سیاست حجاب اجباری و انزوای «آقا»
آیدا قجر - ایران وایر
در این روزها که بار دیگر حجاب اجباری از سوی حکومت با ابزار گشت ارشاد و بازداشت‌ها، به بحث جامعه پیرامون اهمیت حق انتخاب و حجاب اختیاری انجامیده است، سایت رسمی «علی خامنهای» مجموعه‌ای از بیانات او را درباره حجاب به همراه مقالات، نماهنگ و پوستر تحت عنوان «نقشه حجاب ممنوع» در بخش برگزیده‌ها منتشر کرده است. در این مجموعه، تمام مطالب درباره «کشف حجاب اجباری» رضا شاه پهلوی است، با چاشنی تحلیل‌های رهبر جمهوری اسلامی.
انگار که خامنهای برای توجیه سرکوب زنان به وسیله حجاب اجباری، خود را مقابل رضا شاه قرار داده است. همان تقابلی که در تظاهرات خیابانی با شعار «رضا شاه روحت شاد» به دنبال شعار «مرگ بر خامنهای» می‌بینیم. اگرچه در مساله حجاب، هر دو از اجبار استفاده کردند؛ یکی برای بی‌حجابی و دیگری برای باحجابی؛ اما چرا خامنهای در تحمیل خشونت‌بار حجاب به زنان، حالا خودش را تمام‌قد مقابل رضا شاه قرار داده است؟
سیزده مطلب، مقاله، نماهنگ و گزارش در مجموعه «نقشه حجاب ممنوع» منتشر شده است. در این مجموعه شش مطلب با تیترهای مربوط به «قیام گوهرشاد» مقابل قانونی شدن بی‌حجابی وجود دارد و پنج مطلب با تیتری مربوط به «رضا شاه». دو مطلب دیگر هم بازنشر مطالبی با همین دو محتوا است. انگار که خامنهای برای توجیه وحشی‌گری این روزهای گشت ارشاد علیه زنان بابت حجاب، دست به دامن کشف حجاب اجباری رضا شاه شده است. آن‌هم در شرایطی که به گفته برخی روحانیون و کنش‌گران حامی نظام جمهوری اسلامی هم سیاست حجاب اجباری در جمهوری اسلامی، شکست خورده و به خشم و نفرت تبدیل شده است.
در مجموعه منتشرشده سایت خامنهای، دو مساله بحث عمده است؛ یکی کشف حجاب اجباری رضا شاه با توسل به زور و قانون، دیگری حمایت روشنفکران از پادشاه اسبق ایران؛ یعنی هم استفاده رضا شاه از زور را محکوم می‌کند و هم بر روشنفکرستیزی همیشگی جمهوری اسلامی تاکید دوباره دارد. حتی پوستری در این مجموعه وجود دارد پر از خودنویس و مداد، پرگار و طومار که آن را پشتوانه «تفنگ رضا خان» نشان می‌دهد.
👈مطالب بیشتر در سایت ایران وایر
در تمام مجموعه به بخشی از صحبت‌های علی خامنهای ارجاع داده می‌شود که در همین باره گفته بود: «شخصیت‌های فرهنگی معروف زمان رضا شاه در قضیه کشف حجاب نقش ایفا کردند. [...] رضا شاه تفنگ دستش بوده و این‌ها کسانی بوده‌اند که فکر می‌ساختند و به رضا شاه جهت‌گیری می‌دادند که او تفنگ را کجا به کار ببرد.»
در نماهنگی هم که در همین مجموعه منتشر شده، به صحبت‌های علی خامنهای در فروردین ۱۳۹۶ پرداخته شده است که «ایده بی‌حجابی را به او تزریق کردند و بعد این دور و بری‌هایش گفتند راه تمدن و این‌ها همین کاری است که آتاتورک کرده است و از آن وقت او به فکر فرو رفت و مقدماتش را شروع کرد.»
