جاده ابریشم تاریخی که تا بازشدن کانال سوئزدرسال ۱۸۶۹ ازایران می‌گذشت اما جاده ابریشم فعلی سه شاخه جداگانه دارد که چین را به بازار مصرف اروپا وصل می‌کنند، شاخه شمالی از روسیه می‌گذرد، شاخه میانی از آذربایجان و گرجستان به ترکیه و اروپا متصل می‌شود وشاخه جنوبی نیزبا گذرازکانال سوئزبه مدیترانه واروپا می‌رسد. تاکنون ۱۵۵ کشوردرچهارقاره برای پیوستن به پروژه «یک کمربند، یک راه» داوطلب شده‌اند و چین درحال ساختن، جاده، فرودگاه و بندردرآسیا، اروپا، آفریقا وآمریکای جنوبی است. درحال حاضر تجارت چین عمدتا از طریق دریا با سایر کشورهای جهان انجام می‌گیرد اما چینی‌ها احتمال می‌دهند درصورت تشدید اختلافات با آمریکا ممکن است دریای چین توسط آمریکا و متحدین آن نا امن شود بدینجهت مسیرهای جایگزین برای گسترش راه‌های تجاری ایجاد می‌کنند که طرح «یک کمربند، یک راه» درهمین رابطه اجرائی شده است.
جدال دائمی جمهوری اسلامی ایران با جامعه جهانی برای صدورانقلاب اسلامی، ایران را ازشرکت درپروژه‌های ترانزیتی بین المللی محروم می‌کند وشش کریدوری که ازشمال وجنوب ایران می‌گذرند وایران را دورمی زنند بیانگر آشکارانزوای ایران هستند. اکنون تمام خاک ایران به خاطرسیاست خارجی نادرست جمهوری اسلامی، منطقه نا امن فرض می‌شود که هیچ کریدوری نمی‌خواهد ازاین منطقه نا امن وبی ثبات عبوربکند. ایران با اغلب همسایگانش هم مساله دارد و سیاست‌های ایدئولوژیک ایران درقفقاز، قبل ازمطرح شدن کریدوها نیزبا دخالت ایران درجنگ بین جمهوری آذربایجان وارمنستان با بن بست مواجه شده بود.
اکثریت جمعیت ۱۰ میلیون نفری جمهوری آذربایجان شیعه مذهب هستند وروس‌ها وکشورهای غربی درسال ۱۹۹۲ نگران بودند که با انحلال اتحاد شوروی واستقلال جمهوری آذربایجان و نابسامانیهای بوجود آمده ازخلاء قدرت سیاسی، ممکن است اشتراکات مذهبی بین ایران وآذربایجان باعث نزدیکی ویا حتی اتحاد دوکشوربشود لذا برای جلوگیری از هرگونه نفوذ سیاسی ایران درآذربایجان، فرانسوی‌ها، آمریکائی‌ها و روسها مشترکا طرح مهارایران درقفقازجنوبی را اجرا کردند و طوری برنامه ریزی کردند که ایران هرکاری بکند به ضررخودش تمام بشود. این سیاست در گروه مینسک که برای حل مساله قره باغ تشکیل شده بودهماهنگ می‌گردید و یک دیپلمات آمریکائی بنام ونس این موضوع را دنبال می‌کرد.
باین ترتیب بود که درجنگ اول بین آذربایجان وارمنستان در اوایل دهه ۹۰ میلادی، با راهنمائی روس‌ها و اعمال نفوذ مخالفان آذربایجان در درون حکومت ایران، بعد ازاشغال شدن ۲۰٪ ازخاک جمهوری آذربایجان توسط ارمنستان جمهوری اسلامی ایران طرف ارمنستان اشغالگررا گرفت تا ازتاثیرات استقلال جمهوری آذربایجان برآذربایجانی‌های ایران جلوگیری کند و با همین سیاست بمدت ۳۰ سال ازارمنستان مسیحی علیه آذربایجان شیعه مذهب حمایت سیاسی ـ نظامی کرد. این رفتار جمهوری اسلامی، نفرت شدیدی بین مردم آذربایجان نسبت به ایران ایجاد نمود بطوری که هرنوع همکاری ونزدیکی راغیرممکن ساخت و همچنین بی اعتمادی عمیقی بین دوکشور بوجود آمد که همچنان ادامه دارد.
حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران ازارمنستان همچنان ادامه داشت تا اینکه ارتش جمهوری آذربایجان درسال ۲۰۲۰ موفق شد درجنگ ۴۴ روزه مناطق اشغالی آذربایجان را ازاشغال ارمنستان آزاد نماید وبا پیروزی آذربایجان، جمهوری اسلامی ایران متوجه شد که بعنوان حامی اصلی ارمنستان یکی از شکست خوردگان این جنگ است و لذا با اعزام نیرو و انجام رزمایش‌های متعدد در کنار رود ارس، تلاش کرد برشکست سیاست‌های خود سرپوش بگذارد.
بعد ازبرقراری آتش بس در ۱۰ نوامبر ۲۰۲۰ توافق نامه‌ای بین آذربایجان و ارمنستان با پا درمیانی روسیه به امضاء رسید و بلا فاصله موضوع کریدورها که دربند نهم توافق آتش بس قید شده بود به مساله روز تبدیل گردید. طبق این توافق، قرار بود در مقابل کریدور لاچین که ارمنستان را به خانکندی مرکز قره باغ وصل می‌کند، کریدوری با همان مشخصات درمنطقه زنگزوربه موازات مرزایران به آذربایجان واگذارشود تاخاک اصلی آذربایجان از طریق آن به جمهوری خود مختارنخجوان وصل گردد اما ارمنستان با واگذاری کریدور زنگزور به آذربایجان مخالفت کرد وبعدازآن است که جمهوری اسلامی ایران بهانه جدیدی برای مخالفت با جمهوری آذربایجان پیدا می‌کند.
با قطعیت می‌توان گفت که ازنوامبر ۲۰۲۰ تا سپتامبر ۲۰۲۳ تمام سیاست‌های جمهوری اسلامی درقفقازجنوبی روی موضوع کریدور زنگزور متمرکز بوده است. همه اظهارات سیاستمداران تهران علیه جمهوری آذربایجان و تهدیدات نظامیان ایران از حمله به سفارت آذربایجان وکشتن یک دیپلمات آن کشوردر تهران گرفته تا رزمایش گذر از رودخانه ارس درمخالفت با بازشدن کریدورزنگزور بوده است. لابی ارامنه درتهران نیزبرآتش دشمنی بین ایران و آذربایجان می‌دمید وکریدور زنگزور را کریدورتورانی ناتومی نامید که ترکیه قصد دارد بکمک آذربایجان، ازطریق این کریدور به جمهوری‌های آسیای مرکزی دسترسی پیدا کند.
جمهوری اسلامی بازشدن کریدور زنگزور را معادل برهم خوردن ژئوپلیتیک منطقه می‌نامید و ادعا می‌کرد که با باز شدن این کریدور ارتباط ایران با ارمنستان قطع می‌شود وراه ایران به اروپا از این مسیر مسدود می‌گردد واز زبان فرماندهان نظامی و رهبران سیاسی اخطار می‌کرد که ایران اجازه نخواهد داد کریدور زنگزور ارتباط ایران با ارمنستان را قطع کند وعنوان می‌کرد که می‌خواهد کریدورشمال وجنوب را ازطریق ارمنستان وگرجستان به دریای سیاه و ازآنجا به اروپا متصل کند.
