رادیو بین‌المللی فرانسه - علیرضا مناف زاده - نخستین و آخرین باری که زنان ایران «روز جهانی زن» را گرامی داشتند در ۸ مارس ۱۹۷۹ یک ماه پس از برقراری جمهوری اسلامی در کشور بود. هواداران رژیم و حزب‌اللهی‌ها به آن تظاهرات حمله کردند و زنان بسیاری را زخمی و بازداشت کردند. رژیم اعلام کرد که از آن پس زنان ایران تنها روز تولد فاطمۀ زهرا، دختر پیامبر اسلام، را می‌توانند به عنوان «روز زن» جشن بگیرند. در ۸ مارس ۱۹۱۴ زنان سوسیالیست آلمان با شعار «حق رأی برای زنان» میتینگ‌هایی در برلن برگزار کردند. از آن پس بود که این روز نخست در شوروی و سپس در کشورهای بلوک شرق به عنوان «روز جهانی زن» به رسمیت شناخته شد تا که سرانجام به کشورهای اروپای غربی راه یافت و سازمان ملل با تصویب قطعنامه‌ای در ۱۹۷۷ آن را روز جهانی زن اعلام کرد.
چگونه هشتم مارس «روز جهانی زن» نام گرفت؟ هشتم مارس را «روز جهانیِ حقوق زنان» نیز می‌نامند. زیرا یکی از خواسته‌های اصلی زنان از برگزاری مراسم این روز جهانی دست یافتن به حقوق برابر با مردان است. از آغاز قرن گذشته تاکنون به واقعیت درآوردنِ این خواستۀ دیرینه یکی از هدف‌های اصلیِ زنان در بسیاری از کشورهای جهان بوده است. پذیراندنِ هشتم مارس به عنوان «روز جهانی زن» به جامعۀ بین‌المللی، سرانجامِ کوشش‌ها و کارزارهای درازآهنگِ فمینیست‌های اروپایی و آمریکایی از قرن نوزدهم به این سو بود.
در ۲۸ فوریۀ ۱۹۰۹ به دعوتِ «حزب سوسیالیست آمریکا» جشنی زیر عنوانِ «روز ملی زن» در ایالات متحد آمریکا برگزار شد. سپس، در اوت ۱۹۱۰ در دومین کنفرانسِ «انترناسیونالِ سوسیالیستِ زنان» در کپنهاک که با حضور ۱۰۰ زن از ۱۷ کشور تشکیل شده بود، به پیشنهاد خانم «کلارا زِتکین»، روزنامه نگارِ فمینیست، آموزگار و مبارز کمونیستِ آلمانی، قرار شد روزی از سال را به عنوانِ «روز جهانی زنان» جشن بگیرند. اما تاریخی برای آن روز تعیین نکردند. در ۱۹ مارس ۱۹۱۱ «انترناسیونالِ سوسیالیستِ زنان» این روز جهانی را برای نخستین بار جشن گرفت. بیش از یک میلیون نفر در کشورهای آلمان، اتریش، دانمارک و سویس در آن شرکت کردند. حق رأی برای زنان، حق کار و پایان دادن به انواع تبعیض‌هایی که در محیط کار بر زنان اعمال می‌شد، در سرلوحۀ خواسته‌های آن جشن قرار داشت.
در ۲۵ مارس همان سال در آتش سوزیِ «کارخانۀ جامه بافیِ تری‌انگل» در نیویورک ۱۴۰ کارگر زن که بیشترشان مهاجران ایتالیایی و یهودیِ اروپای شرقی بودند، جان باختند. آن رویداد وحشتناک بازتاب گسترده‌ای در جنبش کارگری کشورهای پیشرفتۀ صنعتی پیدا کرد. از آن پس پیوندی میان مبارزۀ زنان و جنبش کارگری برقرار شد و زنان سوسیالیست در «روز جهانی زنان» بر این پیوند تأکید کردند. از ۱۹۱۱ تا ۱۹۱۴ در بیشتر کشورها به ویژه آلمان، اتریش، فرانسه و روسیه «روز جهانی زنان» یا «زنان کارگر» را در روزی از سال جشن گرفتند.
مطالب بیشتر در سایت رادیو بین‌المللی فرانسه
در ۸ مارس ۱۹۱۴ زنان سوسیالیست با شعار «حق رأی برای زنان» میتینگ‌هایی در برلن برگزار کردند. آنان روز ۸ مارس را همین طوری یعنی بی‌هیچ قصد و هدفی انتخاب کرده بودند. در پوستری که برای برگزاری میتینگ‌ها تهیه کرده بودند زنی با پیراهن سیاه بلند پرچم سرخ درازی را با دو دست گرفته بود. در زیر پای او به آلمانی این جمله‌ها را در سه سطر نوشته بودند:
«به پیش با حق رأی برای زنان». سپس، «روز زن» و در سطر سوم: ۸ مارس ۱۹۱۴.
