در سال ۲۰۱۴، پوتین اذعان کرد که آرزو دارد تا آنچه را که اشتباه رهبران اتحاد شوروی تلقی می کرد، جبران کند و کریمه را اشغال و به روسیه ملحق کرد تا از پیوستن اوکراین به ناتو جلوگیری کند، همان گونه که صدام حسین در رویای الحاق کویت بود. همان سال، پوتین همچنین پس از تشویق جدایی‌طلبان محلی به اعلام «استقلال»، با توسل به نیروی نظامی در ایالت‌های دونِتسک و لوهانسک در شرقِ اوکراین مداخله کرد، به همان صورتی که در گرجستان کرده بود و همان گونه که رهبر عراق خیال داشت در ایران انجام دهد. در مورد گرجستان و اوکراین، پوتین برآورد کرد که ایالات متحده، بیش از آن ضعیف است که بتواند با او رویاروئی کند: در سال ۲۰۰۸، آمریکائیان به سختی در باتلاق عراق گیر کرده بودند و در سال ۲۰۱۴، آمریکائی‌ها پس از خروج از عراق در پیِ شکستی مفتضحانه، دچار تکرار فلجِ نظامی‌ایی شدند که پس از ویتنام گریبانگیرشان شده بود.

اوضاع و احوال سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴ و سال‌های بعد، ظاهراً عقیده و تشخیص پوتین را تأیید می‌کرد. هنگامی که در سال ۲۰۱۶، ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری امریکا پیروز شد، موجب شد متحدانِ سنتی واشینگتن اعتماد خود نسبت به اعتبارِ آمریکا در حفاظت از متحدان را از دست بدهند. آن کشورها انتظار داشتند که جو بایدن میراث ترامپ را بزداید، اما خیلی زود نومید شدند. در واقع، پس از عقب‌نشینی شرمگینانه آمریکا از افغانستان در برابر طالبان، اعتبار این دولت از زمان شکست در ویتنام پس از ورود نیروهای کمونیست به سایگون پایتخت آن کشور، به پائین‌ترین میزان خود رسیده است. در نتیجه، پوتین به این جمع‌بندی رسید که اوضاع مناسب است که مرحله‌ای جدید را آغاز کند. لذا به فشار خود بر اوکراین افزود که پس زمینه‌ی آن، از سرگیری رویاروئی‌ها میان جدائی‌طلبان و نیروهای دولتی اوکراین و ورود ترکیه، عضو ناتو در معرکه با ارسال پهباد به کیف بود. اگر به این نکته‌ها، کمبود جهانی گاز و نفت را نیز بیافزائیم که موجب بالا رفتن بهای این سوخت‌ها شد که منبع اصلی درآمد دولت روسیه است، همه عامل‌های ضروری در یک جا جمع شده‌اند.

صرفِ نظر از تشابهات میان ماجراجویی‌های نظامی پوتین و صدام حسین، آیا نکته‌های یادشده در بالا به این معنی است که محاسبات پوتین هوشمندانه‌تر و عقلائی‌تر از محاسبه‌های صدام بود؟ پاسخ احتمالی این است که، گرچه محاسبه‌های پوتین تاکنون درست از آب درآمده‌اند، او با عملیات اخیر، به مخاطره‌ی ماجراجویانه‌ی بی‌سابقه‌ای دست زده است. جو بایدن از این اوضاع برای ترمیم وجهه‌ی کاملاً بربادرفته‌اش سود خواهد برد، درست مثل بوریس جانسون: پس از پیشگوئی‌های خودساخته، این دو دولتمرد حتما خوشحالند که پوتین به آن‌ها فرصتی داده تا افکار عمومی را از شکست‌های‌شان منحرف کنند. پیمان آتلانتیک نیز پس از مدت ها بیماری انسجام و تحرک یافته است، (به یاد آوریم که تقریبا دو سال و نیم پیش، امانوئِل ماکرون ناتو را «در حالت مرگ مغزی» ارزیابی کرده بود). حتی امکان دارد که رفتار پوتین کشورهای همسایه‌ی روسیه، فنلاند و سوئد را که به مدت هفتاد سال بی‌طرفی خود را حفظ کرده بودند، راغب کند که به ناتو بپیوندند. نکته‌ی دیگری که حتی برای روسیه خطرناک‌تر است، این است که این کشور باید با فشار اقتصادی بسیار فزاینده‌ای روبرو شود که به یقین موجب خواهد شد بسیار بیشتر از آن‌چه پوتین و اطرافیان او گمان می‌برند، تضعیف شود. در واقعیت، روسیه در حالت نمادینِ «توسعه‌طلبی خارج از ظرفیت سیاسی و اقتصادی امپراطوری » بنا بر اصطلاح پل کندی* به سر می‌برد. روسیه از نظر نظامی بالاتر از ظرفیت اقتصادی خود عمل می‌کند. «تولید ناخالص داخلی» آن از کانادا و حتی از کره جنوبی کمتر است و معادل کمی بیشتر از ۷ درصد «تولید ناخالص داخلی» آمریکاست.

توضیح مترجم:
* پل کندی Paul Kennedy مورخ ۷۷ ساله بریتانیائی است که در زمینه‌های روابط بین‌المللی و ژئو استراتژی به پژوهش پرداخته و کتاب‌های متعددی نوشته است. کتاب مشهور او «ظهور و سقوط قدرت های بزرگ» به فارسی نیز برگردانده شده است. در این کتاب او از اصطلاح Imperial Overstretch یا Imperila Overreach استفاده کرده‌ست که معنای ان «توسعه طلبی خارج از ظرفیت سیاسی و اقتصادی امپراتوری» یا به قول خودمانی، «لقمه بزرگ‌تر از دهان برداشتن به سبک شاهان» است. مترجم از چگونگی ترجمه‌ی این اصطلاح در کتاب یادشده، بی اطلاع است.

*ژیلبر اشکار، استاد مطالعات خاورمیانه و آفریقا، دانشگاه لندن

این مقاله برای نخستین بار در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ در سایت The New Arab، به زبان انگلیسی منتشر شده است.