کریدورشمال وجنوب که درسال ۲۰۰۰ بین ایران، روسیه وهند درسن پترزبورگ امضاء شده وقراربود ازبندرچابهار شروع شود وبا گذراز ایران و جمهوری آذربایجان به روسیه وازآنجا به اروپا وصل شود هرگز فعال نشد درابتدا روسیه علاقه چندانی بدان نداشت وبیشتر درفکراین بود که کریدورشمالی را که چین را به اروپا وصل می‌کند فعال تر کند اما حمله روسیه به اوکراین، این مسیر را نا امن کرد و روسیه دوباره بفکر فعال کردن کریدور شمال و جنوب افتاد. ایران هم سال هاست از کشیدن شدن راه آهنی بطول ۱۴۰ کیلومتر بین رشت وآستارا کار شکنی می‌کند ومانع تکمیل شدن مسیر ریلی کریدورشمال وجنوب است یعنی زیرساخت‌های این کریدور در ایران ایجاد نشده است. خطوط راه آهن درایران نوسازی نشده در نقاطی بهم وصل نیست و جاده‌های ایران نیز استاندارد لازم برای ترانزیت بین المللی را ندارند.
اما دربیستم سپتامبر ۲۰۲۳ با ورود ارتش آذربایجان به خانکندی مرکز قره باغ با یک عملیات نظامی برق آسا و تحت کنترل گرفتن کریدورلاچین به خانکندی، مساله کریدور۴۴ کیلومتری زنگزورباردیگردرصدراخبارقرارگرفت. قراربود کریدور زنگزور درمقابل کریدورلاچین باشد ولی با اعمال حاکمیت آذربایجان به کریدورلاچین، تبادل کریدوردرمقابل کریدورعملا منتفی شد.
دراین میان طیب اردوغان رئیس جمهورترکیه بعدازبازدید ازنخجوان در۲۵ سپتامبر۲۰۲۳ گفت اگرارمنستان کریدور زنگزور را نمی‌خواهد این کریدورمی تواند ازایران بگذرد. اردوغان قبلا گفته بودکه ارمنستان مخالف کریدورزنگزور نیست بلکه این ایران است که با کریدور زنگزورمخالفت می‌کند. مسئولان جمهوری اسلامی نیزیک خط قرمزخاص برای خود درست کرده بودند وتهدید می‌کردند درصورت اقدام نظامی جمهوری آذربایجان برای بازکردن کریدور زنگزور، ایران دخالت نظامی خواهد کرد تا بقول خودشان مسیر ایران به اروپا درمرزهای ارمنستان قطع نشود.
چندی بعد از اظهارات اردوغان، وزیر راه وشهرسازی ایران به جمهوری آذربایجان مسافرت کرد و با معاون نخست وزیر آذربایجان طرح کریدور ارس یا راه گذرارس را امضاء کرد و در مراسم پی ریزی پل ریلی آغبند شرکت نمود. مقامات رسمی ایران در ابتدا با خوشحالی از این طرح استقبال کردند واعلام نمودند که تحریم ترانزیتی ایران شکسته می‌شود و جاده ابریشم ازایران می‌گذرد. اما این فقط اول کاربود و خیلی زود ترس ازایجاد این کریدوردرمحافل امنیتی جمهوری اسلامی ایران نمایان شد.
پل آغبند بر روی رودخانه ارس که راه آهن از روی آن خواهد گذشت ۲۵ مترعرض و ۱۲۰ مترطول خواهد داشت و روستای آغبند جمهوری آذربایجان را به جنوب ارس وصل خواهد کرد. این خط آهن بطول ۵۵ کیلومترادامه می‌یابد تا به خط آهن نخجوان وصل شود. درهمین مسیر با سرمایه گذاری آذربایجان جاده شوسه نیزنوسازی می‌شود. تاکنون اهالی جمهوری آذربایجان برای رفتن به نخجوان وبالعکس ازپارسا آباد واصلاندوزوبیله سووارمی گذشتند وبه نخجوان می‌رفتند اما با بزرگراه وراه آهن آغبند به نخجوان، مسیرخیلی کوتاه ترمی گردد. روستای آغبند دراستان زنگلان آذربایجان ونزدیک مرزارمنستان واقع شده است. وزیر خارجه ایران دریکی ازاظهارنظرهایش، کریدورارس را «ایران راه» نامید.