در ۸ مارس ۱۹۱۷ در پتروگراد تظاهرات کارگری پُرشوری برپا شد که بلشویک‌ها آن را نخستین روز «انقلاب روسیه» می‌دانند. در آن روز «الکساندرا کوُلوُنتای»، انقلابی کمونیست و مبارز فمینیست که بعدها به نخستین زن در مقام عضو هیأت دولت و نخستین زن در مقام سفیر تبدیل شد، از «روز جهانی زنان کارگر» سخن گفت که «روزی تاریخی و به یاد ماندنی» شده است. در آن روز زنان کارگر و همسرانِ سربازان روسیه خواستار نان برای کودکانشان و بازگشت شوهرانشان از جبهه‌های جنگ شدند. با آن رویداد روز ۸ مارس «روز جهانی زن» تعیین شد. از آن پس، احزاب کمونیست روز ۸ مارس را جشن گرفتند و آن را فرصتی برای بسیج زنان شمردند.
در سال ۱۹۲۱ لنین به نشانۀ بزرگداشتِ نخستین تظاهرات «انقلاب روسیه»، ۸ مارس را «روز جهانی زنان» اعلام کرد. بدین‌سان، نخستین کشوری که به این روز رسمیت بخشید، شوروی سوسیالیستی در سال ۱۹۲۱ بود. البته گفته می‌شود لنین این کار را به پیشنهاد یک زن انقلابی بُلغار انجام داد. از آن تاریخ این روز را در آن کشور روز تعطیل اعلام کردند. البته تا سال ۱۹۶۵ حقوقی بابت این روز تعطیل پرداخت نمی‌کردند. در ۱۹۴۶ هنگامی که کشورهای اروپای شرقی زیر نفوذ شوروی قرار گرفتند و «بلوک شرق» سوسیالیستی به وجود آمد، ۸ مارس فرصتی برای آوازه گری‌های روس‌ها در کشورهای اروپای شرقی فراهم آورد و رهبران آن کشورها از رادیوها و دیگر رسانه‌های همگانی دربارۀ آزادی و خوشبختیِ زنان در کشور شوراها سخن‌ها گفتند.
در ۱۹۵۵ مقاله‌ای در روزنامۀ «اومانیته» وابسته به حزب کمونیست فرانسه چاپ شد که روایت پُرشوری بود از تظاهرات زنان نسّاجِ نیویورک در ۸ مارس ۱۸۵۷. از آن پس این روایت را مطبوعات وابسته به حزب کمونیست فرانسه و «جنبش آزادی زنان» هرسال در هشتم مارس با آب و تاب بازگو می‌‌کردند. اما گویا اصل ماجرا دروغی بیش نبود و در ۸ مارس ۱۸۵۷ تظاهراتی در نیویورک روی نداده بود. ساختن این اسطوره را به «مادلِن کوُلَن»، فمینیست کمونیست و دبیر فدراسیون سندیکای «سه ژه ته» و پست و تلگراف نسبت می‌دهند.
با به راه افتادن دومین موج جنبش فمینیستی در کشورهای غربی از اواخر دهۀ ۱۹۶۰ میلادی رفته رفته این روز از انحصار کشورهای بلوک شرق بیرون آمد و زنان در اروپا و آمریکا آن را گرامی داشتند. این روز را در اروپای غربی نخستین بار در بلژیک در ۱۱ نوامبر ۱۹۷۲ با حضور ۸۰۰ زن و با شرکت «سیمون دوُ بُوار» جشن گرفتند. در ۸ مارس ۱۹۷۷ سازمان ملل متحد با تصویب قطعنامه‌ای از کشورهای عضو خواست که این روز را با عنوان «روز ملل متحد برای حقوق زنان و صلح بین‌المللی» جشن بگیرند. در ۸ مارس ۱۹۸۲ در زمان ریاست جمهوری فرانسوا میتران به ابتکار «جنبش آزادی زنان» و وزیر امور زنان، دولت فرانسه بی‌آنکه قانونی به تصویب برساند یا فرمانی صادر کند، به این روز رسمیت بخشید.
نخستین و آخرین باری که زنان ایران این روز تاریخی را گرامی داشتند در ۸ مارس ۱۹۷۹ یک ماه پس از برقراری جمهوری اسلامی در کشور بود. زنان آزادی‌خواه ایران در تظاهراتی که در آن روز به راه انداختند از جمله خواهان آزادی پوشش برای خود شدند و با حجاب اجباری به مخالفت برخاستند. هواداران رژیم اسلامی و حزب‌اللهی‌ها به آن تظاهرات حمله کردند و زنان بسیاری را زخمی و بازداشت کردند. رژیم اعلام کرد که از آن پس زنان ایران تنها روز تولد فاطمۀ زهرا، دختر پیامبر اسلام، را می‌توانند به عنوان «روز زن» جشن بگیرند. با این حال، زنان آزادی‌خواه ایران تنها روز ۸ مارس را به عنوان «روز جهانی زن» به رسمیت می‌شناسند و این روز را در هرجای دنیا که هستند گرامی می‌دارند.
