در شرایطی که ۵۱ کشور دنیا تزریق واکسن کووید۱۹ را شروع کردند در ایران هنوز این امر ضروری برای متوقف کردن چرخه انتقال ویروس مرگبار کرونا اتفاق نیفتاده است؛ حتی کادر درمان و نیروهای خط اول مقابله با ویروس کرونا نیز واکسن دریافت نکرده و کماکان آسیب‌ پذیر هستند.

طبق ادعای مسئولان شروع واکسناسیون برای مهار بیماری کووید۱۹ عملا به سال ۱۴۰۰ موکول می‌شود. علیرضا رئیسی، سخنگوی ستاد مقابله با کرونا مدعی شده است که دولت ایران برای خرید ۱۶ میلیون و ۸۰۰ دوز واکسن، ۵۲ میلیون دلار پرداخت کرده است و این واکسن‌ها تا دو ماه آینده وارد ایران می‌شوند. وی همچنین گفته علاوه بر این واکسن‌ها، احتمالا دو میلیون و ۶۰۰ هزار دوز واکسن هم از چین و روسیه تا پایان سال وارد کشور می‌شود.

اگر مجموع این واکسن‌ها که محموله اول مشخص نیست از چه نوع است، درنظر گرفته شود حداکثر می‌تواند ده میلیون نفر از مردم ایران را پوشش دهد. ظاهرا برنامه حکومت برای تامین بخش بزرگتر جمعیت معلوم نیست و بیشتر به واکسن‌های داخلی امید بسته‌اند. در ادامه توضیح داده می‌شود که با توجه به عواملی چون کمبود کمی واکسن، کیفیت پایین واکسن‌های وارداتی، دشواری تهیه بهنگام واکسن در بازار بین‌المللی، ابهام در اعتبار واکسن‌های داخلی و توزیع زمانی ایران در سال ۱۴۰۰ کماکان در سطح بالایی گرفتار ویروس کرونا خواهد ماند وحتی ممکن است این وضعیت در ۱۴۰۱ نیز ادامه داشته باشد.

جمعیت ایران اگر کودکان زیر ده سال مستثنی شوند تقریبا نیاز دارد که برای هفتاد میلیون نفر واکسن تامین کند که اگر تزریق دو دوزی ضرورت داشته باشد آنگاه دستکم ۱۴۰میلیون دوز واکسن باید تامین گردد.

حتی اگر واکسن‌های تولیدی داخلی تا پایان سال تولید شوند باز کل ظرفیت تولید آنها در سال گذشته در حدی نخواهد بود که تقاضای موجود را پاسخ دهد. طبق ادعای مقامات وزارت بهداشت از ۱۲ پرونده مرتبط با تولید واکسن ایرانی کرونا یکی از آنها به مرحله فاز اول کارآزمایی بالینی رسیده است و ۳ پرونده دیگر در حال دریافت مجوز کمیته اخلاق و ورود به مرحله مطالعات بالینی است. در بهترین شرایط اگر واکسن متعلق به بنیاد برکت زیرمجموعه سازمان اجرای فرمان امام مراحل کارآزمائی بالینی را با موفقیت پشت سر گذرانده و مجوزهای لازم را کسب کند در ماه خرداد سال آینده آماده توزیع در جامعه می‌شود. واکسن دیگری (سوبرنا یک) نیز در مشارکت با کشور کوبا در حال ساخت است که قرار است مرحله سوم مطالعه انسانی آن در ایران انجام شود. البته این واکسن در آزمایشگاه‌های زیست شناختی کوبا تولید شده است و پژوهشگران امیدوار هستند این واکسن و بخصوص ورژن دوم آن بتواند موفقیت آمیز باشد. اگرچه کوبا در سالیان گذشته نیازهای واکسنی خود در بیماری‌های متعدد را تولید کرده اما تردید وجود دارد که کارایی واکسن‌های کووید۱۹ ادعایی آنها بتواند موثر واقع شود؛ دستکم باید صبر کرد تا نتیجه کارآزمائی بالینی آنها مشخص شود.

اما مشکل بزرگ واکسن‌های ایرانی حتی در صورت تولید انبوه ابهام در کیفیت آنها است. اطلاعات مربوط به این واکسن‌ها و کارایی‌شان منتشر نشده‌است. تازه یک واکسن تولید داخل مرحله اول کارآزمائی بالینی را شروع کرده و معلوم نیست بازدهی آن در بازدارندگی علیه کووید۱۹ چیست؟ ایمنی آن چگونه است؟ و تبعات منفی برای افراد بخصوص کودکان و سالمندان ندارد. نوع برخورد مقامات وزارت بهداشت و شتابزدگی‌ها نگرانی ایجاد کرده که اقدامات نظارتی و کنترلی جدی نبوده و حالت نمایشی دارد.

