پراهمیت‌ترین پالس در بازگشت امید‌ها به احیای برجام را می‌توان مشاهده نشانه‌هایی قطعی و جدی از اراده مصمم مسئولان ایرانی برای احیای تنش‌زدایی مورد ارزیابی قرار داد. هر چند در گذشته مذاکرات در جریان بود و نمایندگان ایران و سایر طرف‌ها در وین در حال مذاکره بودند، اما به طور مشهود، اراده‌ای قاطع مبنی بر بازگشت به توافق مشاهده نمی‌شد. به نظر می‌رسد این بار مسئولان و استراتژیست‌های سیاست خارجی کشورمان در پرونده هسته‌ای، تصمیم قطعی را برای احیای توافق اتخاذ کرده‌اند.

فرارو- پس از قریب به ۶ ماه تعلیق در مذاکرات هسته‌ای، این روز‌ها بار دیگر امید‌ها برای احیای پیکر نیمه جان توافق برجام زنده شده است. آخرین دور مذاکرات احیای برجام در روز‌های ۱۳ تا ۱۷ مرداد ماه در وین، پایتخت اتریش برگزار شد که برآیند آن رسیدن ایران و طرف‌های غربی به نقطه انسداد و توقف گفتگو‌ها بود.

به گزارش فرارو، همزمان با تعلیق مذاکرات احیای توافق، مطرح شدن موضوع همکاری نظامی تهران با روسیه در جنگ اوکراین و ناآرامی‌هایی داخل ایران، مزید بر علت شدند تا توافق بیش از هر زمان دیگری دور از دسترس به نظر برسد. طی ماه‌های گذشته آمریکا و اروپا با صراحت از در دستور کار نبودن احیای توافق سخن به میان آوردند، اما حالا به نظر می‌رسد گشایش‌هایی اتفاق افتاده که می‌توان از آن‌ها به عنوان نشانه‌های امیدبخش برای باز شدن گره برجام یاد کرد.

چهار پالسی که از احیای برجام حکایت دارد

سفر گروسی به تهران و عدم صدور قطعنامه ضدایرانی در نشست فصلی شورای حکام: نخستین و شاید آشکارترین پالس امیدبخش در گشایش برای احیای توافق را می‌توان عدم صدور قطعنامه علیه ایران در اولین نشست فصلی شورای حکام در سال ۲۰۲۳ مورد ارزیابی قرار داد. طی ماه‌های اخیر علاوه بر توقف مذاکرات، انتشار گزارشی از خبرگزاری «بلومبرگ» و گزارش آژانس به شواری حکام، احتمال صدور قطعنامه علیه ایران را در سطحی قابل توجه افزایش داده بود.

بلومبرگ مدعی شده بود، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به آثاری از غنی‌سازی ۸۴ درصدی در ایران دست پیدا کرده است. رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز در گزارشی به شواری حکام تاکید کرده بود، میزان ذخائر اورانیوم غنی‌شده ایران ۱۸ برابر سقف تعیین‌شده در برجام رسیده است. همزمان مقام‌های امنیتی آمریکایی مدعی شده بودند که زمان گریز ایران به ۱۲ روز رسیده است. مجموع این روند، بستر را برای صدور قطعنامه احتمالی در نشست فصلی شورای حکام مهیا کرده بود.

در چنین فضایی، بعد از دو ماه تعویق، رافائل گروسی در روز‌های ۱۲ و ۱۳ اسفند راهی تهران شد. بعد از صدور یک بیانیه مشترک ایجابی میان ایران و آژانس، در نشست فصلی شورای حکام (۱۵ تا ۱۸ اسفند) بر خلاف تمامی پیش‌بینی‌های قبلی، قطعنامه‌ای علیه ایران صادر نشد. این دو اتفاق، به وضوح جدی‌ترین گام در مسیر عدم تشدید تنش و نرسیدن برجام به نقطه مرگ بودند.

تنش زدایی تهران - ریاض با میزبانی پکن: دومین نشانه امیدبخش در باز شدن گره برجام را می‌توان در چهار روز مذاکرات افشا نشده و حصول یک توافق غافلگیرکننده در پکن میان ایران و عربستان پی‌جویی کرد. پس از ۷ سال تنش حداکثری و قطع مناسبات، علی شمخانی و مساعد بن‌محمد العیبان، نمایندگان کشور‌های ایران و عربستان، مهم‌ترین توافق صلح منطقه‌ای را در هزار جدید (۲۰۰۰) به امضا رساندند.

توافق از سرگیری روابط میان دو کشور، در سطحی گسترده و بی‌سابقه از سوی ناظران سیاسی و رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفت. یکی از سطوحی که از سوی بسیاری از تحلیل‌گران مورد توجه قرار گرفت، تاثیر این تنش‌زدایی تاریخی در باز شدن فضا برای احیای برجام بود. دتانت تاریخی تهران و ریاض به عنوان مقدمه‌ای برای حصول توافق بزرگ‌تر، یعنی احیای برجام مورد توجه قرار گرفت.

در سطح داخلی ایران نیز این توافق با استقبال ویژه رسانه‌ها و حتی بازار همراه شد. روی خوش نشان دادن بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به توافق اخیر نیز همه‌گی دال بر آن هستند که گام بعدی می‌تواند گره‌گشایی از پرونده هسته‌ای ایران باشد. با این توافق تهران نشان داد که از پتانسیل و انگیزه لازم برای توافق و حل اختلافات با بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برخوردار است.

قوت گرفتن موضوع تبادل زندانی‌ها میان ایران و آمریکا: در ادامه گام‌های موثر مورد اشاره، جدی شدن موضوع تبادل زندانی‌ها میان ایران و آمریکا دیگر پالسی است که از در دسترس بودن پرونده برجام حکایت دارد. این موضوع در ماه‌های گذشته نیز مطرح بود، ولی در روز‌ها اخیر ابعادی جدی‌تر به خود گرفته است. دیروز، یک‌شنبه (۱۲ مارس / ۲۱ اسفند) حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران نیز در اظهاراتی با اشاره به توافق اولیه برای تبادل زندانی تاکید کرد: «در ماه مارس سال گذشته طی مذاکرات غیرمستقیم بین ما و طرف آمریکایی توافق نامه‌ای امضا شد که اکنون زمینه اجرای آن فراهم شده است. از نظر ما، همه چیز آماده است. طرف آمریکایی درگیر هماهنگی‌های فنی نهایی خود است.»

با وجود این‌که وزارت خارجه آمریکا، توافق تبادل زندانی‌های را ادعایی نادرست معرفی کرد، اظهارات امیر عبداللهیان را به وضوح می‌توان اظهاراتی نزدیک به واقعیت مورد ارزیابی قرار داد که شاید آمریکایی‌ها از رسانه‌ای شدن آن در مقطع کنونی ناخرسند هستند. به طور قطع، تبادل زندانیان میان تهران و واشنگتن می‌تواند گامی جدید در گره‌گشایی از روند احیای توافق باشد.

اراده مصمم مسئولان ایرانی برای اجرایی کردن فاز تنش‌زدایی: واپسین و شاید پراهمیت‌ترین پالس در بازگشت امید‌ها به احیای برجام را می‌توان مشاهده نشانه‌هایی قطعی و جدی از اراده مصمم مسئولان ایرانی برای احیای تنش‌زدایی مورد ارزیابی قرار داد. هر چند در گذشته مذاکرات در جریان بود و نمایندگان ایران و سایر طرف‌ها در وین در حال مذاکره بودند، اما به طور مشهود، اراده‌ای قاطع مبنی بر بازگشت به توافق مشاهده نمی‌شد.