۳. نظارت استصوابی

ایالات متحده آمریکا

چنین مفهومی در نظام انتخاباتی آمریکا وجود ندارد. نظارت بر صلاحیت کاندیداها از طریق فرآیندهای درون حزبی و مقررات انتخاباتی صورت می‌گیرد.

جمهوری اسلامی ایران

نظارت استصوابی: شورای نگهبان که اعضای ۱۲ نفره آن مستقیم و غیرمستقیم توسط «علی خامنه‌ای» تعیین می‌شوند، علاوه‌بر نظارت بر اجرای صحیح انتخابات، صلاحیت کاندیداها را براساس معیارهای قانونی و شریعت اسلامی بررسی می‌کند که هیچ ضابطه دقیقی ندارد و بیشتر به نظر اعضای این شورا و البته رای خامنه‌ای بستگی دارد. به‌طور مثال صلاحیت «مصطفی پورمحمدی» که برای شرکت در انتخابات مجلس خبرگان در اسفند۱۴۰۲ رد شد، کمتر از چهار ماه بعد در انتخابات ریاست‌جمهوری غیرمنتظره تایید شد.

۴. آزادی انتخاب و رای دادن واقعی

آزادی انتخاب: در آمریکا، فرآیند انتخابات به‌گونه‌ای است که احزاب مختلف می‌توانند کاندیداهای خود را معرفی کنند و مردم به‌طور گسترده و آزادانه می‌توانند بین کاندیداهای مختلف انتخاب کنند. هرچند که سیستم دو حزبی (دموکرات و جمهوری‌خواه) معمولا بر انتخابات تسلط دارد، اما احزاب و کاندیداهای مستقل نیز می‌توانند در انتخابات شرکت کنند.

رای دادن واقعی: رای‌دهندگان در ایالات متحده از آزادی کامل برای انتخاب کاندیدای مورد نظر خود برخوردار هستند و روند رای‌گیری و شمارش آراء به‌طور شفاف و تحت نظارت نهادهای مختلف انجام می‌شود.

جمهوری اسلامی ایران

آزادی انتخاب: در ایران، شورای نگهبان با اعمال نظارت استصوابی صلاحیت کاندیداها را تایید یا رد می‌کند. این بدان معناست که تنها کاندیداهایی که توسط شورای نگهبان تایید شده‌اند می‌توانند در انتخابات شرکت کنند. این فرآیند به محدود شدن گزینه‌های انتخابی برای رای‌دهندگان منجر شده؛ چنانکه عملا انتخابات را به‌نوعی انتصاب افراد از سوی رهبر به واسطه شورای نگهبان تبدیل کرده است.

رای دادن واقعی: هرچند که مردم ایران در انتخابات شرکت می‌کنند و رای می‌دهند، اما تایید نهایی کاندیداها توسط شورای نگهبان و نظارت دقیق این شورا بر روند انتخابات، بر آزادی و صحت انتخابات تاثیرگذار است و نحوه رای‌گیری و شمارش آرا هم به‌شکل بسیار غیرشفاف و روندی پرابهام انجام می‌شود. پس از انتخابات و پیروزی نامزد نهایی، اگر علی خامنه‌ای حکم ریاست جمهوری او را تایید نکند، فرد پیروز قادر به اجرای مراسم تحلیف و آغاز دوره ریاست‌جمهوری‌ خود نیست. یعنی حتی فردی که از میان گزینه‌های مورد رهبر از صندوق رای بیرون آمده، باز هم برای شروع کار نیازمند تایید اوست..

۵. فرآیند نامزدی و انتخابات مقدماتی

ایالات متحده آمریکا

انتخابات مقدماتی و مجامع حزب: کاندیداهای هر حزب باید ابتدا در انتخابات مقدماتی و مجامع حزبی درون حزبی شرکت کرده و اکثریت آراء اعضای حزب خود را کسب کنند تا به‌عنوان نامزد نهایی حزب در انتخابات عمومی شرکت کنند.