تولید واکسن به خودی خود واجد ارزش نیست بلکه اختراع واکسنی اهمیت دارد که موثر باشد؛ ازاینرو در پرتو اطلاعات موجود چشم‌انداز روشنی در این خصوص دیده نمی‌شود. تنها شاید واکسن کوبایی کارگشا شود منتهی ظرفیت تولید زیرساخت‌های کوبا در حد دو تا سه میلیون دوز واکسن در سال است که کفاف تامین بهنگام و سریع واکسن‌های مورد نیاز ایران را نمی‌دهد.

مقامات جمهوری اسلامی روشن نکرده‌اند که محموله نزدیک به هفده میلیون دوز واکسن کووید۱۹ خریداری شده متعلق به چه شرکتی است؛ تقریبا با قطعیت می‌شود گفت برای کشورهای غربی نیست. بنابراین احتمال دارد از کشورهای روسیه، هند و یا چین خریداری کردند.

اخیرا محققان برزیلی در یک تحقیق تجربی اعلام کردند که نرخ بازدهی واکسن چینی سینوواک بر خلاف ادعای شرکت سازنده (۷۸ درصد) ۵۰⁄۵ درصد است. این تحقیق بحرانی در خصوص استفاده از این واکسن ایجاد کرده است. بازدهی ۵۰⁄۵ درصد بهتر از نزدن واکسن است اما بازدارندگی بالایی نداشته و ناتوان از ایجاد ایمنی گله‌ای در جامعه است.

واکسن تولیدی کشورروسیه (اسپوتینک وی یا گام کووید وک) وضعیت به مراتب بدتری دارد اطلاعات مربوط به مطالعه انسانی آن آشکار نشده و صحت بازدهی اسمی آن (۹۱⁄۴٪) محل تردید جدی است. دولت هند محموله بزرگی از واکسن بریتانیایی آسترازنکا خریده است و همچنین واکسنی به نام «کوواکسین» ساخته است که بدون مشخص شدن نتیجه مرحله سوم کارآزمائی بالینی مجوز تولید وتوزیع اضطراری از سوی وزارت بهداشت هند دریافت کرد. کارایی این واکسن نیز مشخص نیست و اعتراضات زیادی در داخل کشور هند نسبت به شتابزدگی در استفاده از این واکسن شکل گرفته‌است. بنابراین خرید این واکسن‌ها نیز به دلیل بازدهی پایین و ابهاماتی که وجود دارد نمی‌تواند گره از کار فروبسته تداوم حیات چرخه انتقال کرونا در ایران بگشاید. واکسن‎های در حال ساخت دیگر چون نواکس، جانسون جانسون، سانوفی و کیوروک به ترتیب متعلق به کشورهایی چون آمریکا، آمریکا، فرانسه و آلمان هستند که منهای آلمان در فهرست سیاه خامنه‌ای و نیروهای همسو قرار دارند.

چالش دیگر دشواری خرید واکسن به دلیل تقاضای بالا در بازار جهانی است. در حال حاضر ۹۰٪ تولیدات اکثر موسسات سازنده واکسن کووید۱۹ تقریبا تا پایان سال ۲۰۲۱ پیش فروش شده‌است. شاید واکسن‌های در حال ساخت بتواند محدودیت‌های بازار را برطرف سازد اما با توجه به شکاف فقر و غنا در جهان بر اساس پیشبینی‌ها ممکن است برخی از کشورها در سال‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ به واکسن در سطح مورد نیاز دسترسی پیدا کنند.

توزیع واکسن چه داخلی وچه خارجی نیز امر زمان بری است که با توجه به ضعف مدیریتی و توزیع منابع در ایران و تنگناهای مرتبط با انتقال واکسن به نقاط مختلف کشور خود این مساله با فرض وجود محموله کافی واکسن می‌تواند بیش از یک سال طول بکشد تا حداقل ۷۰درصد جامعه واکسن بزنند که برای ایجاد ایمنی گله‌ای در کشور بایستگی دارد.

بنابراین با توجه به موارد پیش‌گفته دیرپایی بحران زیستی کرونا در ایران مشخص می‌شود که حداقل تا یک سال دیگر سایه شومش بر سر جامعه ایران خواهد بود و سلامت و معیشت مردم را به مخاطره بیشتر می‌افکند. وجود حکومت بی‌کفایت و غیرمسئولی چون جمهوری اسلامی ایران عامل اصلی طولانی شدن همه‌گیری کرونا و به تبع آن کشته شدن بیشتر مردم ایران شده است؛ در واقع تشدید بحران زیستی کرونا در محدوده‌ای غیرمنطقی بازتابی از بحران کارآمدی، اعتماد، سیاست و تصمیم‌گیری در ایران است. در عین حال دستور خامنه‌ای مبنی بر امتناع از خرید واکسن‌های موثر غربی وی را در معرض اتهام "کشتار عامدانه" مردم ایران قرار داده است.

ــــــــــــــــــــــــــــــ
این مقاله در سایت [جمهوری ایران] منتشر شده است.