درایران لابی‌های ارمنستان با راه گذرارس مخالف هستند و می‌گویند، اگرایران این کریدور را قبول بکند، ارمنستان خواهد گفت که مخالفت ایران با کریدور زنگزوربخاطرآن بود که ایران می‌خواست کریدورازخاک خودش عبورکند وگرنه کریدورراه گذرارس با کریدورزنگزوربلحاظ جغرافیائی هیچ فرقی ندارد. ازطرف دیگر مخالفان جمهوری آذربایجان نیزگفتند که اگرما به آذربایجان کریدوربدهیم، دست آذربایجان وترکیه برای تحریک جدائی طلبی درمیان آذربایجانی‌های ایران بازخواهد شد همچنین نوشتند که آذربایجان قصد ایجاد کریدورازطریق ایران را ندارد بلکه می‌خواهد ازکارت ایران برای تسلیم کردن ارمنستان استفاده کند. هرچه هست فعلا آن خط قرمزی که سران جمهوری اسلامی راجع به کریدور زنگزور ترسیم کرده بودند منتفی شده است و احتمالا جمهوری آذربایجان ازهردومسیربه طرف نخجوان راه بازخواهد کرد.
ایران با تبلیغات زیاد عضویت در پیمان اقتصادی اروآسیا، عضویت در پیمان شانگهای وهمچنین پیوستن به اتحادیه اقتصادی بریکس را اعلام کرده است هرسه این پیمان‌ها توسط چین وروسیه اداره می‌شوند ولی ایران تاکنون هیچ بهره‌ای ازآنها نبرده است و درهیچ یک ازشش کریدوری هم که از شرق برای رسیدن به بازار‌های اروپا طراحی گردیده به بازی گرفته نشده است حتی شاخه جنوبی کریدورمیانی که قرار بود از آسیای مرکزی وارد ایران بشود و بطرف ترکیه ادامه یابد هیچ وقت عملیاتی نشد.
هنگامیکه اجلاس گروه کشورهای رشد یابنده معروف به جی ۲۰ درنهم ودهم سپتامبر۲۰۲۳دردهلی تشکیل شد و ایجاد کریدور هند وخاورمیانه را با حمایت آمریکا بتصویب رساند، رهبران جمهوری اسلامی که سال هاست برای کریدور شمال و جنوب تبلیغات می‌کنند، یکباره متوجه شدند که ایران از کریدورهند وخاورمیانه نیزکنارگذاشته شده و دولت هند هم ازکریدورشمال وجنوب بعلت کارشکنی‌های ایران، عملاناامید شده و آن را رها کرده است. اسحاق جهانگیری معاون ریاست جمهوری دردوره حسن روحانی درمصاحبه با روزنامه اعتماد می‌گوید که مسیراین کریدوراز ایران بود ولی بخاطر نبود اندیشه توسعه درحاکمیت ایران، هند به امارات متحده روی آورد.
کریدورهند وخاورمیانه یا کریدورادویه اگرتکمیل شود یکی ازمهم ترین راه‌ها بین شرق وغرب خواهد بود بویژه اگر طرح قدیمی «کانال بن گوریون» که دراسرائیل حفرخواهد شد ودریای سرخ را به دریای مدیترانه وصل خواهد کرد، عملی گردد. اکنون خاورمیانه به گذرگاه کریدورها تبدیل شده وچین وآمریکا در این منطقه با هم رقابت می‌کنند. کریدورهند وخاورمیانه ازکشورهای امارات متحده، عربستان سعودی، اردن واسرائیل عبورمی کند وشامل خطوط ریلی، جاده‌ای، لوله‌های نفت وگازوهمچنین خطوط فیبرنوری خواهد بود قراراست در آینده لوله‌های نفت وگاز از زیر دریا به هند کشیده شود ودرمقابل لوله آب شیرین ازکشمیر به امارات متحده کشیده شود.