تکیه تمام این مجموعه و مقالات نمایشگاهی است که در همان فروردین ۱۳۹۶ بر همین اساس برگزار شده بود و حالا مجموعه‌ای از بازدید رهبر جمهوری اسلامی و تابلوهای آن نمایشگاه در مجموعه «نقشه حجاب ممنوع» بازنشر شده است.
مطلب دیگر به قلم «وحید جلیلی» است با عنوان «کاری که ۳۰ سال دیر شروع شد»؛ او از چهره‌های نزدیک به سپاه است و در رسانه‌های حکومتی به نفع منافع جمهوری اسلامی فعالیت دارد. او در نماهنگ سخنرانی خامنهای درباره حجاب، پامنبری رهبر جمهوری اسلامی است.
جلیلی در مقاله‌ای نوشته است که چطور برای «آواربرداری» از تاریخ در کشف حجاب رضا شاه تلاش کرده است؛ مساله‌ای که برای او از سال ۱۳۹۳ و افطاریه‌ای در «حسینیه هنر تهران» آغاز شد. بنا به نوشته او عملیات جدیدی در دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی بر همین اساس آغاز شده بود که تا مشهد پیش رفت و به آن نمایشگاه در سال ۱۳۹۶ رسید. او به خوبی کوشیده است تا بر حقیقت اجبار حجاب در جمهوری اسلامی آوار بریزد.
دیگر مقالات بازنشر شده در این مجموعه هم با همین محتوا، تکرار شده‌اند.
اما بیانات خامنهای که در حاشیه این مجموعه به چشم می‌خورد، از سال ۱۳۶۸ آغاز می‌شود و در سال ۱۳۹۶ پایان می‌یابد. حرف‌های او از بی‌حجابی اجباری رضا شاه آغاز شده و با حمایت رسانه‌ها و احتمالا روشنفکران از مخالفت با حجاب اجباری جمهوری اسلامی پایان یافته است.
خامنهای در شهریور ۱۳۶۸ گفته بود: «کسانی‌که تاریخ‌چه ورود بی‌حجابی و عریانی زنان در جامعه ما را که به وسیله خاندان شوم پهلوی انجام گرفت، خوانده‌اند یا کسانی‌که سن‌شان اقتضا می‌کند و آن روزها را دیده‌اند می‌دانند که چگونه بدحجابی و بی‌حد و مرزی و اختلاط زن و مرد را به داخل کشور وارد کردند و آن را به ملت تحمیل نمودند.»
و اظهاراتش در سال ۱۳۹۶ در این مجموعه به «دختران انقلاب» برمی‌گردد که آن‌ها را فریب‌خورده توصیف می‌کند که از سوی رسانه‌ها و خارج از ایران حمایت شده‌اند: «پول‌های زیادی خرج می‌کنند، فعالیت زیادی می‌کنند، صدها رسانه را به کار می‌گیرند برای این‌که بتوانند روی این نقطه حساس یعنی هویت مستقل فرهنگی زن مسلمان اثرگذاری کنند. دشمنان ما واقعا خودشان را در خارج از کشور برای این‌کار می‌کشند. [...] نتیجه‌اش این است که چهار دختر در گوشه کناری فریب بخورند و با انگیزه‌های گوناگون روسری از سرشان بردارند.»
زور تا زور؛ از رضا خان پهلوی تا علی خان خامنهای
خامنهای در حالی تمام‌قد خود را مقابل رضا شاه قرار داده است که حکایت بی‌حجابی اجباری او فرقی با حجاب اجباری جمهوری اسلامی و چماق‌به‌دستان امروز در لباس گشت ارشاد ندارد.
به ۲۱ تیر ۱۳۱۴ برگردیم؛ رضا شاه از ترکیه برگشته بود و می‌خواست جامعه ایران را به ناگهان با زور و چماق اروپایی کند. در ۲۱ تیر که دوران حکومت رضا شاه بود، قانونی به تصویب رسید که طبق آن زنان از پوشش چادر، روبنده و روسری در مدارس، دانشگاه‌ها و مراکز اداری و دولتی منع شدند. این مساله با واکنش شدید روحانیون و گروهی از مردم مواجه و توسط رضا شاه سرکوب شد.
