در فرهنگ محافظه کار ما، روش نقد و نقد به بینش سازندگان و تأثیرگذاران آن، نمی‌توانسته مأمن داشته باشد. چنین فرهنگی بی کم و کاست و با آغوش باز پذیرای همانهایی ست که پی‌اش را چیدند و آن را بالا کشیدند.

ادبیات ما را، «هنر نزد ایرانیان است و بس» می‌سازد. و این، باور مسلم هر ایرانی ست. تفاوت هم نمی‌کند این مسئله از روی شوخ طبعی بازجویده و بازگو شود یا از روی تفاخر و جدیت. در هر دو صورت، ما خود را چنین می‌پنداریم. شاید این، جبران مافاتی ست از ضمیر ناخودآگاه ایرانی برای گریز و دور زدنِ دشواری فلسفه عقلی یا معیار عقلی به امور. در سادخواهی فرهنگ ما نبایست شبهه‌ای وجود داشته باشد آنگاه که در موضوعات، پیچیدگی‌ها و بغرنجها مختص به یک فرهنگ جدی و پویا، از هفت دولت آزاد است. ادبیات برآمده از چنین فرهنگ نمی‌توانست هم مغموم و خادم آن باشد و برایش اشک بریزد، و هم همزمان در فرازها بال بگشاید اگر از چند ادیب استثناء که حاملان ذوق و نبوغ ادبی بوده‌اند، بگذریم. بنای ادبیات ایرانیان در همان فرهنگی بالا کشیده شده که اصالت ایرانی و ایرانی اسلامی شده، بوده، و عرفان نیز برازنده‌اش. در حقیقت ادبیات هزاران ساله ما نه اینکه با دین و عرفان تعارضی نداشته بلکه برعکس با این دومی خصوصاً در فرهنگ اسلامی، کاملاً اُخت گرفته. کلیت و نظام ادبی و ادبیات ما از عشق عرفانی لبریز است. عرفان ایرانی با ادعای تعدیل تصلب دین یا شریعت، به یکی از کانونی ترین اصل فرهنگ و ادب مان مبدل شده. در واقع بینش عرفانی و عارفان، دیوار حائل هستند میان دین و اندیشیدن؛ ولیکن مدعی ست هم این است و هم آن، درست مانند بینشی که تابع ادغام عقل و نقل است. عرفان با این دوگانه است که می‌زیید و مطلقاً مانع زایش فکربکر در فرهنگ اسلامی ماست.