چینی‌ها طرح کریدوردیگری نیزدارند که اگرعملی بشود یکی از کوتاه ترین راه‌های خاکی چین به اروپا خواهد شد. این کریدور که در قرون وسطی نیز از آن استفاده می‌شده به کریدو «واخان» معروف است. افغانستان مرز کوچک ۷۶ کیلومتری با ترکستان چین دارد وچینی هاعلاقمندهستند ازآن طریق راه آهن چین به داخل افغانستان وازآنجا به مزارشریف وایران وسپس به طرف اروپا ادامه یابد. مشکل کریدور واخان در وحله اول وجود کوههای صعب العبور درمنطقه بدخشان است که دریک فاصله ۳۵۰ کیلومتری سه رشته کوه بزرگ یعنی هندوکش، پامیر وقاراقوروم بهم می‌رسند. طالبان اعلام کرده است که تنها ۱۰ کیلومتر برای تکمیل شدن جاده واخان باقی مانده است تا به مرز چین برسد. فاصله واخان تا مزار شریف ۹۰۰ کیلومتراست که ظاهرا طالبان می‌خواهد این مسیر را ریلی و فعال کند.
چینی‌ها درکشیدن راه به پاکستان و تبت نشان داده‌اند که موانع طبیعی هرقدرهم بزرگ باشند امکان برطرف کردن آن‌ها وجود دارد. اگرحکومت ایران ثبات سیاسی داشت و با جامعه جهانی درجنگ نبود شاید چینی‌ها خط آهن مستقیم چین، افغانستان، ایران را ایجاد می‌کردند. جمهوری اسلامی به این کریدورتوجه نکرده. هرسه کشورگیج استاندارد ۱۴۳۵ میلیمتری راه آهن دارند که حمل ونقل ریلی را تسهیل می‌کند اما ظاهرا چینی‌ها روی ایران حساب نمی‌کنند.
با شروع جنگ اسرائیل وحماس اوضاع خاورمیانه بی ثبات شده وحوثی‌های یمن برای حمایت ازفلسطینی هاکشتیرانی دردریای سرخ را مختل کرده‌اند، کشتی هائی را که به مقصد اسرائیل حرکت می‌کنند وکشتی‌های انگلیسی وآمریکائی را با موشک و پهپاد مورد حمله قرارمی دهند بدینجهت فعالیت کانال سوئزبه نصف کاهش یافته و بیمه کشتیها درمسیر دریای سرخ افزایش پیدا کرده است، شرکت‌های بزرگ حمل ونقل دریائی بخاطرحفظ امنیت کشتی‌های خود وهمچنین بالا رفتن بیمه کشتی‌ها مسیرخود را تغییر داده‌اند ازجمله شرکت حمل ونقل مرسک که دومین شرکت بزرگ حمل و نقل دریائی دنیاست، مسیرکشتیهای خود را تغییر داده وکالاهای آسیائی را ازطریق دور زدن آفریقا به اروپا می‌رساند. این مسیرهزینه حمل ونقل و زمان انتقال کالا را بالا می‌برد. ۲۱ ژانویه ۲۰۲۴ صندوق بین المللی پول اعلام کرد که عبورکشتی‌ها ازکانال سوئز نسبت به ژانویه سال قبل ۵۰٪ کاهش یافته وهزینه حمل ونقل دریائی ازآسیا به اروپا ۴۰۰٪ گرانتر شده است. آشکاراست که نا امن شدن دریای سرخ، اهمیت کریدور‌های ریلی را افزایش داده است.
همه کشورها درپی ایجاد کریدوربرای توسعه اقتصادی وشریک شدن درتجارت بین المللی هستند به جزایران که علیرغم صرف هزینه‌های نظامی وانسانی بسیارهنوزنتوانسته کریدوری ازایران با گذشتن ازعراق و سوریه به دریای مدیترانه ایجاد بکند و تجارت خود را با اروپا توسعه بدهد وحتی نتوانسته راه آهن شلمچه را به بصره وصل کند.
جنگ درسوریه به یک معنی برای ایجاد کریدور مستقیم از ایران به دریای مدیترانه بود اما ایران این کریدور را برای گسترش تجارت نمی‌خواست بلکه هدفش برای صدورانقلاب وگسترش حکومت اسلامی شیعه درمنطقه غرب آسیا بود و بدون توجه به عمق استراتژیک درداخل کشو، ازعمق استراتژیک درخارج صحبت می‌کردند، ازملت جدا شدند و حالا درپی ایجاد جنگ برای خروج ازبن بست خود ساخته هستند.

ماشااله رزمی