۲۱ تیر در تقویم جمهوری اسلامی «روز حجاب و عفاف» است و امسال هم بودجه‌های تحمیل حجاب اجباری افزایش داشت و گشت‌های ارشاد بیشتری به کنترل و سرکوب زنان پرداختند. به طوری که دو قرارگاه هم برای این مساله در خرداد ۱۴۰۱ به راه افتاد؛ دکانی جدید برای سرکوب که قرار بود تا ۲۱ تیر امسال وضعیت پوشش کارمندان دستگاه‌های دولتی و حکومتی مطابق نظر جمهوری اسلامی تغییر دهد.
شروع اجباری شدن حجاب در ایران هم به تحمیل پوشش مورد نظر نظام به زنان از ادارات برمی‌گردد. یعنی تیر سال ۱۳۵۹ وقتی «روح‌الله خمینی» به دولت «ابوالحسن بنی‌صدر» اولتیماتوم داد که ۱۰ روز فرصت دارد تا حجاب اسلامی را در ادارات اجباری کند. ۱۶ تیر «شورای انقلاب» به ریاست بنی‌صدر حجاب اجباری زنان را در ادارات تصویب کرد. در نهایت، مرداد ۱۳۶۲ قانون حجاب اجباری توسط مجلس شورای اسلامی وضع شد.
«سیاست گشت ارشاد، سیاست شخص خامنهای است»
به سوال نخست این گزارش برگردیم. چرا خامنهای در مجموعه «نقشه حجاب ممنوع» خود را چنین مقابل رضا شاه قرار داده است؟
«مهدی مهدوی‌آزاد»، روزنامه‌نگار معتقد است که علی خامنهای و روحانیون تندرو در حوزه حجاب و گشت ارشاد بسیار منزوی و تنها هستند. او به سیاست‌های جمهوری اسلامی اشاره می‌کند که در بیشتر اوقات با افکار عمومی و اکثریت جامعه ایران در تضاد است: «اگرچه وقتی پروپاگاندای جمهوری اسلامی صحبت از سیاست موشکی، شیعه‌گری سپاه قدس یا حمایت از حزب‌الله و تروریسم به میان می‌آورد با وجود مخالفت اکثریت اما طیف‌هایی خصوصا در حاکمیت هستند که به اسم قوی شدن ایران یا وطن‌دوستی از سیاست‌های جمهوری اسلامی دفاع می‌کنند. اما وقتی صحبت از حجاب می‌شود، حتی در میان طرفداران حکومت، اصول‌گرایان و میانه‌روها هم با سیاست وحشیانه گشت ارشاد مخالف وجود دارد. آن‌ها می‌دانند که این‌گونه نمی‌توان حکومت کرد؛ چون به ضدیت با دین و حجاب تبدیل می‌شود. خامنهای سیاست حجاب و گشت ارشاد را یک‌تنه به دوش می‌کشد و از نیروهایی کمک می‌گیرد که خودش روی کار آورده است.»
مهدوی‌آزاد به نیروهایی مثل «احمد علم‌الهدی» نماینده‌اش در «مشهد»، اعضای خبرگان و امامان جمعه و بخشی از نیروهای تندرو در داخل حکومت که منصوب خود او هستند اشاره می‌کند.