جمهوری اسلامی ایران

تایید صلاحیت: کاندیداها باید صلاحیت خود را توسط شورای نگهبان تایید کنند. پس از تایید صلاحیت، نامزدهای نهایی می‌توانند در انتخابات عمومی شرکت کنند. شورای نگهبان قادر است در هر مرحله از زمان برگزاری انتخابات، صلاحیت نامزد تایید شده را پس بگیرد و او را از گردونه انتخابات خارج کند.

۶. زمان و تاریخ برگزاری انتخابات

ایالات متحده آمریکا

انتخابات ریاست‌جمهوری هر چهار سال یک‌بار در اولین سه‌شنبه ماه نوامبر برگزار می‌شود که امسال برابر با ۱۵آبان۱۴۰۳ است.

جمهوری اسلامی ایران: انتخابات ریاست‌جمهوری هر چهار سال یک‌بار در یک روز معین که توسط وزارت کشور تعیین می‌شود، برگزار می‌گردد. تاریخ انتخابات معمولا در خرداد ماه است. با کشته شدن هشتمین رییس‌جمهور ایران یعنی «ابراهیم رئیسی»، انتخابات زودهنگام یک سال پیش از موعد مقرر و در ۸تیر۱۴۰۳ برگزار شد. انتخابات در ایران در روز جمعه برگزار می‌شود و از آنجا که ۴ نامزد موفق به کسب اکثریت مطلق آرا نشدند، انتخابات به مرحله دوم افتاد که ۱۵ تیرماه خواهد بود.

۷. تنها نقطه مشترک روسای جمهور ایران و آمریکا

تنها شباهت رییس‌جمهور در ایران و آمریکا این است که دوره هر دو چهار ساله است و یک نفر می‌تواند اگر در رای گیری موفق شد، به‌صورت متوالی دو دوره، یعنی مجموعا ۸ سال رییس‌جمهور باشد. انتخاب او برای سومین بار پس از یک دوره وقفه، بی‌اشکال است. این تنها نقطه مشترک رییس‌جمهور ایران و آمریکاست.

رییس‌جمهور در ایران دومین مقام کشور است و خود او، رییس دیگری دارد که رهبر جمهوری اسلامی است که مطابق قانون اساسی، قدرت مطلقه دارد و به همین اعتبار می‌تواند اختیارات رییس‌جمهور را به‌شکل‌های مختلفی محدود و حتی او را در انجام وظایفش ناکام کند. چنانکه «محمد خاتمی»، «محمود احمدی نژاد» و «حسن روحانی»، بارها از وضعیت خود صریحا گلایه کردند و پس از مرگ رئیسی ویدیویی از او منتشر شد که در حال سخنرانی در هیات دولت درباره اختلافاتش با رهبری جمهوری اسلامی است.

در آمریکا، رییس‌جمهور بالاترین قدرت کشور و فرمانده کل قوای مسلح است، اما در عین حال در برابر کنگره و همچنین در برابر حزب و البته رای‌دهندگان و شهروندان پاسخگوست؛ اما قدرت کافی برای عمل به اختیارات و وعده‌های انتخاباتی‌اش دارد.

این تفاوت‌ها، نشان‌دهنده ساختارهای متفاوت سیاسی، حقوقی و اجرایی در دو کشور است که بر فرآیند انتخاب رییس‌جمهور تاثیر می‌گذارد. در ایران، نظارت استصوابی شورای نگهبان که زیر کنترل علی خامنه‌ای است، نقش مهمی در تعیین صلاحیت کاندیداها دارد و می‌تواند بر نتایج نهایی انتخابات تاثیرگذار باشد، در‌حالی‌که در آمریکا نظارت بر انتخابات بیشتر به‌صورت غیرمتمرکز و توسط نهادهای مختلف انجام می‌شود.

در نتیجه، آزادی انتخاب و رای دادن واقعی در دو کشور به‌دلیل این ساختارهای متفاوت، به‌کلی متفاوت و در واقع غیر قابل مقایسه است و رییس دولت در جمهوری اسلامی ایران با تسامح رییس‌جمهور نام دارد و ارتباطی با آنچه در ایالات متحده رییس‌جمهور خوانده می‌شود، نه از نظر اختیار و نه از نظر قدرت و نه از نظر آزادی رای‌دهندگان به او، وجود ندارد.