منصوره حسینی یگانه - زیتون

قبل از هر چیز:

برای منی که در آبادان به دنیا آمدم و در خانواده‌ای جنگ‌زده بزرگ شدم، تمام تصاویر جنگ، بی‌رحم و کریه است؛ آن کودکی که بعد از روزها از زیر آوار، سالم و گریان بیرون می‌آورند٬ آن گربه قشنگی که گوشه خرابه نشسته و دست‌هایش را می‌لیسد ٬ آن دیواری که سالم مانده و پر است از تابلوی آدم‌هایی که دارند می‌خندند.

تصویر من از جنگ همانی است که سالها از زبان مادرم شنیده‌ام؛ زنی نگران دو دخترش که در پشت پل بسته شده خرمشهر در آبادان مانده بودند. خلاصه تمام وحشت جنگ از زبان مادر من یک جمله بود "باید دخترها را از آنجا می‌بردیم". خانواده ما با چهار دختر انگار مستاصل‌تر از خانواده‌های پسر دار بود. هرکس زن و دختر داشت باید قبل از خانه و خاک، آنها را از خطر فتح و تسخیر نجات می‌داد. بدن زنان اینجا نه بدن یک انسان که بخشی از خاک کشوری بود که گویی دشمن می‌خواست به چنگش بیاورد.

این یادداشت نگاهی است کوتاه به روایت بدن زنان به مثابه بخشی از سرزمین اشغال شده.

زن؛ اسیر یا غنیمت جنگ؟

یک زن٬ برهنه با موهای بلند از پشت روی یک وانت جنگی افتاده است. دو مرد بالای سرش ایستاده‌اند٬ دو مرد نشسته و پاهایشان را انداخته‌اند روی بدن زن. مردانی هم الله اکبر گویان روی بدن برهنه زن آب دهان می‌اندازند . ماشین از تصویر خارج می‌شود. مردان مظفر و الله اکبر گویان پشت ماشین می‌دوند. این زن آلمانی و گردشگری بود که برای شرکت در جشنواره موسیقی به اسرائیل سفر کرده بود.

تصویر بعد، زن اسرائیلی است که از پشت یک جیپ جنگی از موهای بلندش کشیده می‌شود. در همان چند قدمی که راه می‌رود دستها و شلوارش را می‌بینیم که خونی است؛ تصویری که این شائبه را در نگاه مخاطب ایجاد می‌کند که به او تجاوز شده است. این تصاویر و دیگر اخبار تایید شده و نشده از رفتار تعرض‌آمیز به زنان در جنگ اخیر میان حماس و اسراییل راوی این داستان تکراری در تاریخ است که هنوز بدن زن بخشی از مملکتی است که قرار است فتح بشود. حتی وقتی زنانی که در بمباران غزه فریاد شکایت و استغاثه بلند می‌کنند تصاویر آنها و کودکان‌شان تبدیل به ابزاری می‌شود برای جلب ترحم در بخشی از جنگ؛ و ظلمی که بر این زنان در جنگ‌ها می‌رود موضوعیت ندارد. آیا زنانی که در جنگها به اسارت گرفته می‌شوند غنیمت جنگی‌اند و تعرض و تجاوز به آنها نشانه فتح خاک کشور دشمن است؟

وقتی تجاوز، قانون جنگ بود

در صفحات قدیمی‌تر تاریخ، تعرض و تجاوز به زنان در جنگ‌ها ممنوع نبود. جامعه پذیرفته بود که زن غنیمت مشروع و قانونی فاتحان کشورهاست. این زنان یا برده و روسپی می‌شدند یا اگر خوش‌شانس بودند به همسری فرماندهان و سربازان جنگی فاتح درمی‌آمدند. تجاوز و تعرض به زنان سلاحی برای در هم شکستن غرور٬ معنویت و هویت انسانی دشمنان بود.

تا قبل از شروع جنگ جهانی اول دست کم هشت کنوانسیون و اعلامیه برای بهبود بخشیدن شرایط جنگ و حفاظت از مردم بیگناه نوشته شده است اما تنها در یکی از این اعلامیه‌ها به حفاظت از "شرافت خانوادگی" اشاره شده و گفته میشود که منظور از این "شرافت خانوادگی" زنان هستند که هنوز هم تنها در صورتی تعریف می‌شوند که بخشی از مایملک و دارایی مردان باشند که وظیفه‌شان است در جنگ از آنها محافظت کنند.

در جنگ جهانی اول سربازان آلمانی برای ایجاد رعب و وحشت در بلژیک به هزاران زن تجاوز کردند. آنها از تجاوز به صورت روشی سیستماتیک و سلاحی برای ایجاد وحشت در سایر کشورهای دشمن آلمان استفاده کردند.

تصویرهایی که چندان دیده نشد

یک دختر جوان آلمانی در حالی که دامنش را بالا داده بود گفت 'آنها تمام شب به من تجاوز کردند. پیر بودند، صورت بعضی‌شان پر از جوش بود، همه آنها که تعدادشان از بیست نفر کمتر نبود، روی من آمدند و این کار را کردند' اشک از چشمان او سرازیر بود."

"مادر بی‌چاره اش افزود: 'آنها به دخترم جلوی چشمم تجاوز کردند و هنوز هم می‌توانند باز گردند و به او تجاوز کنند'. این فکر، همه را وحشت‌زده کرده بود."

این روایت از دفتر خاطرات ولادیمیر گلفاند است که مشاهداتش در برلین را در جریان جنگ جهانی دوم نوشته است. اخبار تجاوز سربازان روس در این جنگ یکی از گسترده‌ترین و خشن‌ترین روایت‌ها از تجاوز به زنان در جریان جنگ‌هاست.

پیش از آن سربازان آلمانی تقریبا چهار سال در اتحاد جماهیر شوروی مرتکب خشونت جنسی و انواع دیگر خشونت‌ها شده بودند .پیدا کردن شواهد مستقیم در مورد نحوه برخورد سربازان آلمانی با زنان روسی سخت است، زیرا بسیاری از قربانیان جان سالم به در نبرده اند. اما در موزه آلمان و روسیه در برلین عکس هست که در کریمه گرفته شده و از آلبوم شخصی یک سرباز آلمانی در زمان جنگ برداشته شده است. عکس جسد زنی است که بر روی زمین افتاده.

"به نظر چنین می‌رسد که هنگام تجاوز کشته شده است. دامنش بالا داده شده و با دستانش صورتش را پوشانده است."

همزمان در ژاپن هم بیش از ۲۰۰ هزار تن از دختران نوجوان در طول جنگ دوم جهانی که عمدتا کره‌ای و چینی بودند، مورد تجاوز سربازان ژاپنی قرار گرفته‌اند. سربازان ژاپنی‌ها بعضی از این زنان را که «زنان مایه‌ تسلی» یا « زنان آرام‌بخش» خوانده می‌شدند پس از تجاوز به قتل می‌رساندند. نخستین قربانی این جنایت، خاطرات تلخ خود را ابتدا در سال ۱۹۹۱ منتشر کرد و در اختیار رسانه‌های جهانی گذاشت. پس از او ۲۵۰ زن دیگر نیز از فجایعی که تحمل کرده بودند، سخن گفتند و از دولت ژاپن خواستند، به‌طور رسمی پوزش بطلبد.