به باور این روزنامه‌نگار خود خامنهای و نزدیکانش هم به خوبی می‌دانند که نه فقط در جامعه ایران بلکه در نهاد قدرت و میان ۳۰۰ هزار مدیر حکومتی، در اقلیت هستند: «وقتی رهبر حکومتی چنین تنها و منزوی می‌شود، بیش از هر زمان دیگر مجبور است حق به جانب باشد. بخشی از عمل‌کرد وبسایت خامنهای را می‌توان از این زاویه دید که او خودش، بزرگ‌ترین مدافع خودش است. بخش‌های مختلف حکومت هم حاضر نیستند سفت و سخت از سیاست‌های حجاب اجباری دفاع کنند. در واقع سیاست گشت ارشاد، سیاست شخص خامنهای است. هما‌ن‌طور که در سال ۱۳۷۲ ستادهای امر به معروف را احیا کرد که از دستاوردهای رهبری او است.»
مهدوی‌آزاد معتقد است که بخشی از تکیه خامنهای روی رضا شاه در خصوص حجاب به این خاطر است که دستگاه پروپاگاندای جمهوری اسلامی تاکتیک و حرف تازه‌ای ندارد؛ برای همین مجبور است همان حرف‌های نیم قرن پیش روحانیون را تکرار کند.
در حالی‌که جامعه معترض به سیاست‌های جمهوری اسلامی، در مقابله، خصوص از سال ۱۳۹۶ به بعد شعار «رضا شاه روحت شاد» سر می‌دهد و از «مرگ بر خامنهای» می‌گوید. رضا شاه در سرکوب روحانیون نقش ویژه داشت.
مهدوی‌آزاد می‌گوید که این شعار، اتفاقا برگرفته از همان سرکوب روحانیت است: «این شعار یکی از سیاسی‌ترین شعارهای ایرانیان است. نزدیک به نیم قرن است جمهوری اسلامی تمام پروپاگاندای خود را به کار بسته است که رضا شاه را سمبل سیاهی، فساد و ضدیت با دین معرفی کند و حکومت روحانیون یا اسلام را به آلترناتیو تبدیل کند. اما حالا در قبال ظلم روحانیون، مردم با این شعار، هشدار می‌دهند و تهدید می‌کنند که کجاست رضا شاهی که روحانیت را سر جای خودش بنشاند. این شعار تودهنی اجتماعی به جمهوری اسلامی است.»
سیاست اجبار و زور بر سر زنان ایران، چه برای بی‌حجابی چه برای حجاب‌داری، قربانیان بسیار داشته است؛ اما همواره به شکست انجامیده است. می‌توان از «طاهره قره‌العین» به عنوان نخستین زنی که در قامت کنش‌گر سیاسی کشف حجاب کرد و بنا به روایت‌ها در سال ۱۲۶۸ اعدام شد، یاد کرد. او نخستین زنی است که با اتهام «فساد فی الارض» توسط حکومت قاجار اعدام شد. می‌توان از «قمرالملوک وزیری» نام برد که در سال ۱۳۰۳ وقتی برای نخستین بار بر صحنه کنسرت ایستاد، به اختیار بدون حجاب، برای مردم خواند. او در رسای «جمهوریت» می‌خواند، اما رضا شاه خشمگین از او، دستور داد تمام صفحه‌های «جمهوری» را از بین ببرند. می‌توان به «هما دارابی» اشاره کرد که در اسفند ۱۳۷۲ در میدان «تجریش» تهران در اعتراض به حجاب اجباری روحانیون، خودش را به آتش کشید.
مبارزه زنان اما همچنان مقابل هر اجباری ادامه دارد؛ در همین روزها که تحمیل حجاب مورد پسند جمهوری اسلامی با زور و کتک در خیابان‌های ایران توسط گشت ارشاد شدت یافته است، کمپینی در شبکه‌های اجتماعی، با محوریت «اینستاگرام» به راه افتاده که کاربران با هر جنسیت و از هر رده سنی، باحجاب و بی‌حجاب با انتشار تصاویر خود، با حجاب اجباری مخالفت می‌کنند؛ کمپینی که بر «اتحاد» مقابل یکی از خشونت‌بارترین سیاست‌های جمهوری اسلامی مبنی بر کنترل بدن زن تکیه دارد.
