئولیت هم بر عهده خوانندگان بود که به منبع مورد اشاره رجوع کنند و هم بر عهده شرکت کنندگان در برنامه بود که در باب دیدگاه‌های دقیق خود روشنگری کنند، مثل کاری که آقای یوسفی اشکوری کردند. لذا هیچ مسئولیت دیگری بر عهده نویسنده آن یادداشت نبود. اما اگر بخواهیم اخلاقی‌تر و مسئولانه‌تر با دیدگاه‌های دیگران مواجه شویم، حق بود تمام واقعیت گفته می‌شد، تا خواننده دچار ابهام نشود. خاصه آنکه آقای اشکوری در سخنان پایانی خود از وضعیت استبدادی‌ای سخن گفتند که هر چند برنامه مجالی برای تکمیل کردن صحبت ایشان نداشت، اما در راستای همان تحلیلی است که اینجانب در یادداشت خود در خصوص شرایط سرزمینی ایران توضیح دادم. هر چند بنا به همین شرایط سرزمینی حتی در لفظ هم نباید اظهار می‌کردند، که شکل نظام سیاسی اهمیت ندارد. آن یادداشت بر همین اهمیت متمرکز بود.

پاسخ دوم از یوسفی اشکوری
لابد خوانندگان در جریان هستند که به دنبال برنامه صفحه ۲ آخر هفته پنجشنبه ۹ مرداد ۹۹ از آقای احمد فعال نقدی در «گویانیوز» در باب اظهارات چهار میهمان برنامه منتشر کردند. در پی آن من هم پاسخی نوشته و برای گویا نیوز ارسال کردم. اما تا کنون یعنی پس از سه روز منتشر نشده و نمی‌دانم چرا. اما وجیزه من در این کانال انتشار یافت. الان دیدم که شرحی از جناب فعال از طریق دوستی ناشناس (و شاید خود ایشان) برای من ارسال شد و من هم در بالا منتشر کردم تا خوانندگان در جریان قرار گیرند. از این که جناب فعال در جریان قرار گرفته و بعد شرحی نوشته‌اند خرسندم و از این بابت تشکر می‌کنم. اما ظاهرا اختلاف نظر بر سر تعبیر «شکل برای من اهمیت ندارد» است که من به کار برده‌ام. اما حوشبختانه در همان فرازی که جناب فعال از گفتارل من نقل کرده‌اند این کلمه هم آمده که «شکل در درجه دومه». و همین مطلب را در نقدنوشته‌ام نیز آورده‌ام. در هرحال شواهد حالیه و مقاله نشان می‌دهد که مرادم چه بوده است. با این حال احتمالا اختلاف در اینجاست که من گفته‌ام که شکل و فرم نظام سیاسی در ایجاد و یا تحکیم و عدم تحکیم دموکراسی در درجه دوم است و جناب فعال احتمالا همین درجه بندی را نیز قبول ندارند. این دیگر اختلاف نظر است و فکر می‌کنم بهتر بود که ایشان نقدشان را متوجه محل نزاع می‌کردند تا به تعبیر ایشان برداشت نادرست از نقد ایشان نشود.. در هر حال سپاسگزارم.

پاسخ علی که واسطه انتقال پیام‌ها شدند:
جناب فعال گرامی، من دوست داشتم انتقاد جدی‌تری برای اشکوری بنویسید، ولی گویا شما هم ملاحضاتی داشتید.

پاسخ از احمد فعال
سلام حقیقتش من تعهداتی دارم که از آن تعهدات خارج نمی‌شوم. ساده‌ترین چیز برای من انتقاد شنیدن و ناسزا شنیدن و حتی عذرخواهی کردن در وقت اشتباه کردن است، حتی اگر احتمال اشتباه باشد. از وقتی به این نظر رسیده‌ام که حق و حقیقت بر هر امری مقدم است، تا آنجا که در توانم باشد، در هنگام گفتگو خود را از هر نوع عقیده‌ای جز التزام به حقیقت خالی کرده‌ام. می‌توانستم با او وارد مدار تضاد و قهر شوم و بگویم، نخیر اشتباه نکردم و شما صراحتا گفتید شکل اهمیت ندارد، و موضوع مقاله من هم همین بود که، نخیر شکل اهمیت دارد، حرف غلطی هم نزده بودم. هر چند آقای اشکوری هم متاسفانه نمی‌دانم چرا در پرانتز گفتند (و شاید خود ایشان)؟ و شاید خود ایشان...!! اگر من بودم چنین قضاوت نمی‌کردم.

پاسخ دوم از علی:
درود جناب فعال گرامی، بله از شما بسیار آموختیم وهمواره تعهد را درقلم شما دیده‌ایم، ولی آقای اشکوری من قبلا انتقادی به ایشان کرده بودم وچون در کانالشون بودم برای‌شان فرستادم، ولی جناب فعال ایشان وهمفکرانشان قدری مصلحت اندیش هستند. انتقادم به عذرخواهی شما نبود، بلکه به جمهوری‌ای که ایشان و همفکرانش می‌گویند است، جمهوری بدون تعریف روشن و حتی بدون اعتنا به عمل کردن از راه مردم. در آنچه که تا کنون از زمان آقای خاتمی در مشی اصلاح طلبی و ناکامی‌ها و شکست‌های پیاپی این مشی در عرضه زندگی ایجاد کرد. و حتی روشن شدن این حقیقت که هرگام به سوی اصلاحات از سوی آنها، یک گام در جهت ضداصلاحات از سوی حاکمان صورت گرفته است، از این لحاظ هیچ وقت اقرار به اشتباه گذشته خود نمی‌کنند.

پاسخ سوم از یوسفی اشکوری
دوست گرامی جناب احمدآقای فعال. اگر درست به یاد داشته باشم یک بار یا چند بار شما را دیده‌ام. مقالات شما را در حد مجال می‌خوانم یا مرور می‌کنم. زیرا در این هجوم نوشته‌های غالبا بی محتوا و یا کم محتوا به خواندنشان می‌ارزد. اما در باره ایراد درستی که مطرح کردید. ضمن پوزش خواهی باید بگویم افراد زیادی وارد تلگرام می‌شوند و پیام می‌گذارند که علی العموم مستعار و مجهول و شاید هم مجعول‌اند. از این رو با توجه به این که «علی» را نمی‌شناسم حدس زدم خودتان هستید که از نام مستعار استفاده کرده‌اید. در هرحال سپاسگزارم. جمله مورد بحث را حذف کردم. باز پوش. ایام به کام. یوسفی اشکوری

پاسخ پایانی از احمد فعال
دوست عزیز و گرامیم آقا حسن یوسفی اشکوری درود بر شما. به این دوست تازه وارد (تاره وارد به حیث ورود به جرگه دوستی) عرض کردم که راه حل در مدار باز دوستی است. در مدار بسته تضاد هیچ راه حلی وجود ندارد. اینجانب نیز به یمن علاقه به جریان روشن اندیشی دینی، با علاقه کارهای شما را تعقیب می‌کنم. بله یکبار در دفتر پژوهش‌های دکتر شریعتی همدیگر را دیده بودیم. آرزوی شادی و موفقیت برای شما دارم.